آیا تصمیم عربستان برای کاهش بهای نفت توجیه اقتصادی دارد؟ (حسین جعفری)

کیهان آنلاین – ۱۸ خرداد ۹۳ – تصمیم عربستان برای کاهش بهای نفت اگرهم توجیه اقتصادی نداشته باشد، اما لحظه‌ای نباید تردید کرد که کاهش بهای نفت علتی جز مسائل سیاسی داشته باشد و در شرایط فعلی این بهترین و موجه‌ترین توجیه برای اتخاد این سیاست می‌تواند باشد.

به گمان من، کاهش قیمت نفت با طرح وکمک آمریکا و همکاری نزدیک عربستان وعراق و کویت صورت گرفته است و هدف ازآن نیز صرفا برای در فشار قرار دادن روسیه است به سبب نافرمانی‌ها و سرکشی‌های چند سال اخیرپوتین به ویژه آخرین اقداماتش در کریمه و آشوبی که درشرق اوکراین به راه انداخته است. آنها می‌خواهند به روسیه ثابت کنند که فرمان کنترل اقتصاد روسیه، در دست غرب به رهبری آمریکا و کمک‌های دوستان منطقه خلیج فارس تولیدکننده نفت در آن منطقه است و در این زمینه آمریکاست که حرف اول را می‌زند. چنان که شاهدیم اقتصاد روسیه عملا دچار تلاطم شده و ازروند سابق خارج گردیده است. روشن است که وضع روس‌ها از نظراقتصادی وخیم است، اما هیات حاکمه روسیه، اغلب بلوف‌زن بوده‌اند و مغرور و اکنون نیز نمی‌خواهند اقرار کنند که در چه وضعیت بدی به سر می‌برند. هیات حاکمه روسیه هم در زمان کمونیست‌ها وهم در زمان فعلی همیشه تلاش می‌کرده و می‌کنند به اصطلاح صورت خود را با سیلی سرخ نگه دارند و خود را نسبت به تصمیمات کمرشکن اقتصادی غرب بی تفاوت نشان داده و ادعا می‌کنند که این تحریم‌ها هیچ نقش مخربی در اقتصاد آنها نداشته است و از روس‌ها جز این نیز انتظاری نمی‌رود.

اما فراموش نکنیم که هدف دوم، در کاهش سریع و مداوم نفت، در فشارقرار دادن جمهوری اسلامی است. نه غرب، نه آمریکا و نه عربستان و نه حتا پاره‌ای ازکشورهای عربی صاحب نفت، از سیاست خارجی ایران در خاورمیانه عربی که ازحالت سنتی تدافعی خارج شده و به شکل تهاجمی درآمده است، راضی نیستند. عربستان  به ویژه، از سیاست جمهوری اسلامی در سوریه، لبنان وعراق هیچ گونه رضایتی ندارد. آنها لطمه‌ای را که در سوریه از جمهوری اسلامی خوردند، هرگز فراموش نخواهند کرد و در صددند که به طریقی با وارد کردن ضربه متقابل، آن لطمه را به نوعی ترمیم کنند.

از همین روست که با آمریکا همکاری کرده و دست در دست هم، قیمت نفت را این گونه پائین آورده و به میل خود کنترل می‌کنند تا هم روسیه را حسابی در فشار قرار دهند و هم نیش خود را به جمهوری اسلامی وارد سازد و دست و پای این کشور را از منطقه تا حدودی جمع کند. از نظر ناسیونالیستی، البته باید شکرکرد و گفت عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد. این بهترین فرصت و منطقی‌ترین بهانه‌ایست که دست جمهوری اسلامی افتاده است تا تجدید نظری اساسی در سیاست‌های بین‌المللی خود به ویژه از نظر کمک‌های نظامی  و مالی کرده و دوستان خود را متقاعد سازد که در شرایط فعلی قادر به انجام تعهدات دست و دلبازانه خود، به صورت پیشین نسبت به آنان نیست و اولویت برای جمهوری اسلامی در شرایط فعلی به ویژه نارضایتی فزاینده مردم، تامین نیازمندی‌های داخلی آنها و اجرای تعهدات خارجی، برای همین منظور، یعنی تامین رفاه مردم خود است. مطمئنا آنها هم موقعیت ایران را درک خواهند کرد، اما بعید نیست که همه به سوی عربستان سعودی متمایل شوند تا از کمک‌های مالی آن کشور بهره‌مند گردند و به این ترتیب عربستان را جایگزین جمهوری اسلامی کنند و در آن صورت نیز این امر با آنکه سبب تقلیل نفوذ جمهوری اسلامی در منقطه عربی خاورمیانه خواهد شد، اما به دو جهت به نفع ایران است. نخست آنکه واقعا جمهوری اسلامی ازاین نفوذ و به گفته خودشان “اقتدار” در این چند ساله اخیر با دست و دلبازی‌هایی که نسبت به این کشورها شده چه بهره‌ای عاید شده است؟ اقتدار در صورتی ارزشمند است که منجر به بهره‌وری‌های اقتصادی شود و به سود منافع ملّی باشد.  دیگر آنکه جمهوری اسلامی ناچار است حقیقتا به فکر ترمیم وضع نابسامان اقتصادی خود به ویژه از نظر ارزی باشد و شعار “چراغی که به خانه رواست” را هدف خود قرارداده و آن را دقیقا اجرا کند وگرنه فلا!

در همین زمینه اضافه می‌شود، بر خلاف پاره‌ای از تفسیرهایی که اخیرا نوشته می‌شود عربستان در تقلیل قیمت نفت بازنده است، من اعتقاد دارم اتفاقا عربستان برنده دوم پس از آمریکاست که هم ضربه خود را به روسیه، دشمن تاریخی خود و هم جمهوری اسلامی رقیب خود در منطقه و سازمان اوپک زده است و هم با پیش گرفتن این روش، نفوذ خود را در کشورهای عربی مجددا به دست می‌آورد که از قرار از نظر پرستیژ، برای عربستان حائزاهمیت بسیار است و از همین روست که می‌بینیم وزیر خارجه عربستان نیز تلاش می‌کند با عراق رابطه‌ای صمیمانه‌ای برقرار کند. علاوه بر آنچه ذکر شد، عامل دیگری را هم نباید فراموش کرد که عربستان با آنکه نفت خود را به قیمت تقریبا نصف بها می‌فروشد، اما میزان استخراج و صادرات خود را بسیار بالا برده و از این محل کاهش قیمت نفت را با فروش بیشتر، تا میزان معتنابهی جبران می‌سازد.  از نظر کاهش ذخایرنفتی هم نگرانی ندارد زیرا هم ذخایرعربستان بسیار سرشار است و از آن مهم‌تر، پیش‌بینی می‌شود که عمر مفید نفت در دنیا  بیش از بیست سال دوام نداشته باشد و پس از آن دنیا نیاز چندانی به نفت برای تامین انرژی مورد نیاز خود نخواهد داشت که انرژی خورشیدی و اتمی و یکی دو مؤلفه دیگر جایگزین آن خواهند شد.