بیژن فرهودی – برقراری ارتباط مجدد جمهوری اسلامی با جامعه بین‌المللی و تاثیر آن بر جغرافیای سیاسی خاورمیانه عنوان گردهمآیی بود که با شرکت برخی از دولت‌مردان و سیاست‌گذاران بریتانیایی در لندن برگزار شد.
در این سمینار ۳ ساعته که به همت سازمان غیر انتفاعی Global Diplomatic Forum در محله گرینیچ لندن برگزارشد چند قانون‌گذار بریتانیایی همراه با کاردار سفارت بریتانیا در ایران دیدگاه های خود را در مورد چشم‌انداز موفقیت مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ و تاثیر آن بر روابط تهران با جامعه بین‌المللی و به ویژه کشورهای غربی بیان داشتند.
از جمله لرد نورمن لمانت وزیر دارایی پیشین بریتانیا و رییس کنونی اتاق بازرگانی انگلیس و ایران که از مشوقان سرسخت عادی شدن مناسبات دو کشور است با این گفته که درک درستی از ایران در غرب وجود ندارد به بررسی کوتاه وضعیت تاریخی ایران و ترکیب اقوام مذهبی و قومی ان پرداخت و بر این نکته تاکید کرد که بر خلاف برداشت بسیاری در غرب، انقلاب ایران انقلابی راستین و مردمی بود.
لرد لمانت در توجیه طرز تفکر رژیم اسلامی ایران نسبت به غرب گفت که حس مقاومت در برابر دخالت خارجی یکی از ویژگی‌های جامعه ایران بوده است. لرد لمانت به تحولاتی چون تقسیم ایران به حوزه‌های قدرت روسیه و انگلیس در اواخر قرن ۱۹، عدم رعایت قانون اساسی برآمده از انقلاب مشروطیت ۱۹۰۶ و کودتا علیه مصدق به عنوان نمونه‌هایی از دخالت خارجی در صحنه سیاست داخلی ایران اشاره کرد و گفت روحیه مقاومت ایرانیان در برابر این دخالت‌ها هم‌چنان به قوت خود باقیست.
این عضو مجلس اعیان بریتانیا که برخی از او به عنوان «لال روابط لندن و تهران» یاد می‌کنند در ادامه توجیه سیاست‌های ضدغربی جمهوری اسلامی، از واقعه اشغال سفارت آمریکا به عنوان تحولی یاد کرد که تا به امروز بر طرز تفکر آمریکاییان نسبت به ایران تاثیرگذاربوده است.
لرد لمانت اما نه تنها آن را چنین توجیه کرد که این ماجرا درست در بحبوحه انقلاب صورت گرفت بلکه حتی مدعی شد که آیت‌الله خمینی در ابتدا آن را محکوم کرد، و افزود کابینه بازرگان نیز به خاطر آن مجبور به استعفا شد.
وی سپس علت این واقعه «تاسف‌آور و نابخشودنی » را واکنشی در برابر نگرانی بخشی از مردم کوچه و خیابان از بازگرداندن دوباره شاه به قدرت توسط غرب توصیف کرد. لرد لمانت گفت فکر می‌کنم اکنون وقت آن رسیده که سیاستمداران آمریکایی بحران گروگانگیری را فراموش کرده و به آینده بنگرند.
لرد لمانت هم‌چنین به شبح جنگ ایران و عراق اشاره کرد که ایران را نسبت به مسئله حفظ امنیت خود اندیشناک می‌سازد. وی گفت امروزه این نگرانی به ویژه به خاطر سیاست خارجی تهاجمی‌تر عربستان سعودی و حمایت انگلیس و آمریکا از آن کشور و ارسال میلیاردها دلار ساز و برگ نظامی به منطقه تشدید شده است. لمانت این حس عمیق عدم امنیت از سوی ایران را بخشی از انگیزه رژیم ایران برای داشتن رابطه با حزب‌الله و حماس توصیف کرد.
لرد لمانت آنگاه به تلاش‌های برخی روسای جمهوری اسلامی ایران نظیر هاشمی رفسنجانی در رابطه با شرکت نفتی کانکو و محمد خاتمی در رابطه با «معامله بزرگ» برای درازکردن دست همکاری با غرب اشاره کرد که اولی از سوی کنگره آمریکا و دومی از سوی دولت جرج دبلیو بوش رد شد.
