درصد قابل توجهی از ایرانیان پناه‌جو از ایران اقدام به تهیه ویزا از یکی از کشور های عضو قرارداد شنگن کرده و پس از رسیدن به اتحادیه اروپا، در یکی دیگر از کشور های عضو (مثلا آلمان) درخواست پناهندگی می‌دهند.
هدف بیشتر آنها شروع یک زندگی جدید در امنیت و آرامش در کنار افراد خانواده‌شان در کشور میزبان است. بسیاری از آنان اما اصلا اطلاع ندارند که اگر ویزای کشور دیگری را داشته باشند آلمان به درخواست پناهندگی آنها رسیدگی نکرده و به کشوری که برای آنها ویزا صادر کرده بوده برگشت داده خواهند شد. این مشکل از اواخر سال ۲۰۱۲ شروع و کماکان به نحو قابل توجهی ادامه دارد.
برخی از این پناه‌جویان اطلاعات غلط یا ناقص دارند و بر آن اساس فکر می‌کنند آلمان باید به درخواست آنها رسیدگی کند (مثلا می‌گویند: درست است که ویزای ایتالیا را دارم اما من که در ایتالیا نبودم). این بی‌اطلاعی یا اطلاعات غلط باعث می‌شود تا بسیاری از این پناه‌جویان در همان شروع ورود به آلمان با سردرگمی و هراس روبرو شوند. در کنار آن باید فشار های روحی ناشی از جدائی از خانواده و ترس از بازگردانده شدن به کشور دیگر یا فشارهای مالی برای پرداخت هزینه وکیل و رفت و آمد از شهری به شهر دیگر را نیز اضافه کرد.
بسیاری از این پناه‌جویان برای نخستین بار نام “قرارداد دوبلین” یا دوبلین۳ را می‌شنوند. از آن هیچ شناخت و تصوری نداشته یا اطلاعات اولیه آنها از منابع غیرتخصصی و ناقص می‌باشد. نمی‌دانند باید چه کار کنند و پیوسته این پرسش را مطرح می‌کنند که: “خُب! حالا چه باید کرد؟! آیا شانسی هست که در آلمان بمانم؟ چطور می‌توانم اینجا و یا نزد خانواده‌ام بمانم و…”.
نوشته حاضر تلاش دارد تا اطلاعات پایه‌ای و اولیه را در اختیار پناه‌جویانی قرار دهد که با چنین مشکلی مواجه هستند. این اطلاعات نمی‌تواند جایگزین مشاوره با وکیل یا یک مرکز مشاوره باشد و تنها تکمیل کننده آن است. به دلیل پیچیده بودن قوانین مرتبط با پناهندگی در اتحادیه اروپا، هر وکیل یا مرکز مشاوره‌ای نیز نمی‌تواند در این زمینه کمک کند. معمولا رسیدگی به موارد دوبلین۳ بسیار زمان می‌برد و هزینه بالائی را هم موجب می‌شود.
- قرارداد شنگن[۱] چیست؟
در ماه ژوئن سال ۱۹۸۵ قراردادی بین کشورهای بِنِلوکس (بلژیک، هلند، لوکزامبورگ) و آلمان و فرانسه در شهر “شنگن” واقع در کشور لوکزامبورگ به امضاء رسید که به موجب آن رفت و آمد شهروندان هر یک از این کشورها به کشور دیگر تسهیل می‌شد.
از سال۱۹۹۰ نیز کشورهای اتحادیه اروپا به دنبال آن بودند تا این قرارداد را گسترش داده و شامل همه اتحادیه اروپا نمایند. اما اختلافِ منافع کشورهای مختلف، تنظیم سندی که همه کشورهای اتحادیه با آن موافق باشند را چند سال به تعویق انداخت تا آنکه سرانجام در ۲۶ مارس ۱۹۹۵ قرارداد شنگن، علاوه بر کشورهای قبلی، در دیگر کشورهای اتحادیه اروپا نیز به اجرا در آمد. این قرارداد کنترل مرزی (بجز موارد خاص) بین کشورهای عضو پیمان را لغو کرده و آزادی سفر شهروندان اتحادیه اروپا به یکدیگر را بسیار سهل و آسان نمود. در حال حاضر ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا به اضافه چهار کشور نروژ، ایسلند، سوئیس و لیختن‌اشتاین که عضو اتحادیه اروپا نیستند نیز در این پیمان عضویت داشته و در این زمینه با هم همکاری دارند.
