کیهان آنلاین – ۷ امرداد ۹۳ – تصرف بیرحمانه تمام شهرهای سنّی عراق توسط دولت اسلامی عراق و شام (داعش که از ۲۹ ماه ژوئن ۲۰۱۴ شکل گرفته است) عملا سبب تجزیه عراق شده است.
صحنههایی از شادی در شهرهای سنّینشین، ترس و فراخوان برای جهاد در شهرهای شیعه، نشاندهنده عمق این تفکیکهای فرقهای در عراق را نشان میدهد.این حوادث سبب شده که بسیاری از کارشناسان این پرسش را مطرح کنند که آیا اصلا امکان حفظ عراق یکپارچه وجود دارد؟ مسعود بارزانی رئیس جمهوری اقلیم کردستان عراق اعلام کرد کردها سبب سقوط عراق نیستند و در عین حال تاکید کرده است که کردها نمیتوانند اسیر عدم قاطعیت و ناروشنی شرایط حکومت مرکزی باقی بمانند و اکنون وقت آن است که مردم کرد آینده خود را تعیین کنند.
شدیدترین واکنش به اعلام موضع بارزانی از طرف آمریکا و ایران صورت گرفته است. هر دو کشور به طور جداگانه اعلام کردهاند که برای جلوگیری از تجزیه عراق، هیچ کمکی به دولت عراق نخواهند کرد.دولت ایالات متحده در صورتی از تشکیل دولت جدید حمایت میکند که انگیزه رهبران عراق فراتر از مسائل فرقهای باشد و در واقع آنها بر مواضع فرا فرقهای مصالحه و توافق کنند. پایبندی ایران به این شرایط هنوز مشخص نیست اما واضح است که ایران با نگرش آمریکا در این مورد مشکلی نخواهد داشت. از نظر ایران و آمریکا وجود یک دولت مرکزی هدف ایجاد یک کردستان مستقل را در سایه قرار میدهد. هر دو کشور در صدد تضعیف رهبری کردها هستند، در واقع مخالفت با استقلال کردستان همواره سیاست ایالات متحده آمریکا در خاورمیانه بوده است.
از ۱۹۹۱ تا کنون
در سال ۱۹۹۱، بعد از شکست صدام حسین از ارتش کویت، ایالات متحده آمریکا به منظور به خطر نینداختن روابطاش با متحدان خود در منطقه، یعنی عربستان سعودی و ترکیه که هر دو نگران سقوط عراق و خطر شیعهها و کردها بودند، نه تنها از سرنگونی صدام استقبال نکرد بلکه مخالف آن نیز بود. اما خیلی زود ایالات متحده آمریکابا ایجاد مناطق ممنوعه پرواز در جنوب و شمال عراق به سرکوب شیعیان و کردها توسط دولت بغداد واکنش نشان داد. کردها از این فرصت استفاده کرده و فوراً خودمختاری اعلام و دولتی منطقهای ایجاد کردند.
در سال ۲۰۰۳ سرنگونی رژیم صدام حسین به فروپاشی دولت عراق منجر شد. دولت جدید عراق زیر نظارت آمریکا و با یک تعادل بسیار ظریف بین کردها، شیعیان و سنّیها و با اکثریت شیعیان، تشکیل شد.
در سال ۲۰۰۴ برای متقاعد کردن کردها به ماندن در عراق جدید، عملا فدرالیسم در این کشور پذیرفته شد. بدین ترتیب حکومت اقلیم کردستان تبدیل به یک شبه کشور با دولتی کرد و دارای پلیس و ارتش شد.
در سال ۲۰۱۱، در طول خارج شدن نیروهای آمریکا از عراق، شرایط ناگوارتر بود. عملیات “آزاد ساختن عراق” منجر به “تأثیر بازی دومینو” نشد که ظاهرا قرار بود کل خاورمیانه را دموکراتیزه کند. اما درگیریهای فرقهای بین شبه نظامیان سنّی و شیعه موجب قربانی شدن صدها هزار تن و تقسیم جوامع و شهرها و در واقع کلّ کشور عراق شد. علاوه بر اینها، نوریالمالکی، مرد قدرتمند در صحنه سیاست عراق جدید، که خود نیز شیعه است، با حمایت رژیم ایران، با خیال راحت در به حاشیه راندن اهل سنت اقدام کرد. او همچنین با لغو قراردادهایامضا شده با شرکتهای خارجی جهت بهره برداری از هیدرو کربن، با ارسال ارتش مرکزی به مناطق زیر کنترل حکومت اقلیم کردستان و با کاهش سهم حکومت اقلیم کردستان از بودجه مرکزی، رهبران کردستان عراق را تهدید میکرد.
رهبران کرد از اینکه تنها دوستان ایالات متحده آمریکا بودند احساس خوشحالی میکردند و بسیاری از مقامات آمریکایی حکومت اقلیم کردستان را به عنوان “عراقی دیگر”قبول کردند. با وجود این، ایالات متحده در رویارویی بغداد و حکومت اقلیم کردستان در بهرهبرداری و فروش نفت، و آینده اراضی مورد مناقشه، طرف دولت بغداد را گرفت. پس از گذشت ۱۰ سال از توافقهای سال ۲۰۰۴، هنوز کلیه مسائل مربوط به کردها و سنّیها حل نشده باقی مانده است.
