بیژن فرهودی – اعلام تشکیل ائتلاف بینالمللی علیه داعش به رهبری آمریکا و با حضور ۴۰ کشور حداقل بر روی کاغذ این امیدواری را به وجود آورده است که جامعه بینالمللی تهدیدی را که از جانب این گروه اسلامگرای تروریست متوجه امنیت منطقه و همچنین غرب است درک کرده و میخواهد با آن برخورد کند. ولی غیبت دولت ایران در این ائتلاف این پرسش را در بسیاری محافل مطرح ساخته است که بدون بهره گرفتن از قدرت ایران به عنوان یک بازیگر مهم منطقه و کشوری که به لطف مداخله دیرینهاش در امور داخلی عراق و سوریه و مناسباتش با جهادگران و گروههای تروریستی میتواند نقش عمدهای در مقابله با خطر داعش ایفا کند، آیا ائتلاف بینالمللی با موفقیت روبرو خواهد شد یا نه.
جان کری وزیر امورخارجه آمریکا با اشاره به دخالتهای رژیم ایران در عراق و سوریه حضور جمهوری اسلامی را در ائتلاف بینالملی نامناسب توصیف کرد و از این رو هیچ دعوتی از دولت ایران برای شرکت در نشست امنیتی پاریس به عمل نیامد. تهران اما برای اینکه بیش از این سرافکنده نشود برداشتی متفاوت از این جریان ارایه میدهد. ولی فقیه در روزی که از بیمارستان شهید رجایی (ملکه مادر سابق) مرخص میشد این ادعا را مطرح کرد که محمدجواد ظریف دعوت جان کری را برای همکاری در قضیه داعش رد کرده است.
با این حال سیر تحولات از آن روز تا کنون نشان از این دارد که دو طرف از هر فرصتی برای رایزنی در مورد چگونگی مقابله با داعش استفاده میکنند.
روز یکشنبه در هتل والدورف آستوریای نیویورک جان کری وزیر امورخارجه امریکا ابتدا در دیدار خصوصی با همتای ایرانی خود جواد ظریف و سپس در جلسهای با حضور معاونان دو وزیر (ویلیام برنز و وندی شرمن، عباس عراقچی و مجید روانچی) علاوه بر مساله هستهای ایران و چگونگی پیشرفت در این زمینه در مورد تهدید ناشی از داعش نیز گفتگو کردند.
همزمان یک مقام عراقی در حاشیه کنفرانس امنیتی بینالمللی که در اسلو پایتخت نروژ که توسط مرکز مطالعات بینالمللی استراتژیک لندن ترتیبی یافته بود، به شرط محفوظ ماندن نامش به کیهان آنلاین- لندن گفت که سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه و آمریکاییها در هماهنگ کردن عملیات علیه داعش با یکدیگر همکاری ضمنی دارند و یک کارشناس آمریکایی حاضر در این کنفرانس نیز این موضوع را تایید کرده است. این همکاری در صورتی که به راستی در جریان باشد از نقطه نظر منافع مشترک دو کشور امری منطقی به نظر میرسد اما با توجه به عدم اعتماد طرفین به یکدیگر درک اینکه واشنگتن چگونه حاضر به سهیم شدن در گزارشهای اطلاعاتی با دشمن دیرینه خود خواهد شد دشوار است به ویژه آنکه سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اخیرا هر گونه همکاری یا هماهنگی با حکومت ایران را در برابر تهدید داعش منتفی دانسته بود.
برخلاف واشنگتن که اصرار دارد حساب برنامه اتمی ایران و مقابله با داعش را از هم جدا نگه دارد جمهوری اسلامی شدیدا مایل است این دو مساله را به هم مرتبط سازد. رویترز از نیویورک به نقل از مقامات ایرانی گزارش داده که جمهوری اسلامی آماده همکاری با امریکا و متحدانش برای متوقف ساختن پیشروی داعش در عراق و سوریه است اما مایل است در ازای ان شاهد انعطاف آمریکا در مورد برنامه غنیسازی اورانیوم باشد.
و اما مساله اتمی ایران نیز یکی از مباحثی بود که در کنفرانس امنیتی نروژ مورد بررسی قرار گرفت. یکی از حاضران در پانل، حسین موسویان سفیر پیشین جمهوری اسلامی در آلمان (به هنگام ترور میکونوس) و سخنگوی پیشین هیات نمایندگی رژیم ایران در مذاکرات اتمی با سه کشور فرانسه و انگلیس و آلمان (تروئیکای اروپایی) بود که در حال حاضر به عنوان پژوهشگر در دانشگاه پرینستون به کار مشغول است. موسویان که اظهاراتش معمولا بازتابی از دیدگاه های رسمی جمهوری اسلامی است با اشاره به جزییات توافقنامه ۲۴ نوامبر ۲۰۱۳ (۳ آذر ۱۳۹۲) گفت که ایران و قدرتهای بزرگ با توجه به برخی مسایل کلیدی مثل آینده رآکتور آب سنگین اراک، مرکز غنیسازی فُردو و دسترسی بیشتر بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تأسیسات هستهای ایران پیشرفت خوبی در جهت دستیابی به توافق جامع نهایی داشتهاند.
