کیهان آنلاین – ۳۱ شهریور ۹۳ – از بعد از روی کار آمدن حجتالاسلام حسن روحانی به ریاست جمهوری اسلامی، روابط ایران و آمریکا که در دوران احمدی نژاد به رکود کامل رسیده بود، توسط دولت جدید در مسیر جدیدی قرار گرفت. تحریمهای اعلام شده توسط آمریکا و اتحادیه اروپا در اواخر دوران احمدی نژاد ، اقتصاد ایران را با تورم ۳۰% و کمبود منابع ارزی به قدری تحت فشار قرار داده بود که برای دولت جدید راهکار دیگری غیر از آن باقی نمیگذاشت که با گفتگو با کشورهای گروه پنج بعلاوه یک و در راس آن آمریکا در زمینه هستهای ، برای رفع تحریمها چارهجوئی کند.
پس از امضای موافقتنامه ژنو در نوامبر ۲۰۱۳ ، یک فضای خوشبینی نسبت به آینده این مذاکرات، رفع تدریجی تحریمها و بهبود روابط ایران و آمریکا ایجاد شد. اما پس از شش دور مذاکرات فشرده بین تیم رژیم ایران و گروه کشورهای پنج بعلاوه یک در وین و ژنو و انجام مذاکرات دوجانبه با آمریکا و کشورهای دیگر این گروه ، این مذاکرات تا کنون به نتیجه نرسیده و یک فضای بدبینی نسبت به آینده این مذاکرات که باید تا ۲۴ نوامبر جاری به نتیجه برسد ، ایجاد شده است. مانع اصلی برای دسترسی به یک توافق جامع در زمینه هستهای ، دامنه بهرهبرداری از سانتریفوژها است. ایران میخواهد بتواند از تعداد ۱۹هزار سانتریفوژ نصب شده (که ۹ هزار از آنها در دست بهرهبرداری بوده است) استفاده کند و حتی تعداد و کیفیت آنها را گسترش دهد. گروه کشورهای پنج بعلاوه یک و به ویژه آمریکا از ایران میخواهند که برای یک مدت محدود (۵ تا ۱۰ سال) از تعداد کمتری سانتریفوژ (حدود ۳ هزار) استفاده کند تا کشورهای مذکور از صلحآمیز بودن برنامه هستهای ایران اطمینان یابند. مسائل دیگری مانند سایت فردو، رآکتور اراک و نحوه و مدت بازرسیها نیز وجود دارد که در صورت پیدا شدن راه حلی برای سانتریفوژها ، این موضوعات نیز قابل حل به نظر میآیند.
اینک در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک و سفر حسن روحانی به آمریکا برای شرکت در این مجمع ، قرار است دور جدیدی از مذاکرات در زمینه هستهای نیز در نیویورک با شرکت احتمالی وزرای خارجه انجام شود و نقشه راه برای دور جدید مذاکرات در وین تهیه شود.
مصاحبه حسن روحانی با شبکه تلویزیونی ان بی سی آمریکا
در مصاحبهای که حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران قبل از حرکت به آمریکا برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با شبکه تلویزویونی ان بی سی آمریکا انجام داد، وی نسبت به مسائل گوناگونان در روابط دو کشور اظهار نظر کرده است. او در این مصاحبه نسبت به سرانجام مذاکرات اتمی اظهار خوشبینی کرده و گفت از سوی ایران اراده قاطعی برای حل مسئله هستهای وجود دارد و افزود: “ما راهی جز مذاکره نمیدانیم. برخلاف بعضیها که میگویند روی میز ما خیلی چیزها قرار دارد، روی میز ما شلوغ نیست و روی آن تنها صفحههای منطق، استدلال و تعامل وجود دارد”. روحانی همچنین در پاسخ به این سئوال که آیا یک هاهنگی بین ایران و آمریکا در رابطه با رویاروئی با داعش ضروری است گفت که به نظر او چنین هماهنگی ضروری نیست و هر دو کشور میتوانند مستقل به دولت عراق کمک کنند. او گفت که هر نوع کمکی باید با موافقت دولت عراق باشد و اگر این طور باشد از نظر ما اشکالی ندارد. حسن روحانی در باره زندانی شدن یک خبرنگار آمریکائی و همسرش در ایران گفت که این موضوع مربوط به قوه قضائیه است و در حیطه اختیارات او نیست ولی در عین حال خاطرنشان کرد که بسیاری از ایرانیان نیز در آمریکا در زندان هستند. حسن روحانی در پایان مصاحبه خود گفت که در هر حال روابط ایران و آمریکا همیشه مانند امروز پر تنش نخواهد ماند و دو کشور خواهند توانست در آینده مسائل فیمابین را حل و فصل کنند.