هشدارهای مکرر رهبران کرد مبنی بر ناکارآمدی دولت عراق به بهانهای برای به دست آوردن قدرت بیشتر تعبیر شد. به حاشیه راندن و سرکوب قیام سنّیها توسط حکومت المالکی سبب شد که به شکننده بودن توافقهای سال ۲۰۰۴ توجه کافی نشود.
داعشِ «رهاییبخش»
در ژوئن ۲۰۱۴، جهادگران داعش زیر پرچم رهبری ائتلاف سنّیها، ارتش و دولت مرکزی را از کّل مناطق سنّی عربنشین بیرون راندند.
اگر اعلام «دولت اسلامی» توسط داعش بر مناطق سنّینشین زیر کنترل آنها در عراق و سوریه جدی گرفته نشود، خسارات وارده از طرف آنان به عراق جدید مرگبار خواهد بود. و دلیل آن این است که سنّیها داعش را به عنوان منجی میپندارند که علیه سرکوبهای دولت المالکی خیز برداشته است.ارتش شیعه نیز بر این باور است که جانفشانی برای شهرهای سنّی که در آنجا آنها به عنوان اشغالگر دیده میشوند، ارزشی ندارد .
فراخوان رهبران شیعه و سنّی برای جهاد، صرفاً موجب تقویت اردوگاههای شیعه و سنّی و تقویت نفرت متقابل بین آنها میشود. در آینده نزدیک، نه شیعیان عراق و نه ایران برای پایان دادن به تسلط شیعه بر عراق موافقت نخواهند کرد. این امر موجب تقویت داعش که مصمم به پایان دادن به حکومت شیعه و حتی نابودی جمعیت شیعه است، میشود.
این در حالیست که درآینده نزدیک تقسیم قدرت بین شیعیان و داعشنیز امکانناپذیر است، حتی کناره گرفتن نوریالمالکی از قدرت نیز بعید است مانع تجزیه عراق شود. آن هم در موقعیتی که هر دولت جدیدی در برگیرنده سنّیهایی خواهد بود که مورد حمایت داعش نیستند مضافا بر اینکه برقراری کنترل دولت بر مناطق تحت تسلط داعش بعید به نظرمیرسد.
دولت ایران مهمترین متحد دولت شیعه عراق، مخالف استقلال کردستان و پشتیبان ایجاد یک دولت مرکزی جدید است.از نظر دولت ایرانایجاد یک دولت مرکزی به ایران و متحد عراقی اجازه میدهد که در مذاکرات سیاسی مخالفان سنّی را تقسیم و تحت پوشش قرار دهند و بدین ترتیب مانع فروپاشی عراق شوند. این تنها امید حکومت ایران است چرا که اگر استراتژی ایجاد دولت ملّی شکست بخورد، ایجاد سه کشور شیعه، سنی و کرد و جنگ سنّی و شیعه و کنترل سنّیها بر بغداد ناگزیر خواهد بود. در واقع نگرانی ایران آن است که روی کار آمدنیک دولت سنّی یا کرد منجر به تغییر توازن منطقهای به نفع اسرائیل و عربستان شود.
فرجام متزلزل
ایالات متحده آمریکا از شکنندگی مرزهای ملّی و تنشهای قومی و فرقهای جدّی در سراسر خاورمیانه آگاه است. در واقع ترس آمریکا از این است که سقوط دولت عراق روند تکه تکه شدن خاورمیانه و به طور خاص سوریه، لبنان و عراق را تسریع کند. ایالات متحده همچنین بیمناک است که جدایی کردستان از عراق سبب نفوذ ایران بر عراق و در پی آن دیگر مناطق شیعهنشین، آن هم به هزینه متحدانش در منطقه، شود.
اعلام «دولت اسلامی» توسط داعش که به منزله تهدید مستقیم متحدان آمریکا مانند عربستان سعودی، اردن و ترکیه است(که همگی کشورهای سنّی و مناطق مورد توجه برای داعش هستند)، نگرانی آمریکا را تقویت میکند. این نکته هم قابل توجه است که خلیفه اعلام شده توسط داعش بدون تسلط بر مکانهای مقدس اسلامی، نمیتواند خلیفه واقعی باشد. در نتیجه به وجود آمدن این خلیفه تهدیدی مستقیم برای پادشاهی عربستان سعودی است.
ترس از مسئول شناخته شدن برای تقسیم سرزمینهای عربی به نفع ایران شیعه، نقش مهمی در رفتار ایالات متحده آمریکا بازی میکند که از ایجاد موج جدیدی از احساسات ضدآمریکایی در منطقه می ترسد.
با توجه به مخالفان ایرانی و عرب و نگرش نامشخص ترکیه و پیامدهای منطقهای آن، درک بیمیلی آمریکا برای استقلال کردستان دشوار نیست. وادار کردن کردها به ماندن با عراق،کشوری که آینده سیاسیاش نامشخص است، فقط به نفع ایران و موجب تضعیف رهبری کُردها و به نفع جنبشهای رادیکال و عدم ثبات دولت اقلیم کردستانِ عراق است.
برگرفته از: open Democracy
