کیهان آنلاین – ۲۲ آبان ۹۳ – روز چهارشنبه ١٢ نوامبر ٢٠١۴ گوگوش موضوع بحث بخشی از یک سمینار پژوهشی در دانشگاه سی تی لندن بود.
موضوع این بحث، که توسط لادن نوشین، استاد ارشد رشته «موسیقی‌شناسی اقوام» در این دانشگاه ارائه شده بود، “حافظه، احساسات جمعی، جنسیت و ملیت در موسیقی گوگوش” بود.
در ابتدا فیلم مستند کوتاهی از زندگی گوگوش (فائقه آتشین) نشان داده شد. سپس خانم نوشین زندگی این خواننده و بازیگر سینما را بر بستر تاریخی دهه‌های شصت و هفتاد میلادی تا انقلاب اسلامی مرور کرد.
به نظر خانم نوشین، گوگوش دستآورد پدیده‌ای بود که در مدرنیزم رضاشاه پهلوی ریشه داشت. با آغاز دوران محمدرضاشاه پهلوی این مدرنیزم با نوعی غرب‌گرائی نیز همراه شد و بسیاری گوگوش را به عنوان مظهر این غرب‌گرائی یا به قول مخالفانش، «غرب‌زدگی» می‌دیدند. این خواننده – که در فاصله بین دهه‌های پنجاه تا هفتاد میلادی در ٣١ فیلم نیز بازی کرده بود- مانند ستاره‌های غرب، الگوی مد دختران هم‌نسل خود شد و آنان از مدل مو گرفته تا نحوه لباس پوشیدن را از او تقلید می‌کردند و چه بسا هنوز هم می‌کنند. خانم نوشین از کتاب “تارا کمانگر” زیر عنوان «گوگوش: آن زمان و اکنون» نقل قول کرد و گفت: “این برای اولین بار بود که در ایران دختران اعیان و اشراف از دختری که از طبقه پائین جامعه برخاسته بود، تقلید می‌کردند.”
گوگوش، گویا در اوایل انقلاب اسلامی در خارج از ایران بوده است. اما با وجود هشدار دوستان به ایران باز گشت و خوش‌باوری وی به انقلاب منجر به ٢١ سال سکوت او شد. اما مردم او را فراموش نکردند و در طول سال‌های خاموشی، گوگوش هزاران نامه از هوادارانش دریافت می‌کرد. نمونه‌هائی از این نامه ها در کتاب ” تارا کمانگر” آمده است. برای مثال یک زن ایرانی مقیم انگلستان در نامه‌ای نوشته بود که تمامی احساس‌های خود را مانند عشق، دلشکستگی، تنهایی، شادی و… در آهنگ‌های گوگوش یافته است. و یک زن نیوزلندی به گوگوش نوشت که فرهنگ ایرانی را از طریق ترانه‌های او شناخته و شیفته آن شده است. به نوشته او، این هنرمند برایش دروازه‌ای بود برای راه یافتن به فرهنگ ایران.
گوگوش با به روی کار آمدن دولت حجت‌الاسلام محمد خاتمی موفق به خروج از ایران شد و با استقبال شگفت‌انگیز مهاجران ایرانی در اروپا و آمریکا روبرو گشت.
لادن نوشین معتقد است که خود این موضوع که او توانست پس از یک دوران طولانی سکوت، دوباره و به سرعت به چنین موفقیت شگرفی دست یابد، خود قابل بحث است و مهم‌ترین دلیل آن شاید این باشد که او بر خلاف خوانندگان و هنرپیشگان دیگر بلافاصله بعد از انقلاب اسلامی از ایران خارج نشد بلکه ماند وسختی‌های زمان جنگ را با آنها تجربه کرد. دلیل دیگر، شاید این باشد که این هنرمند که تا قبل از انقلاب از سیاست فاصله گرفته بود، اینک پس از خروج، ترانه‌هائی می‌خواند که به شدت رنگ و بوی سیاسی داشتند. خانم نوشین با پخش ویدئوی آهنگ “بنگ بنگ” نشان می‌دهد که گرچه این ویدئو به ظاهر داستان زندگی گوگوش است، اما در اصل داستان این چند دهه را با ما مرور می‌کند– داستان تکرار خشونت را… “بازم کیو کیو بنگ بنگ!… هنوزم کیو کیو بنگ بنگ!”
[video_lightbox_youtube video_id=”TL8Uv7gsVwQ” width=”640″ height=”480″ auto_thumb=”1″]
در عین حال، هم‌نوا شدن این هنرمند محبوب با “زن” ایرانی نیز یکی دیگر از دلایل محبوبیت اوست. او خود را از “زنان” یا “مادران” ایرانی که در طول سال‌های انقلاب اسلامی و جنگ ایران وعراق، فرزندان‌شان را از دست داده‌اند، جدا نمی‌بیند و در ترانه “زرتشت” درد آنان را فریاد می‌کند: ای زن! صدایم را به تاریخ قرض خواهم داد… و با همین ترانه احساسات ملّی ایرانیان را بر می انگیزد: که زرتشت با سرود آن سرزمین را کاشت…
“سارا اولیف” پژوهشگر دیگری که خانم نوشین از او نقل قول کرد، بر این باور است که موسیقی قدرت خاصی برای بیدار کردن حافظه دارد و می‌تواند در یک لحظه شنونده را به زمان و مکان دیگری ببرد. به نظر لادن نوشین، موسیقی گوگوش برای ایرانیان دقیقأ همین نقش را دارد. این موسیقی حافظه فردی و جمعی ما ایرانیان، درباره “ایران قبل از انقلاب” را فعال می‌کند. این موضوع به ویژه در مورد نسل دوم ایرانیان مقیم آمریکا واضح است: جوانان این نسل، در مهمانی‌های خود ترانه‌های گوگوش را پخش می‌کنند و او را نماد “دوران خوش” پیش از انقلاب می‌دانند که پدران و مادران‌شان تجربه کرده بودند. از سوی دیگر موسیقی در بین مهاجران حلقه‌ای است برای وصل کردن آنان به میهنی که پشت سر جا گذاشته و آرزوی بازگشت به آن را دارند.
به نظر می‌رسد با وجود این بررسی فراگیر، لادن نوشین یک نکته مهم را از قلم می‌اندازد و آن اینکه در پشت ترانه‌های به یاد ماندنی گوگوش، ترانه‌سرایان و آهنگ‌سازانی بوده و هستند که در جاودانه شدن این هنرمند نقش تعیین‌کننده بازی کرده‌اند. ترانه‌سرایانی چون ایرج جنتی عطائی، اردلان سر فراز، شهریار قنبری و… و آهنگ‌سازانی چون بابک بیات، شماعی زاده، واروژان و…
