[نویسندگان: جی سالومون و ماریا ابی‌حبیب]
کیهان آنلاین – ۱۹ آبان ۹۳ – بنا به گفتۀ مقامات ارشد ایالات متّحده آمریکا و برخی کشورهای عربی، دولت اوباما و رژیم ایران حین مذاکرات هسته‌ای و مواجهه با تهدید مشترک از سوی شبه نظامیان «دولت اسلامی» در سال گذشته به سوی تنش‌زدایی مؤثّر پیش رفته‌اند.
این پیشرفت که می‌تواند به نحوی شگرف موازنۀ قدرت در منطقه را تغییر دهد، خطر دور شدن متّحدان ایالات متّحده از قبیل عربستان سعودی و امارات متّحده عربی را که در ائتلاف مبارزه علیه «دولت اسلامی» نقشی حسّاس دارند، به دنبال دارد.
رهبران سنّی‌مذهب عرب تهدیدی را که از سوی رژیم شیعه ایران متوجّه آنهاست هم‌تراز یا بیش از خطری احساس می‌کنند که از سوی گروه افراطی سنّی‌مذهب «دولت اسلامی» (یا داعش مخفف دولت اسلامی عراق و شام ISIS, ISIL) آنها را تهدید می‌نماید.
در این میان، دولت اسرائیل مدّعی است که ایالات متّحده شرایط مذاکرات با ایران را تضعیف نموده و نقش بی‌ثبات کنندۀ تهران در منطقه را بی اهمّیت جلوه داده است.
طیّ یک دهۀ گذشته، واشنگتن و تهران در نبردهای شدیدی برای کسب نفوذ و قدرت در عراق، سوریه، لبنان و افغانستان درگیر بوده‌اند که سرنگونی رهبر قدرتمند عراق، صدّام حسین، توسّط ایالات متّحده و انقلاب‌های «بهار عربی» که از اواخر سال ۲۰۱۰ شروع شد، به آن دامن زده است. مقامات ایالات متّحده هنوز اظهار می‌دارند گزینۀ اقدام نظامی برای خنثی کردن برنامۀ هسته‌ای ایران روی میز قرار دارد.
امّا در ماه‌های اخیر نشانه‌های تغییری به چشم می‌خورد که نشانگر همسویی حکومت اسلامی ایران و دولت آمریکا در برخی سیاست‌هاست که می‌توان از اجرای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت سیاسی در بغداد و کابل و پیگیری عملیات نظامی علیه اعضای گروه «دولت اسلامی» در عراق و سوریه نام برد.
دولت اوباما به میزان چشمگیری موضع ستیزه‌جویانه‌اش را نسبت به مهم‌ترین متّحدان غیردولتی ایران، یعنی گروه شبه نظامی حماس در فلسطین و سازمان شبه نظامی و سیاسی حزب‌الله در لبنان، تلطیف نموده است. بنا به اظهار مقامات ارشد ایالات متّحده، طیّ مذاکرات آتش‌بس در ماه ژوئیه، که هدف از آن پایان دادن به موشک‌پرانی‌های فلسطینیان به سوی اسرائیل بود، دیپلمات‌های آمریکایی، از جمله جان کری، وزیر امور خارجه، (http://topics.wsj.com/person/K/John-Kerry/7196) از طریق واسطه‌های ترک و قطری، با رهبران حماس مذاکراتی انجام دادند.
مقامات لبنانی و ایالات متّحده اظهار داشتند که نهادهای اطّلاعاتی ایالات متّحده مکرّراً مقامات لبنانی نزدیک به حزب‌الله را دربارۀ خطراتی که از جانب گروه‌های سنّی افراطی از جمله القاعده و متّحد نزدیکش جبهۀ نصرت در سوریه، حکومت بیروت را تهدید می‌کرد مطّلع می‌ساختند.
ولی نصر، رئیس دانشکدۀ مطالعات پیشرفتۀ بین‌المللی در دانشگاه جانز هاپکینز و یکی از مقامات سابق دولت اوباما، اظهار داشت، “این نشان می‌دهد که اگرچه ما دولت‌های ترکیه و عرب را نزدیک‌ترین متّحدان خود می‌دانیم، امّا علائق و سیاست‌های ما به خطّ مشی و علائق ایران نزدیک می‌شود. در این لحظه، این واقعیتی از لحاظ جغرافیایی حسّاس و امری بیش از سیاست هوشمندانۀ ایالات متّحده است.”
مقامات دولت اوباما تأکید کردند که آنها به طور مستقیم سیاست‌های منطقه‌ای یا جنگ علیه «دولت اسلامی» را با رژیم ایران هماهنگ نمی‌کنند. آنها افزودند که تحریم‌های گستردۀ اقتصادی ایالات متّحده علیه ایران، حماس و حزب‌الله همچنان به قوّت خود باقی است.
با این همه، این مقامات گفتند مذاکرات فشرده‌ای که ایالات متّحده از سال گذشته دربارۀ مسألۀ هسته‌ای با ایران دنبال کرده می‌تواند به ثبات خاورمیانه کمک کند و تفاهم بین طرفین را افزایش داده است.