به گفته لمانت اکنون نیز حسن روحانی در موقعیت مشابهی قرار دارد. لمانت سخنان خود را با تاکید بر این نکته به پایان رساند که هر چند از زمان انقلاب سال‌ها گذشته و ایران تغییر کرده است با این همه باید در مورد نیات ایران به ویژه در رابطه با مذاکرات هسته‌ای محتاط باشیم چرا که لایه‌هایی از خودکامگی زشت در سیستم حکومتی ایران وجود دارد. با این حال لمانت افزود: منزوی ساختن ایران موجب تقویت بدترین عناصر این رژیم می‌شود حال آنکه بسیاری از مردم ایران و در واقع تمام کشور به گونه‌ای روزافزون خواهان برقراری مجدد روابط با غرب هستند و من معتقدم که روابط اقتصادی با ایران و سرمایه‌گذاری خارجی در آن کشور همان طور که در رابطه با پایان تحریم‌ها در کوبا شاهدش بودیم باعث تضعیف بیشتر رژیم خواهد شد. در واقع ارتباط ایران با جهان خارج که بسیاری در داخل رژیم به مقاومت با آن برخاسته‌اند دقیقا به معنای پایان رژیم خودکامه خواهد بود.
بدون شک سال‌هاست برقراری مجدد تماس بین ایران و جهان خارج به موفقیت مذاکرات هسته‌ای بین ایران و ۱+۵ بستگی دارد. ای جی شارما کاردار غیرمقیم بریتانیا در ایران و معاون هیات بریتانیا در این مذاکرات تاکید کرد که مسئله هسته‌ای مسئله‌ای کلیدی در مناسبات ایران با غرب است چون اگر این مشکل به صورت دیپلماتیک حل نشود تبعات آن جدی خواهد بود، از تشنج و بی ثباتی در منطقه گرفته تا خطر حمله نظامی به ایران.
شارما گفت اگر مساله هسته‌ای حل شود به طور یقین شاهد برداشتن تحریم‌ها و برقراری پیوندهای اقتصادی خواهیم بود. حل مسئله هسته‌ای نه تنها به بهبود وضعیت اقتصادی ایران خواهد انجامید بلکه به بهبود مناسبات ایران با اتحادیه اروپا و غرب به طور کلی کمک می‌کند. افزون بر این حل مسئله هسته‌ای در صحنه سیاست داخلی دست کسانی را که خواهان ارتباط بیشتر با غرب و بقیه جهان و منطقه هستند تقویت خواهد کرد.
با این همه شارما تاکید کرد که باید به تمام این جریان با واقع‌بینی نگریست و نباید انتظار داشت که تغییرات یک شبه صورت بگیرد. این تغییرات به احتمال زیاد محدود خواهد بود و علت آن نیز ریشه‌های تاریخی دارد چه آنچه در ۱۹۵۳ روی داد وچه جنگ ایران و عراق و چه ۲۰۰ سال پیش از این. این تاریخ پرفراز و نشیب بر برداشت‌های ایران نسبت به غرب و امکان همکاری با غرب تاثیر می‌گذارد.
در این میان پرسش اصلی این است که آیا می توان به یک توافق جامع هسته‌ای با ایران دست یافت؟ ایجی شارما در پاسخ به این پرسش گفت دولت بریتانیا اعتقاد دارد که این امری امکان‌پذیر است و بزرگترین مشکل که هنوز حل نشده دامنه و ظرفیت برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران است. ایران باید به ما در مورد ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خود اطمینان خاطر دهد و نگرانی ما را در رابطه با مدت زمان لازم برای ساختن بمب اتم که اصطلاحا به Breakout معروف است برطرف سازد. شارما تاکید کرد که ما نمی‌خواهیم ایران را از تکنولوژی هسته‌ای عقب نگه داریم یا دستیابی به آن را مانع شویم بلکه حتی در جریان مذاکرات کنونی نیز در مورد همکاری‌های اتمی غیرنظامی صحبت می‌کنیم که کمتر به آن در رسانه‌ها پرداخته می‌شود.
به گفته شارما یک توافق نهایی به قبول این محدودیت‌ها از سوی ایران و به پویایی سیاسی رژیم این کشور بستگی دارد و همین طور به برداشت افکار عمومی که به نظر شارما در ایام اخیر نقش بسیار مهمی در صحنه سیاست ایران داشته است. این مقام بریتانیایی معتقد است که حصول توافق مستلزم آن است که رژیم ایران و مردم بپذیرند که در این راه فریب نخورده‌اند و غرب به تعهدات خود در توافق‌نامه نهایی عمل خواهد کرد. شارما تاکید کرد که ما خواهان دستیابی به توافق هستیم اما نه توافقی به هر قیمت ممکن. ما خواهان توافقی هستیم که نگرانی‌های ما را نسبت به اشاعه سلاح‌های هسته‌ای برطرف سازد. وی هم‌چنین بر دادن فرصت به دیپلماسی تاکید کرد و یادآور شد که نخست وزیر بریتانیا نیز در سفر اخیر خود به آمریکا بر لزوم عدم تصویب لایحه تازه تحریم ایران از سوی کنگره تاکید کرده است.