بحران داعش و چالشهای آن
در این میان ، بحران جدیدی در همسایگی ایران با پیدایش داعش (دولت اسلامی عراق و شام) در شمال عراق ایجاد شده که میتواند از یک سو موجب همکاری بیشتر ایران و آمریکا برای کمک به عراق در جهت رویاروئی با داعش شود و از سوی دیگر تنشهای جدیدی به وجود آورد. روشهای خشونتآمیز سازمان «دولت اسلامی» از جمله کشتارهای گروهی مردم بیگناه و گردن زدن خبرنگاران و یاریرسانان موجب شده که هیچ دولتی در جهان حاضر به شناسائی این «دولت» نباشد.
دولت آمریکا در پی درخواست فواد معصوم رئیس جمهوری و حیدرالعبادی نخست وزیر عراق، یک سری هدفهای نظامی را در شمال عراق بمباران کرد و به این بمبارانها ادامه میدهد. به موازات این عملیات ، پیشمرگهای کرد نیز با دریافت اسلحه از آمریکا و چند کشور اروپائی توانستند پس از حملات هوائی آمریکا ، پارهای از مناطق تحت تصرف داعش از جمله سد موصل، شهر عامرلی و چند ناحیه دیگر را پس گرفته و راه را برای حمله به شهر موصل که بزرگترین شهر تحت تصرف داعش است، هموار کنند. در تصرف شهر عامرلی ، نیروهائی از سپاه قدس جمهوری اسلامی نیز به پیشمرگان کرد کمک کردند. اگرچه این همه یک نوع همسوئی نظامی را بین آمریکا و ایران در جهت حمله به داعش نوید میداد اما رویدادهای بعدی، این همکاری را به چالش کشید.
آمریکا در جهت برپائی یک ائتلاف بینالمللی متشکل از کشورهای بزرگ، بعضی از کشورهای اروپائی و پارهای از کشورهای منطقه گام برداشت. کنفرانس پاریس در ۱۵ سپتامبر جاری با حضور رئیس جمهوری فرانسه، رئیس جمهوری و نخست وزیر عراق و وزرای خارجه ۴۰ کشور در پاریس برگزار شد ولی از دولت ایران برای شرکت در این کنفرانس دعوتی به عمل نیامد. بعد معلوم شد که عربستان سعودی و امارات متحده ، شرط شرکت در این کنفرانس را عدم دعوت از دولت ایران قرار داده بودند. این موضوع باعث نارضایتی رئیس جمهوری عراق شد. ابتدا جان کری در این رابطه گفت که عدم حضور ایران در این کنفرانس مانعی برای شرکت ایران در مقابله با داعش در شمال عراق نیست. خامنهای رهبر جمهوری اسلامی، تشکیل این کنفرانس را به تمسخر گرفت و با ادبیات مخصوص خود گفت که همان طور که این کشورها در سوریه نتوانستند هیچ غلطی بکنند، در عراق هم حضور آنها هیچ نتیجهای نخواهد داشت. همین طور حسن روحانی در مصاحبه با شبکه تلویزیونی NBC پیش از پرواز به آمریکا برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ائتلاف بر پا شده توسط آمریکا برای رویاروئی با داعش را مضحک خواند و گفت همین دولتها (منظور او عربستان سعودی و امارات بود) به این گروهها پول و اسلحه دادند و حالا میخواهند به جنگ آنها بروند. شک نیست که مسئله داعش شکاف جدیدی بین کشورهای سنی و شیعه در خاورمیانه ایجاد کرده است که به زودی قابل ترمیم نیست. از سوی دیگر آمریکا، انگلستان و فرانسه اعلام کردهاند که اقدام به اعزام نیروی زمینی به عراق نخواهند کرد. آیتالله سیستانی مرجع شیعیان عراق و همچنین نخست وزیر عراق اعلام کردهاند که با اعزام نیروی زمینی از سوی دیگر کشورهای غربی موافق نیستند. چون رویاروئی نظامی با داعش بدون نیروی زمینی امکانپذیر نیست، پس باید کشورهای دیگر منطقه به کمک عراق بشتابند و این خود اختلافات شیعه و سنی را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر جان کری در جلسه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا اعلام کرد که اگر این کشور یعنی عراق در رهبری ائتلاف کنونی با داعش موفق نشود، رهبری این ائتلاف را ایران و سوریه تصاحب خواهند کرد.این نشان میدهد که از دیدگاه آمریکا ، ایران و سوریه در جهت مخالف ائتلاف کنونی قرار دارند.
