کیهان آنلاین – ۱۳ آبان ۹۳ – با نزدیک شدن موعد ۲۴ نوامبر برای دستیابی به توافق جامع بین جمهوری اسلامی و گروه کشورهای ۵ بعلاوه ۱ در مذاکرات هسته‌ای ، دولت روحانی روزهای سختی را در پیش دارد. از یک سو کشورهای غربی بر محدود شدن برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی اصرار می‌ورزند و از سوی دیگر دولتمردان رژیم، یکی پس از دیگری بر غیر قابل عبور بودن خطوط قرمزی که از جانب رهبر ترسیم شده و اهداف آن برپا نگهداشتن تاسیسات اتمی کشور و توسعه آن در مراحل بعدی است، پافشاری می کنند.
در این میان حتی شخص حسن روحانی رییس جمهور، جواد ظریف وزیر امور خارجه و عراقچی معاون او نیز در بیانات خود تذکر می‌دهند که دست‌آوردهای کشور در زمینه هسته‌ای قابل معامله نیست و تنها امتیازی که ایران می‌تواند به کشورهای گروه ۵ بعلاوه ۱ بدهد، امکان بازرسی گسترده‌تراز تاسیسات هسته‌ای ایران برای اطمینان از صلح‌جویانه بودن این برنامه است. ظاهرا این اظهارات حسن روحانی و همکارانش تنها برای رویاروئی با موج انتقادات مخالفان در داخل ایران است و آنها که از جزئیات مذاکرات با گروه کشورهای ۵ بعلاوه ۱ آگاه هستند می‌دانند که تنها راه برون رفت از سد تحریم‌ها و احتمال گشایشی در اوضاع اقتصادی کشور، پذیرش محدود کردن برنامه اتمی رژیم ایران است.
در هفته گذشته جان کری وزیر امور خارجه آمریکا گفت که هدف کشورش در مذاکرات جاری، بستن کلیه راه‌های ایران برای دستیابی به سلاح اتمی است. این سخنان با خطوط قرمزی که خامنه‌ای ترسیم کرده است کاملا” مغایرت دارد و معلوم نیست که در ظرف تنها سه هفته آینده، چگونه دو طرف بتوانند به یک توافق جامع دست یابند. قرار است که جان کری، جواد ظریف و کاترین آشتون در روزهای ۱۸ و ۱۹ آبان ( ۹ و ۱۰ نوامبر) در مسقط، پایتخت کشور عمان در خلیج فارس با یکدیگر دیدار کنند. احتمالا” این دور از مذاکرات امکان دستیابی به توافق روی مسائل اساسی یعنی حدود برنامه غنی‌سازی و راهکرد برداشتن تحریم‌ها را تعیین خواهد کرد. مذاکرات ایران با گروه ۵ بعلاوه ۱ نیز در روزهای بعد از آن در وین برقرار خواهد شد. بدون شک این دور از مذاکرات دور نهائی قبل از موعد ۲۴ نوامبر خواهد بود.
در این میان اظهارات اخیر آمانو دبیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای هیئت نمایندگی ایران زیاد خوشایند نبود. او در اظهارات خود در واشنگتن گفت که ایران به وعده‌های خود برای پاسخگوئی به سئوالات آژانس در زمنیه موضوعات مربوط به برنامه احتمالی نظامی سابق خود عمل نکرده است. اشاره او به موضوعاتی بود که از سوی آژانس از سال‌ها قبل در رابطه با طراحی اجزای مربوط به سلاح هسته‌ای مطرح شده است. ایران به پاره‌ای از این سئوالات پاسخ داده ولی بعضی از آنها بی جواب مانده است. آژانس بارها تاکید کرده است که تا زمانی که این موضوع پاسخ رضایت‌بخشی پیدا نکند، آژانس قادر به تایید صلح‌جویانه بودن برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود.
اوضاع اقتصادی ایران در رابطه با تحریم‌ها
حسن روحانی از ابتدای کار دولت «تدبیر و اعتدال» به خوبی می‌دانست که اقتصاد ایران زمانی ممکن است بتواند از وضع نا بسامان کنونی عبور کند که تحریم‌های اقتصادی علیه رژیم ایران برداشته شود. او با همین هدف مذاکرات با گروه کشورهای ۵ بعلاوه ۱ را با جدیتی بیش از دولت احمدی نژاد پی گرفت و رویکرد سیاسی جدیدی نسبت به کشورهای غربی مخصوصا” آمریکا آغاز کرد. رقیبان او اما از مجلس شورای اسلامی تا ائمه جمعه و دیگران از این چرخش در سیاست خارجی خشنود نبودند و با بدبینی و انتقاد نسبت به موافقت‌نامه ژنو و مذاکرات اتمی نگاه می‌کردند. رهبر جمهوری اسلامی نیز چندین بار بدبینی خود را نسبت به دسترسی به توافق در این مذاکرات اعلام کرد. او هم‌چنین در باره تحریم‌ها و اوضاع اقتصادی گفت که تنها راه برون‌رفت از تحریم‌ها رویکرد به اقتصاد مقاومتی است. منظور او از اقتصاد مقاومتی، افزایش سطح تولید داخلی برای تامین نیازهای پایه کشور و جلوگیری از واردات کالاهای به زعم او غیر لازم برای زندگی بود. اما با توجه به اینکه ایران در حال حاضر به واردات گندم و برنج و بسیاری از کالاهای ضروری دیگر نیاز دارد و وضع آینده آب کشور نیز بسیار نگران‌کننده است، رویکرد اقتصاد مقاومتی حتی از سوی دولت فعلی جدی تلقی نمی‌شود. اما رهبر جمهوری اسلامی بر تکیه بر تولید ات داخلی اصرار می‌ورزد. اخیرا” او در نشستی با دانشگاهیان ایران اظهار داشت که ایران نباید به صادرات نفت متکی باشد بلکه باید با افزایش سطح علمی و مهارت‌های فنی، خودرا از واردات بسیاری از احتیاجات خود بی نیاز کند.