وندی شرمن، مذاکره کنندۀ ارشد ایالات متّحده آمریکا با هیئت رژیم ایران، هفتۀ پیش اظهار داشت، “اوضاع جهان در حال حاضر با این فتح باب به مراتب بهتر از وضعیتی است که اگر رهبران دو طرف از آن چشم می‌پوشیدند.”
مقامات ایرانی، از جمله حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی، اظهار داشته‌اند که همکاری بیشتری می‌تواند با ایالات متّحده در مبارزه علیه «دولت اسلامی» وجود داشته باشد، مشروط بر این که توافقی در مسألۀ هسته‌ای حاصل شود.
منتقدان دولت آمریکا، از جمله اسرائیل و کشورهای عربی، سیاست کاخ سفید را که مصمّم به عقد قراردادی با رژیم ایران است، نمونۀ بارز سیاست خارجی پرزیدنت باراک اوباما می‌دانند.
اسکات مادل، افسر سابق سازمان اطّلاعات امریکا (سیا) که اکنون در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی در واشنگتن فعّالیت دارد، اظهار داشت “رژیم ایران انقلابی است و نمی‌تواند زیاد به ما نزدیک شود. بنابراین نسبت به آشتی قدری محتاط هستم. به نظر من آنها در ادامه برخی سیاست‌های خود که خلاف منافع ایالات متّحده است، مصرّ هستند.”
از زمان حملۀ دولت جورج دابلیو بوش (http://topics.wsj.com/person/B/George-W.%20Bush/5369) به بغداد در سال ۲۰۰۳، عراق مرکز جنگ شاخص منطقه‌ای بین ایالات متّحده و ایران بوده است.
بنا به اظهارات مقامات دفاعی ایالات متّحده، واحد نظامی نخبۀ ایران، یعنی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شبکه‌ای از شبه نظامیان شیعه را تأسیس و تعلیم نموده که در یک دهۀ گذشته به نیروهای ارتشی ایالات متّحده و متّحدانش مستقرّ در عراق حمله کرده‌اند. بر مبنای اظهارات مقامات امریکایی، تهران خطرناک‌ترین نوع ابزارهای انفجاری دارای قابلیت استفاده جنگی، و بمب‌های کنار جادّه‌ای را که به گفتۀ پنتاگون بزرگ‌ترین علّت مرگ در میان نظامیان امریکایی در حال جنگ بوده، به عراق ارسال داشته است.
امّا، به گفتۀ مقامات امریکایی که مکالمات و مکاتبات ایرانی‌ها را ردگیری می‌نمایند، از زمانی که ایالات متّحده عملیات نظامی داخل عراق را در ماه اوت دوباره شروع کرده، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صراحتاً به نمایندگان محلّی خود دستور داده نظامیان امریکایی را که هدایت و هماهنگی تهاجمات علیه دولت اسلامی را از پایگاه‌های اطراف بغداد و ناحیۀ کردنشین عراق به عهده دارند هدف یورش‌های خود قرار ندهند.
سردار سرلشکر پاسدار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه در عملیات ماوراء بحار معروف به «سپاه قدس» صریحاً به شبه نظامیان شیعۀ عراقی که مدّت‌های طولانی علیه ایالات متّحده در حال جنگ بوده‌اند، از قبیل سپاه مهدی و حزب‌الله کتائب، اظهار داشته که تلاش امریکاییان برای تضعیف «دولت اسلامی» در عراق، هم جهت با علائق و منافع درازمدّت تهران و متّحدانش است.
یکی از مقامات اطّلاعاتی امریکا که سردار سرلشکر سلیمانی را ردیابی می‌کند اظهار داشته است: “اینها ساکت شده‌اند زیرا فرماندۀ سپاه قدس ایران به آنها گفته حمله نکنند. گروه‌های شیعۀ عراقی نزد سلیمانی رفتند و گفتند که مایلند سفارت امریکا و امریکاییان را هدف قرار دهند. سلیمانی به شدّت مخالفت کرد و گفت، “به آنها حمله نکنید مگر آنکه وارد مناطق تحت تسلّط شما بشوند.”
در این ضمن، ارتش امریکا در صدد است اقدامات سالانۀ مین‌روبی را که ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متّحده سازماندهی می‌کند بی‌اهمّیت جلوه دهد. به گفتۀ یکی از مقامات ایالات متّحده، این اقدام در سال‌های گذشته در پررنگ نشان دادن مخالفت یک‌پارچه با فعّالیت‌های رژیم ایران در خلیج فارس به کار رفته است.
برخی از مقامات اظهار می‌دارند کاستن از تأکید بر سیاست بازدارندگی علیه رژیم ایران می‌تواند سبب بی‌ثباتی شده و علامتی برای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باشد که ایالات متّحده برای مقابله با اقدامات آنها دست به هیچ کاری نخواهد زد.
