کیهان آنلاین – ۵ تیر ۹۳ – چنانچه پیش بینی می شد، دور پنجم مذاکرات هستهای بین ایران و کشورهای پنج بعلاوه یک در وین بدون هیچ نتیجه محسوسی پایان یافت و دور بعدی مذاکرات به ۲ جولای (۱۱ تیر) موکول شد. در حالی که مسئولان سیاست خارجی رژیم پیشبینیهای امیدبخشی به نتایج این دور از مذاکرات ابراز کرده بودند، تنها موفقیت در وین، آغاز تهیه پیشنویس “ توافق جامع برنامه اقدام مشترک” یا موافقتنامه نهائی بود . چون هنوز اختلافات زیاد است، قرار شد که در این موارد پرانتزهائی در متن قرار داده شود تا پس از توافق برداشته شوند.
آن طور که محمد جواد ظریف گفته است، در حال حاضر متن توافقنامه پر از پارانتزهای خالی است که نشان دهنده موارد زیاد مورد اختلاف است.
چنانچه پیشبینی میشد مسئله تعداد سانتریفوژها و کارآئی آنها (سرعت غنیسازی اورانیوم) و همچنین موضوع لغو تحریمها از موضوعات اساسی است. آنچه مسلم است اراده سیاسی دو طرف برای رسیدن به توافق جامع است. کلیه مسئولان سیاسی دولت آمریکا و کشورهای دیگر گروه پنج بعلاوه یک از یک سو و دولت حسن روحانی از سوی دیگر تمایل دارند که این مذاکرات هر چه زودتر و پیش از تاریخ ۲۰ جولای حل شود. بحران عراق در هفتههای گذشته، کشورهای گروه پنج بعلاوه یک را بیش از پیش به لزوم دسترسی به راه حلی برای خاتمه دادن به مسئله هستهای ایران برانگیخته است .
مسئله تعداد و نوع سانتریفوژها هنوز حل نشده و اختلافات در این زمینه باقی است. برای آمریکا مسئله اساسی آن است که ایران نتواند پس از اجرای توافق نهائی، اگر اراده سیاسی آن را داشته باشد، در ظرف مدت کوتاهی به بمب هستهای دست پیدا کند. چنانچه جان کری وزیر خارجه آمریکا هم گفته است، ایران در حال حاضر توانائی آن را دارد که در ظرف ۲ تا ۳ ماه بمب هستهای بسازد (زمان گریز یا BREAK OUT TIME ). از دیدگاه آمریکا ، این مدت زمان کوتاهتر از آن است که کشورهای دیگر بتوانند خود را برای رویاروئی با این تهدید نظامی تجهیز کنند. بنا بر این ، هدف آمریکا و دیگر کشورهای این گروه آن است که با محدود کردن تعداد و کیفیت سانتریفوژها از یک سو، و کاهش ذخیره اورانیوم غنی شده موجود در ایران از سوی دیگر، توانائی دستیابی به سلاح هستهای در مدت زمان کوتاه، از ایران گرفته شود. هیئت نمایندگی ایران در مذاکرات جاری البته با این هدف مخالفت و تلاش میکند استدلالهای خود را در زمینه نیاز ایران به غنیسازی اورانیوم در سطح وسیع برای تهیه سوخت نیروگاه بوشهر ارائه دهد.
در هفتههای گذشته، یک سایت اینترنتی وابسته به دولت جمهوری اسلامی (NUCLEARENERGY.IR ) اطلاعات فنی را در زمینه محاسبه زمان گریز منتشر کرده تا نشان دهد که این زمان بسیار طولانیتر از آن است که از سوی کارشناسان غربی محاسبه شده و بنا براین نگرانی محافل غربی در این زمینه بیمورد است. طبق برآوردهای این سایت که جزئیات آن در گزارش این سایت آمده، زمان گریز در مورد استفاده از اورانیوم غنی شده برای تهیه یک بمب هستهای ۳ سال و نه دو سه ماه است (مراجعه شود به نمودار پیوست ). کارشناسان غربی پس از مطالعه این گزارش، از نحوه محاسبات این گزارش انتقاد کرده و آن را پر از اشتباه خواندهاند. این در حالیست که محمد جواد ظریف با تکیه بر همین گزارش، نگرانی محافل غربی را در زمینه برآورد زمان گریز بیمورد خوانده است.