به گفته موسویان قرارداد نهایی باید منعکس کننده حقوق و تعهدات طرفین در برابر ان پی تی و موافقتنامههای پادمان آژانس باشد. بیشک بزرگترین شکاف بین طرفین بر سر اندازه و گستره برنامه غنیسازی اورانیوم ایران و یک جدول زمانی برای برچیدن تحریمهای کمرشکنی است که به اقتصاد ایران لطمات شدیدی وارد کرده است. موسویان معتقد است که یک راه حل سازشکارانه بین طرفین میتواند بر این موارد متمرکز باشد: ۱- کاهش میزان تولید پلوتونیم در رآکتور آب سنگین اراک از ۱۰ کیلوگرم به ۱ کیلوگرم و تعهد درازمدت ایران به پرهیز از احداث مرکزی که بتواند پلوتونیوم از سوخت مصرفی رآکتور تولید کند. ۲- موافقت ایران با تبدیل فُردو به سایتی ویژه تحقیق و توسعه برای سانتریفوژها و دیگر فنآوریهای هستهای صلحآمیز . ۳- اجرای کامل تدابیر مربوط به شفافیت و نظارت بیشتر از جمله تصویب و اجرای پروتکل الحاقی . ۴- محدود کردن غنیسازی اورانیوم زیر ۵ درصد و تنظیم ظرفیت غنیسازی با نیازهای عملی برنامه هستهای غیرنظامی ایران.
سخنگوی پیشین تیم هستهای ایران اضافه کرد این تدابیر میتواند برای یک دوره ۷ تا ۱۰ ساله به عنوان دورهای از اعتمادآفرینی بین طرفین یاری رساند . در مقابل به گفته موسویان ایران باید از همکاری بینالمللی در مورد برنامه هستهای غیرنظامیاش بهرهمند شود و قدرتهای بزرگ تمام تحریمهای یکجانبه و چندجانبه مرتبط با برنامه اتمی علیه ایران را لغو کنند و در پایان اجرای گام نهایی موافقتنامه جامع با برنامه اتمی ایران مانند برنامه اتمی هر کشور دیگر امضاکننده ان پی تی رفتار شود.
با این حال گری سیمور مشاور هستهای پیشین پرزیدنت اوباما که برنامه هستهای ایران را به دقت دنبال کرده نسبت به حصول توافق نهایی تا مهلت ۲۴ نوامبر چندان خوش بین نیست. سیمور در کنفرانس امنیتی نروژ گفت که نه واشنگتن و نه تهران آماده دادن امتیازات بنیادی لازم برای امضای یک قراداد هستهای نیستند. با این همه سیمور معتقد است که بدیل یک قرارداد جامع لزوما به معنای شکست دیپلماسی و بازگشت به تحریمهای تصاعدی و بهینهسازی سانتریفوژها و چشمانداز اقدام نظامی در افق نیست. سیمور میگوید بدیل محتملتر میتواند عقد یک توافقنامه موقت دیگر باشد که در آن شرایط جدیدی در نظر گرفته شود از جمله موافقت با تغییر طرح رآکتور اراک، تا میزان تولید پلوتونیوم که راه دیگری برای ساختن بمب اتم است کاهش یابد.
در این حال مساله اتمی ایران روز دوشنبه یکی از موضوعات مورد گفتگوی جواد ظریف با همتای بریتانیاییاش فیلیپ هموند در نیویورک بود. هموند گفت که به همتای ایرانیاش تاکید کرد که دستیابی به توافقی که نگرانیهای امنیتی جامعه بینالمللی را برطرف سازد و شروع به بازسازی اعتماد جهانی نسبت به ایران به عنوان یک شریک بینالمللی کند به نفع همه ما خواهد بود.
هموند اضافه کرد که صراحتا به وزیرخارجه ایران اظهار داشته که بریتانیا به دستیابی به توافق هستهای با ایران متعهد است اما برای توفیق مذاکرات ایران باید واقعبینی و انعطاف نشان دهد.
مساله بازگشایی سفارتخانه های بریتانیا و ایران از دیگر موضوعات مورد بررسی هموند و ظریف بود و به گفته همومند این بازگشایی پس از انجام ترتیبات عملی لازم صورت خواهد گرفت. وزیر خارجه بریتانیا وارد جزییات نشد اما گفته میشود که یکی از مسایل مورد اختلاف میزان غرامتی است که ایران باید بابت خساراتی که مهاجمان ایرانی به اموال سفارت بریتانیا در تهران وارد کردند بپردازد.
یک مقام پیشین بریتانیایی به کیهان آنلاین- لندن گفته است که یک مساله مورد اختلاف دیگر تکلیف پناهجویان ایرانی است که لندن درخواست پناهندگی آنها را رد کرده است. گفته میشود لندن مایل به اخراج این افراد به ایران است اما ایران گفته که حاضر به پذیرفتن این پناهجویان نیست. وزارت امورخارجه بریتانیا هنور به پرسش کیهان آنلاین- لندن در این زمینه پاسخی نداده است.
وزیر امور خارجه بریتانیا همچنین نسبت به رویکرد حقوق بشری ایران به ویژه در مورد وضعیت چند تن از دارندگان تابعیت مضاعف بریتانیا و ایران که در ایران به زندان افتادهاند از جمله غنچه قوامی ابراز نگرانی کرده است. قوامی به دلیل شرکت در تظاهرات اعتراضی زنانی که خواهان حضور در استادیوم محل برگزاری مسابقه والیبال مردان ایران و ایتالیا بودند، دستگیر شده و نزدیک به سه ماه است که در زندان به سر میبرد.