کشور های بریتانیای کبیر، دانمارک و ایرلند کنترل مرزی را لغو نکرده‌اند. کشور های آدورا و سن مارینو تنها در ارتباط با کشورهای مجاور خود یعنی فرانسه، اسپانیا و ایتالیا کنترل مرزی را لغو کرده‌اند. در مورد کشورهای قبرس، بلغارستان، رومانی و کرواسی هنوز برخی موارد اداری بین این کشور ها با دیگر کشورهای عضو شنگن وجود دارد.
“ویزای شنگن” که از سوی هر یک از کشورهای عضو اتحادیه اروپا و کشورهای عضو قرارداد شنگن صادر می‌شود این امکان را به مسافران خارجی می‌دهد تا با این ویزا آزادانه در دیگر کشورهای عضو رفت و آمد داشته و کنترل مرزی نیز (بجز مواردی که در بالا به آنها اشاره شد) در مورد آنها اعمال نمی‌شود.
آزادی رفت و آمد برای دارندگان ویزای شنگن این امکان را برای آنان فراهم می‌سازد تا با گرفتن ویزا از یک کشور، به یک کشور دیگرِ عضو اتحادیه اروپا رفته و در آنجا درخواست پناهندگی ارائه دهند. از همین رو سیاستمداران اروپائی به این نتیجه رسیدند که باید این مسئله را کنترل کرده و برای آن چهارچوب و قوانینی مشخص کنند تا هر فرد خارجیِ دارایِ ویزای شنگن نتواند به سادگی در هر کشور اتحادیه اروپا درخواست پناهندگی نماید. جزئیات این کنترل در “قرارداد دوبلین”[۲] تعریف و مشخص شده است.
- قرار داد دوبلین/ دوبلین۳ چیست؟
پیمان‌نامه یا معاهده دوبلین، قراردادی است که در ۱۵ماه ژوئن سال۱۹۹۷بین ۱۲عضو جامعه مشترک‌المنافع آن موقع در اروپا در شهر دوبلین پایتخت ایرلند به تصویب رسید و از اول سپتامبر سال ۱۹۹۷ به اجرا در آمد.
در ادامه آن، قرارداد دیگری در ۱۸ فوریه سال ۲۰۰۳ به امضای اعضای اتحادیه اروپا رسید که از اول ماه مارس ۲۰۰۳ به اجرا گذاشته شد. این قرارداد با نام دوبلین۲ جایگزین قرارداد قبلی گردید. در تاریخ ۱۹ ژوییه ۲۰۱۳ متن جدیدی با برخی تغییرات و اضافات جایگزین قرارداد دوبلین ۲ گردید که از اول ژانویه ۲۰۱۴ لازم الاجرا شده و به قرارداد دوبلین۳ معروف است.
[آئین نامه] قرارداد دوبلین۳ شرایط پذیرش و نحوه رسیدگی به درخواست آن دسته از پناه‌جویان را که درخواست پناهندگی‌شان را دریک کشور اتحادیه اروپا ارائه داده، اما ویزای یک کشور دیگر را داشته، یا از کشور دیگری عبور کرده (ترانزیت) یا در کشور دیگری در اتحادیه اروپا قبلا درخواست پناهندگی داده بودند را تعریف، تعیین و مشخص می‌کند. این قرارداد تعیین می‌کند که چه کشوری مسئولیت رسیدگی به درخواست پناهندگی را داشته و در چه حالتی یک پناه‌جو به کشور دیگر عضو اتحادیه اروپا بازگردانده می‌شود. یک بانک اطلاعاتی به نام «یوروداک» برای ثبت اثر انگشت متقاضیان پناهندگی نیز وظیفه دارد تا شناسائی متقاضیان پناهندگی که قبلا در کشور دیگری در اتحادیه اروپا درخواست پناهندگی داده بوده‌اند را تسهیل کند.
- مسئولیت رسیدگی به درخواست پناهندگی بر اساس دوبلین۳ با کدام کشور است؟
در صورتی که متقاضی پناهندگی در یک کشور اتحادیه اروپا (مثلا آلمان) درخواست پناهندگی بدهد، وظیفه اداره امور پناهندگی[۳] در آلمان است که ابتدا کنترل نماید آیا فرد متقاضی پناهندگی قبلا در یک کشور دیگرِ عضو اتحادیه اروپا یا عضو پیمان شنگن درخواست پناهندگی داده بوده است یا نه. این کنترل از جمله به یکی از چند روش زیر انجام می‌گیرد:
کنترل از طریق بانک اطلاعاتی «یورو داک»
– کنترل از طریق بانک اطلاعاتی «ویز»[۴]
– پرسش از خود فرد متقاضی پناهندگی در مورد مسیر خروج از کشورش و مسیر ورود او به آلمان. هم‌چنین پرسش از او در این مورد که آیا پاسپورت داشته است، ویزا داشته است، و یا قبلا در کشور دیگری بوده است و…
– گاهی نیز پیش می‌آید که وسایل شخصی یا محتوای وسایل یا جیب لباس‌های متقاضی پناهندگی مورد بازرسی قرار گرفته تا مشخص شود آیا عکس، کاغذ خرید یا نوشته‌ای که نشان از حضور یا عبور پناه‌جو از کشور دیگری باشد، یافت می‌شود یا نه.