علاوه بر تعداد سانتریفوژها، کیفیت آنها نیز دارای اهمیت است. در حال حاضر ایران ۱۹۰۰۰ سانتریفوژ از نوع اولیه IR-1 نصب کرده که ۹۰۰۰ از آنها در ابتدای مذاکرات فعال بوده است. ایران همچنین به نوع پیشرفتهتری از سانتریفوژ به نام
IR-2M دست یافته که ۱۰۰۰ عدد از آنها را نصب کرده است. از نظر کشورهای پنج بعلاوه یک باید در توافق نهائی، تعداد و کیفیت سانتریفوژهای قابل بهرهبرداری ایران مشخص شود. این کشورها همچنین از ایران میخواهند که از سانتریفوژهای مجاز خود تنها در سایت نطنز استفاده کرده و سایت فردو را تنها به امور تحقیق و توسعه اختصاص دهد.
از سوی دیگر گزارش نهائی آژانس بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) در مورد سابقه فعالیتهای احتمالی ایران در زمینه مقدمات تهیه سلاح هستهای از اهمیت زیادی برخوردار است. در این زمینه دولت ایران در یک سال گذشته همکاری مناسبی با آژانس انجام داده که در چند مورد به نتیجه رسیده است. اینکه آژانس بتواند در مدت کوتاه پیش رو تا ۲۰ ژولای (اواخر تیر) این گزارش را به پایان برساند بعید به نظر میرسد. یکی از مواردی که تهیه این گزارش را تا کنون به عقب انداخته، تلاش بی نتیجه آژانس برای تماس با شخصی به نام محسن فخریزاده است که طبق اطلاعاتی که آژانس از سالها پیش به آن دسترسی پیدا کرده، مسئول سازمانی برای مطالعات در زمینه ساخت سلاح هستهای در ایران بوده است. در مقالهای که در شماره ۲۵ ژوئن جاری در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شده به این مورد اشاره شده است. آژانس از سالها پیش از دولت جمهوری اسلامی درخواست کرده بود که با این شخص مصاحبه کند اما رژیم ایران همواره این درخواست را رد کرده است. اینکه آیا این تقاضای آژانس در حال حاضر از سوی ایران در جهت بسته شدن نهائی این پرونده مورد موافقت قرار گیرد با علامت سؤال روبرو است. در اینجا باید یادآوری کرد که موضع رژیم ایران همیشه این بوده که ایران هیچگاه در گذشته دنبال سلاح هستهای نبوده و در حال حاضر نیز چنین قصدی ندارد. از نظر کشورهای پنج بعلاوه یک گزارش آژانس در این زمینه کمک بزرگی به پیشرفت مذاکرات خواهد کرد.
در زمینه لغو تحریمها، درخواست رژیم ایران برداشتن هر چه سریعتر تمام تحریمها است. این در حالیست که گروه پنج بعلاوه یک برای برداشتن تحریمها یک جدول زمانی ارائه داده است. برداشتن تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل متحد و کشورهای اتحادیه اروپا نسبتا” آسان است اما برداشتن تعدادی از تحریمهای آمریکا منوط به اجازه کنگره است که ممکن است با مقاومتهائی روبرو شود مخصوصا” اگر کنگره با نتایج نهائی مذاکرات موافق نباشد.
بعید به نظر میرسد طرفین مذاکرات بتوانند در فرصتی که تا ۲۰ جولای باقی مانده است و با انبوهی از موارد اختلاف، به توافق نهائی دست یابند. در غیر این صورت، همان طور که بارها اعلام شده است، زمان مذاکرات شش ماه دیگر تمدید خواهد شد.
برآورد زمانِ گریز از سوی جان کری وزیر امور خارجه آمریکا دو ماه و از سوی موسسه وابسته به جمهوری اسلامی بیش از ۳۶ ماه است.
در این شکل زمان لازم برای مراحل مختلف ساخت بمب هستهای دیده میشود.