بیژن فرهودی – در حالی که ایران و ۱+۵ آماده می‌شوند تا نگارش متن نهایی توافق در مورد آینده برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را تا ۳۰ ژوئن به پایان برسانند، پرسشی که برای بسیاری مطرح شده این است که دیدگاه روسیه نسبت به تفاهم لوزان چیست و آیا کرملین از نتیجه نهایی مذاکرات راضی است یا اینکه زیر فشار آمریکا و اروپاییان با این تفاهم موافقت کرده است.
آنچه مسلم است این است که مسکو هیچ‌گاه علاقه‌ای به وجود یک ایران هسته‌ای در همسایگی‌اش نداشته است اگرچه تهدید برنامه هسته‌ای لجام گسیخته ایران و مناسبات خصمانه واشنگتن و تهران پیوسته این امتیاز را در اختیار روسیه گذاشته که آمریکا نتواند توجهی جدی به منطقه نفوذ شوروی پیشین مبذول دارد.
به گفته ریوا بهالا تحلیلگر امورخاورمیانه در موسسه پژوهشی استارتفور، روسیه نهایت تلاش خود را برای دورنگاهداشتن آمریکا از ایران به عمل آورده است. از یک سو به ایران پیشنهاد فروش سیستم دفاع ضدهوایی پیشرفته اس اس ۳۰۰ را داد تا در واقع تهدید امریکا به بمباران مراکز اتمی ایران را کم‌رنگ سازد و از سوی دیگر روسیه تیم‌هایی از کارشناسان هسته‌ای خود را به منظور تامین اشتهای ایران برای برخورداری از نیروی هسته‌ای غیر نظامی با پیشنهاد امضای قرارداد احداث نیروگاه‌های بیشتر روانه تهران کرد. بانک‌های روسیه هم به نوبه خود آنچه باید، برای کمک به دور زدن تحریم‌های مالی توسط بانک‌های ایران انجام دادند.
برنامه روسیه هیچ‌گاه این نبوده که به ایران برای دستیابی به بمب اتم کمک کند بلکه سناریوی مورد نظر کرملین بهره‌برداری از یک بازیگر مشکل‌آفرین در خاورمیانه برای وادار کردن ایالات متحده به مذاکره با روسیه در مورد مسائل حیاتی جهت منافع امنیتی این کشور بوده است. از این رو اگر واشنگتن به دنبال حل مسئله هسته‌ای ایران بود می‌بایستی در مورد مسائلی چون سیستم دفاع موشکی بالستیک در اروپای مرکزی که مسکو آن را یکی از نخستین گام‌های واشنگتن برای احاطه کردن روسیه می‌دانست کوتاه بیاید.
اما همه چیز بر وفق مراد روسیه پیش نرفت. آمریکا و ایران برای حل بزرگ‌ترین اختلاف بین خود در مذاکرات دوجانبه گرد آمدند و اکنون به نظر برخی کارشناسان تهران و واشنگتن در مسیر عادی ساختن روابط خویش گام بر می‌دارند آن هم در زمانی که ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه برای مقابله با یک ائتلاف نظامی به رهبری آمریکا در اطراف مرزهای اروپایی روسیه، مدیریت یک بحران اقتصادی در داخل، و هم‌چنین جدال بر سر قدرت در روسیه تقلا می‌کند و وضعیت در عرصه انرژی نیز برای این کشور چندان چنگی به دل نمی‌زند.
احتمال دستیابی ایران و امریکا به یک توافق در تابستان امسال بدان معناست که نفت بیشتری از سوی ایران روانه بازاهای جهان خواهد شد و این امر کاهش بهای نفت و نیز ارزش برابری روبل روسیه را به همراه خواهد داشت. البته امضای توافق نهایی به خودی خود باعث نمی‌شود که بلافاصله تولید و صادرات نفتی ایران بازار را اشباع کند. افزایش تولید نفت ایران به سرمایه‌گذاری و زمان نیاز دارد و ممکن است تهران بتواند ظرف یک سال بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه نفت در روز بر صادرات خود بیافزاید. اما باید توجه داشت که ایران در حال حاضر حدود ۳۵ میلیون بشکه نفت خام در انبارها دارد که می‌تواند در صورت لغو تحریم‌ها توسط اروپاییان و تعلیق آن با فرمان پرزیدنت اوباما آن را وارد بازار کند.
در عین حال، دست و پای سرمایه‌گذاران امریکایی احتمالا حداقل تا سال ۲۰۱۶ به خاطر بخش اصلی قانون تحریم‌های ایران که قرار است در آن سال منقضی شود بسته خواهد بود. به این ترتیب سرمایه‌گذاران اروپایی و آسیایی قاعدتا جزو نخستین گروه‌هایی خواهند بود که عملیلت بازسازی و ترمیم میدان‌های نفتی ایران را آغاز خواهند کرد البته به این شرط که ایران نقش خود را برای بهبود شرایط قراردادها به خوبی ایفا کند و این شرکت‌ها نیز که از پیش از میزان سرمایه‌گذاری‌های خود در گوشه و کنار جهان کاسته اند بازگشت به ایران را مقرون به صرفه تشخیص دهند.
روسیه در حالی که با حالتی عصبی به تفاهم ایران و آمریکا بر سر مسئله هسته‌ای نگاه می‌کند می‌کوشد تا به لطف این تفاهم فروش تسلیحاتی خود را به ایران از سر گیرد و منافع مالی خود را از این راه احیا کند. یک روز پس از اعلام تفاهم لوزان خبرگزاری ریا نووستی به نقل از رییس مرکز تجزیه و تحلیل تجارت تسلیحاتی جهان که در مسکو قرار دارد گزارش داد اگر تحریم‌های تسلیحاتی لغو شود این تحولی کاملا منطقی خواهد بود که روسیه فروش موشک‌های زمین به هوای اس اس ۳۰۰ را به ایران عملی سازد. سرگئی ریابکوف معاون وزارت خارجه روسیه نیز اظهار داشت که تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران باید به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای برچیده شود .
البته تهدید به فروش اس اس ۳۰۰ به ایران زمانی اعتبار داشت که امریکا گزینه نظامی را به عنوان یک عامل بازدارنده معتبر برای مهار برنامه هسته‌ای ایران حفظ می‌کرد. اما به گفته مؤسسه استارتفور واقعیت این است که اگر ایران و امریکا به تفاهمی دست یابند که این تهدید را از طرق دیپلماتیک خنثی سازد، اظهارات روس‌ها در مورد فروش سیستم اس اس ۳۰۰ به ایران بیشتر توخالی به نظر می‌رسد.