- نتیجه‌گیری
در امور پناهندگی در اتحادیه اروپا هرگاه مشخص گردد که متقاضی پناهندگی ویزای یک کشور دیگرِ عضو پیمان شنگن را داشته اما (مثلا در آلمان) درخواست پناهندگی داده است، به همان کشور صادر کننده ویزا بازگردانده خواهد شد. مهم نیست که آیا این فرد اصلا در آن کشور بوده یا نبوده است، مهم کشور صادرکننده ویزا می‌باشد که مطابق قرارداد دوبلین۳ ، همان کشور مسئولیت رسیدگی به درخواست پناهندگی آن فرد را نیز به عهده دارد.
هم‌چنین است اگر فردی حتی ویزای شنگن هم نداشته، اما قبل از ورود به یک کشور عضو شنگن (برای مثال آلمان) از یک کشور امن ثالث دیگر (تمام کشورهای اتحادیه اروپا و عضو پیمان شنگن، کشور امن ثالث تلقی می‌شوند) عبور کرده باشد (مرز زمینی) یا توقف داشته باشد (در ترانزیت فرودگاه)، یا در یک کشور دیگر عضو پیمان شنگن قبلا درخواست پناهندگی داده باشد، در تمام موارد فوق درخواست پناهندگی زیر عنوان «ناوارد» طبقه‌بندی شده و ابتدا پرونده و سپس تحت شرایط خاصی خود پناه‌جو به آن کشور که مسئولیت دارد، بازگردانده خواهد شد.
- حقوق پناه‌جوئی که قرار است به کشور دیگر بازگردانده شود
الف) مطلع کردن پناه‌جو: پناه‌جو، یا وکیل او باید به طور کتبی در مورد نتیجه استعلام از کشوری که قرار است پناه‌جو به آنجا بازگردانده شود به زبانی که برای او قابل فهم باشد مطلع گردد. (ماده ۲۶، بند ۱ و ۳)
ب) حق شکایت به دادگاه: در صورت صدور حکم بازگرداندن، پناه‌جو می‌تواند از طریق وکیل خود شکایت فوری به دادگاه ارائه دهد. تا زمان اعلام حکم دادگاه، بازگرداندن پناه‌جو به تعویق می‌افتد. (ماده ۲۶، بند ۲)
پ) تامین یا تقبل هزینه وکیل: در صورتی که پناه‌جو نتواند هزینه‌های پرداخت هزینه وکیل را به عهده بگیرد، هر کشور عضو پیمان دوبلین بر اساس قوانین همان کشور باید هزینه به استخدام گرفتن یک وکیل از سوی پناه‌جو را به عهده گرفته یا دسترسی پناه‌جو به وکیل را تضمین نماید. (ماده ۲۷، بند ۶)
توصیه پایانی: امور پناهندگی مرتبط با قرارداد دوبلین۳ یکی از پیچیده‌ترین موارد حقوقی در کار پناهندگی می‌باشد که پیگیری‌های مرتبط به آن بسیار وقت و انرژی می‌گیرد. لازمه حل و فصل مشکلات در این مورد مراجعه به وکلای متخصص در همین زمینه می‌باشد. هر وکیلی که در امور پناهندگی کار می‌کند نیز تخصص در این زمینه ندارد. قبل از مراجعه به وکیل، حتما اطمینان حاصل کنید که او در این زمینه تجربه دارد.
*حنیف حیدرنژاد مددکار اجتماعی و مشاور در امور پناهندگی و مهاجران در آلمان است.
[۱] Schengen http://www.auswaertiges-amt.de/DE/EinreiseUndAufenthalt/Schengen_node.html#doc350334bodyText3
[۲] Dubliner Übereinkommen (DÜ)
[۳] Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (BAMF)
[۴] Visa-Informationssystems)VIS)
اطلاعات مشروح در این زمینه را در اینجا بخوانید.