امّا ایالات متّحده اکنون فراتر از استفاده از علائم رفته‌است. مقامات آمریکایی اظهار داشته‌اند که دولت اوباما با استفاده از دفتر نخست‌وزیر جدید شیعۀ عراق، حیدر العبادی، و نیز آیت‌الله العظمی علی سیستانی، یکی از روحانیون ارشد شیعه، پیام‌هایی برای تهران ارسال داشته است.
بنا به اظهار مقامات امریکایی، ایالات متّحده هم‌چنین این نکته را برای تهران روشن کرده است که حملات نظامی‌اش علیه اهداف «دولت اسلامی» در سوریه متوجّه قوای وفادار به بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، نخواهد شد.
بشار اسد نزدیک‌ترین متّحد رژیم ایران در میان کشورهای عربی است و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سرلشکر سلیمانی نظامیان ایرانی و شبه نظامیان شیعۀ عراقی و لبنانی را برای نبرد داخل سوریه در پشتیبانی از رژیم دمشق بسیج کرده‌اند. به گفتۀ مقامات امریکایی و عربی، هر حملۀ ایالات متّحده به نیروهای امنیتی اسد می‌تواند به مشاوران نظامی و سربازان ایرانی و حزب‌الله لطمه وارد کرده و آتش منازعه‌ای وسیع‌تر را روشن کند.
یکی از مقامات ارشد دفاعی امریکا در عراق اظهار داشت “آمریکا مایل است بر «دولت اسلامی عراق و شام» متمرکز باشد و در عین حال نگران برانگیختن خصومت ایرانیان هستند، که می‌گویند ممکن است سبب واکنش آنها – یا شبه نظامیان شیعه در عراق – علیه سفارت و منافع ما در عراق باشد و مذاکرات [هسته‌ای] را از مسیر خارج سازد. آنها در جلسات چندجانبۀ سطح بالا با صراحت اظهار می‌دارند که مایل نیستند دست به اقدامی بزنند که ایرانی‌ها آن را تهدیدی برای رژیم خود تلقّی نمایند.”
طبق اظهار مقامات عرب و امریکایی، تنش‌زدایی که آغاز شده به سایر عرصه‌های اختلاف امریکا و ایران نیز نفوذ می‌کند.
واشنگتن سال‌ها از طریق تحریم‌ها و حمایت از احزاب سیاسی رقیب در بیروت، در صدد تضعیف قدرت سیاسی و نظامی حزب‌الله در لبنان بوده است. امّا تهدید ناشی از «دولت اسلامی» و جبهۀ نصرت و دیگر گروه‌های سنّی افراطی، تحرک امنیتی در آنجا را تغییر داده است.
مقامات عرب و امریکایی اظهار داشتند، نهادهای اطّلاعاتی امریکا در چندین مورد، نهادهای امنیتی لبنان را که معروف است به حزب‌الله نزدیک هستند و زیر نفوذ آن قرار دارند، در خصوص تهدیدات تروریستی مطّلع کرده‌اند از آن جمله واحد اطّلاعاتی موسوم به ادارۀ امنیت عمومی سوریه است که در دو سال گذشته موفّق به توقیف کانون‌های جبهۀ نصرت در بیروت و شمال لبنان شده است.
ارتباط غیرمستقیم دیپلماتیک دولت اوباما با حماس سبب خشم و نگرانی اسرائیل و متّحدان عرب ایالات متّحده شده است. واشنگتن خطّ مشی خودداری از مذاکرۀ مستقیم با گروه فلسطینی را که از نظر ایالات متّحده و اتّحادیۀ اروپا سازمانی تروریستی تلقّی می‌شود، حفظ می‌کند. امّا جان کری و دیگر مقامات ایالات متّحده در طیّ مذاکرات آتش‌بس در تابستان سال جاری، از طریق مقامات قطر و ترکیه، مرتّباً پیام‌هایی خطاب به مقام ارشد سیاسی حماس، یعنی خالد مشعل، ارسال داشتند.
مقامات اسرائیلی و عرب استدلال کردند که این ارتباط سبب تقویت موضع حماس و به زیان رهبری معتدل محمود عبّاس شده است.
با این همه، به گفتۀ مقامات امریکایی، و هم چنین برخی مقامات عرب و ایرانی، آتش‌بس موقّت منطقه‌ای بین واشنگتن و تهران شکننده است و به راحتی ممکن است جهت معکوس یابد.
طرفین مهلت آخر نوامبر برای وصول به توافق‌نامه جامع در محدود کردن برنامۀ هسته‌ای ایران را در مقابل کاهش تحریم‌های غرب تعیین کرده‌اند. زمامداران ایالات متّحده چشم‌انداز وصول به چنین توافقی را پنجاه- پنجاه می‌دانند و این احتمال را نیز می‌دهند که ممکن است تنش‌های بین دو طرف در پی شکست دیپلماتیک به سرعت افزایش یابد.
خانم وندی شرمن هفتۀ گذشته اظهار داشت “هیچ شکی نیست که اگر همه چیز از بین برود، برای همه طرفین به معنی تشدید اوضاع خواهد بود و هیچ کدام از اینها مطلوب نیست.”