ری تکیه (Rey Takeyh ) تحلیل‌گر سیاسی، در مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست، به تحلیل دیدگاه خامنه‌ای و دیگر تندروهای رژیم ایران در زمینه اقتصاد مقاومتی پرداخته است. او می‌گوید که جمهوری اسلامی همواره به این ایده پایبند بوده است که در جهت پایداری سیستم سیاسی و دست‌آوردهای خود، کشور را تا حد امکان از وابستگی به غرب دور نگهدارد تا بیشتر به امکانات داخلی تکیه کند. در وضعیت حاضر نیز خامنه‌ای و دیگر تندروها ترجیح می‌دهند که مذاکرات هسته‌ای به سود موقعیت آنها به نتیجه نرسد.
جالب آن است که در همین حال، خامنه‌ای از لزوم افزایش جمعیت کشور و دو برابر شدن آن سخن می‌گوید. این در حالیست که حتی با وضع اقتصادی موجود، بیکاری، اعتیاد و کند شدن فعالیت واحدهای تولیدی، وضعیت معیشت مردم را سخت‌تر کرده است. البته در طیف سیاسی ایران، به استثنای تندروها، کمتر گروه یا رسانه‌ای از این رویکرد پشتیبانی می‌کند و بیشتر کنش‌گران اقتصادی با بی‌صبری در انتظار یک توافق جامع هسته‌ای هستند تا شاید وضعیت اقتصاد ایران کمی بهبود یابد. چیزی که با نظام بسته و انحصاری رژیم ایران بعید به نظر می‌رسد.
موضوع دیگری که مورد توجه این گروه‌های تندرو در ایران نیست وضعیت بحرانی در روابط با کشورهای غربی است که در صورت عدم دستیابی به توافق هسته‌ای، کشور را تهدید می‌کند. اگر ایران و گروه کشورهای ۵ بعلاوه ۱ در مذاکرات جاری به هیچ نتیجه‌ای دست نیابند، ایران یا باید فعالیت‌های هسته خود را محدود کند و یا در انتظار رویاروئی اقتصادی (وضع تحریم‌های جدید) و نظامی با کشورهای غربی باشد زیرا این کشورها به شدت از رقابت هسته‌ای بین کشورهای منطقه بیم‌ناک هستند. انتخابات پیش رو در آمریکا، دسترسی قابل انتظار جمهوری‌خواهان به کنگره و پشتیبانی فزاینده آمریکا از مواضع اسرائیل، موضع رژیم ایران را در مذاکرات آینده مشکل‌تر خواهد ساخت.
گمانه‌زنی درباره نتیجه مذاکرات هسته‌ای
در این میان گمانه‌زنی در خصوص احتمال دسترسی به توافق هسته‌ای ادامه دارد. با توجه به محرمانه بودن جزئیات مذاکرات جاری، تنها می‌توان به اخبار رسانه‌ها و نظرات کارشناسان تکیه کرد. آن طور که از این اخبار و نظرات بر می‌آید، موضوع دامنه غنی‌سازی، نحوه و جدول زمانی برداشتن تحریم‌ها و مدت زمانی که برای محدودیت برنامه هسته‌ای ایران وضع خواهد شد هنوز حل نشده و مورد بحث است. آمریکا می‌خواهد تحریم‌ها را به صورت تدریجی هم‌زمان با محدود شدن برنامه هسته‌ای ایران بردارد.از سوی دیگر جمهوری اسلامی اصرار دارد که تحریم‌ها یکباره برداشته شوند. با توجه به اینکه دولت آمریکا و شخص رئیس جمهور اختیارات محدودی برای رفع تحریم‌ها دارد و بقیه در اختیار گنگره است، نمی‌توان انتظار زیادی در این زمینه داشت.
سناریوهای پیش رو تا تاریخ ۲۴ نوامبر جاری را می‌توان چنین برشمرد:
- دو طرف به نتایج قطعی دست یابند و موافقت‌نامه جامع امضا شود.
- مذاکرات بدون دستیابی به نتایج قطعی خاتمه یابد.
- دو طرف به یک راه حل میانی دست یابند که در آن روی پاره‌ای از موضوعات توافق شود، پاره‌ای از تحریم‌ها برداشته و مدت مذاکرات برای دستیابی به توافق جامع برای چند ماه دیگر تمدید شود.
نظر بیشتر صاحبنظران آن است که شانس گزینه سوم از گزینه‌های دیگر بیشتر است.
*عکس: مرکز تکنولوژی اتمی اصفهان