و اما در این گفتمان برقراری مجدد ارتباط ایران با غرب و اشتیاقی که اتاق‌های بازرگانی غربی‌ها را به تکاپو واداشته است، مسئله حقوق بشر به ویژه با توجه به کارنامه ضعیف حقوق بشر جمهوری اسلامی چه جایگاهی دارد؟
جرمی کوربین عضو مجلس نمایندگان از حزب کارگر انگلیس که سال پیش همراه با لرد لمانت و دو عضو دیگر پارلمان به دعوت کمیته دوستی پارلمان‌های ایران و بریتانیا به ایران سفر کرده بود در این سمینار از حقوق بشر و ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای در خاورمیانه به عنوان دو دغدغه مهم خود یاد کرد.
کوربین که به گفته خودش شمار زیادی از ایرانیان مقیم انگلیس از ساکنان حوزه انتخابیه وی هستند یادآورشد که برای این افراد مسایل شخصی مانند ارسال پول به بستگانشان در ایران و یا دریافت پول از ایران و سفرهای خانوادگی بین دو کشور و نظایر اینها از موضوعاتی است که مایه نارضایتی این گروه از ایرانیان ساکن بریتانیاست و وی امیدواراست که این مشکلات در روند بهبود مناسبات دو کشور حل و فصل شوند.
در ارتباط با نقض حقوق انسانی در ایران، مواردی چون اعدام‌ها، نبود آزادی‌های مذهبی، سرکوب حقوق اتحادیه‌های کارگری، نبود حق اجتماعات و نبود آزادی بیان، کوربین به این نکته اشاره کرد که اگر چه مسئولان ایرانی علاقه زیادی برای گفتگو در مورد حقوق بشر ندارند ولی در گفتگوهای سال پیش در تهران مقامات ایرانی متذکر شدند که اگر مسئله هسته‌ای حل و تحریم‌ها برداشته شوند آنها حاضرند گفتگوهای انتقادی با اتحادیه اروپا را از سرگیرند و این امیدواری هست که به بازرسان حقوق بشر سازمان ملل اجازه سفر به ایران داده شود.
کوربین ضمن تاکید بر حق ایران برای تولید و توسعه انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز ابراز امیدواری کرد که پس از حل مسئله هسته‌ای جمهوری اسلامی بتوان با حضور ایران و اسراییل که دارنده حداقل ۲۰۰ سلاح هسته‌ای است و دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه که ممکن است برای دستیابی به سلاح هسته‌ای وسوسه شوند، کنفرانسی با هدف برچیدن سلاح‌های هسته‌ای از این منطقه برگزار کرد.
به گفته کوربین سیاست منزوی ساختن ایران و تحریم آن کشور اثر معکوس دارد و دست کسانی را که در جمهوری اسلامی خواهان دستیابی به سلاح هسته‌ای هستند تقویت خواهد کرد. در مقابل، توافق هسته‌ای با ایران، این کشور را به نیرویی برای کمک به حل یک رشته مناقشات منطقه‌ای مانند آنچه در عراق و سوریه شاهدش هستیم تبدیل خواهد کرد. به گفته کوربین ما نهایتا به دنبال صلح، عدالت و حقوق بشر هستیم و اینکه نسل‌های جوان ایران آینده‌ای درخشان برای خود داشته باشند. ولی این امر با راندن ایران از اروپای غربی و غرب به طور کلی امکان‌پذیر نخواهد بود.
لرد Hannay سفیر پیشین بریتانیا در سازمان ملل متحد در سخنان خود یادآوری کرد بسیاری بر این باورند که سال ۲۰۱۵ می‌تواند نقطه عطفی در روابط دشوار و ملتهب ایران با جهان خارج به طور کلی و با غرب به طور اخص باشد: از یک سو احتمال دستیابی به یک توافق جامع در مورد برنامه هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، و از سوی دیگر شکست مذاکرات یا به بن بست رسیدن آن که حتی اگر فکر اقدام نظامی هم در بین نباشد، ولی قطعا به افزایش تحریم‌ها و تشنجات منجر خواهد شد.
به گفته این دیپلمات باتجربه انگلیسی احتمال تمدید قرارداد اولیه ژنو را نیز نمی‌توان کاملا منتفی دانست. دستیابی به توافق نهایی اما مستلزم آن است که دو طرف از برداشت کلی حاکم بر روابط ایران و غرب که کاملا متضاد هستند فاصله بگیرند: در ۳۵ سالی که از سقوط شاه می‌گذرد، رژیم ایران، آمریکا را «شیطان بزرگ» می‌داند که مصمم به تغییر این رژیم با توسل به زور است. از دیدگاه غرب نیز، رژیم ایران نیرویی برای بی ثباتی و دشمن منافع و دوستان غرب در منطقه خاورمیانه بوده است.