دیدگاه نظریهپردازان آمریکا نسبت به روابط دو کشور
در آمریکا هم مانند ایران، نظریات کارشناسان نسبت به امکان حل مسائل موجود بین دو کشور متفاوت است. در مقاله مفصلی که از سوی ۳۱ نفر از شخصیتهای معروف آمریکا (از جمله زیگبیو برژینسکی، اسکاو کرافت ، گاری سیک و…) زیر عنوان “اثرات منطقهای موافقتنامه جامع هستهای با ایران در منطقه خاورمیانه” در چارچوب “پروژه ایران” انتشار یافته، اعلام شده است که دسترسی به یک توافقنامه جامع بین ایران و قدرتهای بزرگ، امکانات دیپلماتیک آمریکا را در منطقه افزایش خواهد داد. در این مقاله گفته میشود که “دسترسی به یک توافقنامه جامع، کمک بزرگی برای تغییرات در خاورمینه بحرانی خواهد بود”. این گزارش در عین حال تصریح میکند که دسترسی به چنین توافقنامهای مشکل خواهد بود و باید فعالیتهای ایران در زمینه هستهای کاملا” شفاف باشد.
از سوی دیگر در مقالهای که از سوی سه تن از مفسران سیاسی و مسئولان سابق آمریکا (دنیس راس مشاور سابق رئیس جمهوری، اریک ادلمن معاون سابق وزارت دفاع و ری تکیه عضو ارشد شورای روابط خارجی) در روز ۱۸ سپتامبر در روزنامه واشنگتن پست انتشار یافته، نامبردگان در مورد امکان مشارکت ایران در ائتلاف آمریکا علیه داعش اظهار نظر کردهاند. آنها این همکاری را امکانپذیر نمیدانند. از دیدگاه آنها جمهوری اسلامی یک دولت ملی که دنبال تحقق اهداف ملی باشد نیست بلکه یک نهاد ایدئولوژیک با انبوهی از دیدگاههای توطئهجو و متوهم است. به نوشته اینان، خامنهای رهبر این کشور، آمریکا را کشوری رو به افول میداند که منابع قدرت آن در حال فروپاشی سریع است. به نظر این کارشناسان، در خاورمیانه چالشبرانگیز کنونی، در عراق و سوریه، اهداف دولت اسلامی ایرا ن و آمریکا در دو جهت مخالف قرار دارند.
حال باید دید سخنرانیهای حسن روحانی و باراک اوباما در مجمع عمومی سازمان ملل متحد چه بازتاب و پیامدهائی بین این دو گروه خواهد داشت.
راه حل جدید برای برون رفت از بنبست مذاکرات اتمی
در ۲۰ سپتامبر جاری، راه حل جدیدی از سوی آمریکا برای برون رفت از مشکلات کنونی در زمینه سانتریفوژها، به هیئت نمایندگی حکومت ایران پیشنهاد شد. این راه حل آن است که تعداد سانتریفوژها همان طور که دولت ایران طالب آن است به میزان فعلی (۱۹ هزار) باقی بماند ولی لولههای ورود و خروج گاز هگزافلورید آنها بسته شود. به این صورت تعداد سانتریفوژها تغییر نخواهد کرد اما غنیسازی نیز انجام نخواهد گرفت. باید دید که هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی چه واکنشی به این پیشنهاد نشان خواهد داد.
عکس: بمباران هوائی مواضع داعش در شمال عراق توسط آمریکا
