یک استاد دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق با انتقاد از تئوری پردازی مسئولان در جمهوری اسلامی برای توجیه فروش نفت خام میگوید مزیتهای اقتصادی ایران تنها آبگوشت بزباش نیست.
کنایه حجتالله عبدالمالکی به سخن اکبر ترکان مشاور حجتالاسلام حسن روحانی است که در آبان ۹۳ گفته بود «اگر قرار باشد تعرفه واردات برداشته شود، در هیچ صنعتی به جز آبگوشت بزباش و قورمهسبزی، در هیچ تکنولوژی تولید رقابتی و برتری نخواهیم داشت» حجتالله عبدالمالکی عقیده دارد که خامفروشی معادل این است که سرمایههای کشور را حراج کنیم و از دست بدهیم. در چند بخش مسئله خامفروشی وجود دارد؛ جدیترین آن در بخش نفت و گاز و بعد از آن معادن و محصولات کشاورزی است.
به گفته او، فروش مواد خام زمانی برای اقتصاد ملی ضرر محسوب میشود که میتوان ارزش افزوده چندین و حتی چند صد برابر به دست آورد. به عنوان مثال در مورد نفت خام متوسط از هر بشکه حدود ۱۳۰۰ دلار ارزش افزوده ایجاد میشود در حالی که ما آن را بشکهای ۵۰ دلار میفروشیم. یعنی کشور به عنوان تامینکننده ماده اصلی نفت، تنها صاحب کمتر از یک بیست و ششم ارزش افزودهای که دارد است. در مورد برخی مشتقات نفت خام از هر بشکه گاهی ۸ هزار دلار ارزش افزوده ایجاد میشود که میتوان این فرصتها را از دست نداد. البته گاهی توان تولید یک محصول در داخل وجود ندارد و مجبور هستیم خامفروشی کنیم. اما یک وقت مسئله نخواستن است که در این موارد برخی تئوریپردازی میکنند و نظریه مزیت نسبی اقتصادانان غربی را پیش کشیده و این نتیجه را میگیرند که کشورهای دارنده نفت خام، فقط خامفروشی کنند و کشورهای بدون نفت با سرمایه و دانشی که دارند فرآوری محصولات با آنها باشد. مسئولین صنعت نفت ما نیز این مباحث را پذیرفتهاند.
این روزها حتی در مراکز دانشگاهی بحث میشود که نباید وارد فرآوری مشتقات نفتی شد زیرا مزیت نسبی برای کشور ندارد و اینکه فرآوردهای نفتی را باید وارد کرده و خود ما فقط خامفروشی کنیم به همین دلیل عزم جلوگیری از خام فروشی در خیلی از تصمیمگیرندگان وجود ندارد.
این استاد دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق معتقد است: خامفروشی میکنیم نه به این دلیل که نمیتوانیم فرآوری کنیم بلکه ارادهای وجود ندارد زیرا هرآنچه منابع، نیروی انسانی و دانش و فنآوری وجود دارد مثلا در بحث نفت و گاز یک مرحله از محصول سرچاهی است که وارد پالایشگاه و بعد پتروشیمی میشود که این محصول نیز نیمهفرآوری بوده در شرایطی که صنایع داخلی محتاج مواد اولیه پتروشیمی برای ایجاد ارزش افزوده هستند این محصولات صادر میشود.
به عقیده دکتر عبدالمالکی میتوان نفت و گاز را در بالاترین سطح فرآوری کرد. همه امکانات برای توسعه صنایع پایین دستی فراهم است اما مهم این بوده که تصمیمگیران اعتقاد کافی به آن داشته باشند. متاسفانه خیلی علنی مطرح میکنند که به دنبال تقویت صنایع پاییندستی نفت و گاز نیستند ضمن اینکه لزوما بحث افزایش تولید نفت و گاز خام نیست. بلکه باید زنجیرۀ آن تکمیل شود اما یک مافیا در ایران اصرار به صدور نفت خام دارد ولی میتوان با تهیه خوراک پتروشیمیها، ارزش افزوده بالاتری ایجاد کرد.