به گفته لرد هنی برداشت غرب از ایران زمانی که ایران به گونه‌ای نابخردانه اجرای یک برنامه هسته‌ای مخفیانه را آغاز کرد و لو رفت تقویت شد. در این میان گذشت زمان و سیر تحولات نشان داده که هیچ یک از این دو برداشت درست نبوده ولی هر دو عده‌ای پشتیبان دارد. از یک سو هیچ شاهد و قرینه‌ای برای اثبات اینکه غرب به دنبال تغییر رژیم ایران از طریق نیروی قهریه باشد وجود ندارد. ایران نیز تا کنون دو بار محدودیتی موقت برای برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود قائل شده و قاطعانه گفته است که نه به دنبال سلاح هسته‌ای و نه استفاده از آن است. در مقابل، تحولاتی رخ داده که می‌توان تقارن منافع طرفین را نسبت به آن مشاهده کرد. به طور نمونه مقابله با تهدید داعش و تلاش برای جلوگیری از تجزیه عراق. این در حالیست که طرفین سیاست‌هایی کاملا متفاوت در قبال مسایل دیگر دارند که به طور نمونه می‌توان به نحوه برخورد با رژیم اسد در سوریه یا حزب‌الله در لبنان و حماس در فلسطین اشاره کرد.
لرد هنی به الزامات دستیابی به توافق نهایی هسته‌ای از جمله محدودیت کیفی و کمی در برنامه غنی‌سازی اورانیوم، جلوگیری از تولید پلوتونیوم در رآکتور آب سنگین اراک، و یک سیستم بازرسی سفت و سخت از مراکز اتمی ایران توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ازای برداشتن تحریم‌ها اشاره کرد اما با قید احتیاط گفت که روند عادی ساختن روابط غرب با ایران باید همراه با صبر و حوصله استراتژیک و به دور از تعجیل صورت گیرد چون شتاب‌زدگی می‌تواند این روند را پیش از انکه حرکت زیادی به جلو داشت واژگون سازد.
به گفته لرد هنی برداشتن تحریم‌ها می‌تواند ارتباط اقتصادی غرب با ایران را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد و همراه با ان تماس‌های فراوانی بین طرفین صورت خواهد گرفت که این می‌تواند به درک بیشتر طرفین از یکدیگر بیانجامد. در عین حال به زمان نیاز است تا رژیم ایران متوجه شود که غرب به دنبال دخالت توام با زور در امور داخلی‌اش نیست و اگر رژیم باید تغییر کند این کاریست که باید توسط مردم ایران صورت گیرد.
لرد هنی اضافه کرد که غرب هم‌چنین باید نشان دهد که نگرانی‌های امنیتی مشروع ایران را درک می‌کند، و در رسیدگی به این مسایل رفتاری توام با احترام با ایران دارد. البته این بدان معنا نیست که نگرانی‌های امنیتی ایران را قبول کنیم بلکه بر خلاف گذشته آنها را ناشی از رفتار خبیثانه این کشور تلقی نکنیم.
سفیر پیشین بریتانیا در سازمان ملل متحد در عین حال به موانع تهدیدآمیز نیز اشاره کرد که شانس موفقیت مذاکرات اتمی را کاهش می‌دهند، مانند سنگ‌اندازی تندروها در ایران به دولت روحانی، و هم چنین افراطیون در دولت کنونی اسراییل و نیز به اصطلاح «عقابان» در کنگره آمریکا که خواهان تصویب تحریم‌های تازه علیه ایران پیش از پایان مذاکرات جاری هستند و یا دعوت «عجیب» رییس مجلس نمایندگان آمریکا از نخست وزیر اسراییل برای سخنرانی در کنگره در اوایل ماه مارس آن هم دو هفته پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی اسراییل.
لرد هنی ابراز امیدواری کرد که مناسبات ایران و انگلیس در آینده به حال عادی درآید تا دولت بریتانیا بتواند مستقیم با ایرانی‌ها گفتگو کرده و بگوید که چرا ما خواهان دستیابی به توافق هسته‌ای و فراهم شدن زمینه روابطی بهتر بین دو کشور هستیم. لرد هنی تاکید کرد: برای اجتناب از سناریوی سیاه عدم توافق و تشنج بیشتر در سال ۲۰۱۵ باید شاهد دیپلماسی فعال و خلاق از سوی رژیم ایران و دولت‌های غربی باشیم تا نخستین گام‌های برقراری مجدد ارتباط بین ایران و غرب برداشته شود که به نفع همه ماست.
