بدون حملات هوایی، عملیات زمینی برای آزادسازی مناطق اشغالی داعش موفقیتی نخواهد داشت

امیل الحُکیم تحلیل‌گر مسا‌ئل خاورمیانه در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک هفته گذشته در یک سخنرانی در دفتر این موسسه در لندن به موضوع ائتلاف بین‌المللی علیه داعش پرداخت.

او در ابتدای سخنان خود تاکید کرد که وی به عنوان یک تحلیل‌گر نظامی سخن نمی‌گوید بلکه قصد دارد تصویر روشن‌تری از آنچه در منطقه وجود دارد نمایش دهد.

امیل الحکیم گفت: «ابتدا اجازه دهید که نشان دهم حدود بعد از ۹ ماه از آغاز کمپین مبارزه علیه داعش کجا ایستاده‌ایم. اگر به نقشه‌ محل‌های تحت اشغال داعش از سوریه تا شمال عراق نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که آنها تنها نزدیک به ۲۵ تا ۳۰ درصد سرزمین‌هایی که تصرف کرده بودند را از دست داده‌اند و چیزی نزدیک به ۱۰ هزار نفر از نیرو‌های خود تلفات داشته‌اند (این رقم کشته‌شدگان داعشی بر اساس آمار رسمی دولت عراق و نیروهای شبه‌نظامی شیعه به دست آمده است که نمی‌توان به دقت آنها اطمینان کامل داشت).

امیل الحکیم ادامه داد: «به این موضوع نیز باید توجه کرد که سیستم نظامی و تهاجمی داعش در این مدت شکلی یکسان داشته است به این معنی که وقتی شهری را از دست می‌دهد به سرعت منطقه‌ای دیگر را به تصرف خود در می‌آورد. به عنوان آخرین نمونه‌ شما به موضوع حمله داعش به شهر رمادی پس از تصرف شهر تکریت از سوی شبه نظامیان شیعه نگاه کنید، به قدرت و سرعت جابجایی نیروهای داعش نگاه کنید و آن را وقتی با همین مؤلفه در میان ارتش عراق مقایسه می‌کنید مشاهده خواهید کرد که داعش قدرت بسیار بیشتری دارد».

امیل الحکیم در بخشی دیگر از سخنرانی خود با اشاره به شبکه‌های اجتماعی و سیاست‌های تبلیغی داعش گفت: «این تاکتیک جنگی (جابجایی سریع نیروها) در واقع هیچ وقت شکست نمی‌خورد و هر شکست را با یک پیروزی دیگر همراه می‌کند. شما می‌توانید  در شبکه‌های اجتماعی  داعش این موضوع را مشاهده کنید، شبکه‌های بسیار قدرتمندی که ارتباط داعش با جهادی‌های علاقه‌مند در سراسر دنیا را حفظ و به راهی کردن بسیاری از آنان به سوی سرزمین‌های تحت تصرف داعش ترغیب کرده است. شبکه‌هایی که به خوبی مدیریت می‌شوند و به راحتی امکان ردیابی آنها وجود ندارد».

او سپس به موضوع تمرکز داعش بر جبهه‌ شمالی عراق اشاره کرد و گفت: «این موضوع بسیار به سود نیروهای ایالات متحده آمریکا خواهد بود. این نیروها به راحتی با پیشمرگه‌های کرد می‌توانند همکاری کنند، موضوعی که در بخش‌های مرکزی و جنوبی، جایی که نیروهای شبه‌نظامی شیعه وجود دارند به راحتی امکان‌پذیر نیست.

بغداد در حال حاضر در جبهه جنوبی و شمال‌شرقی بسیار امن است و با عملیات‌های اخیر در سمت غرب نیز امنیت نسبی خود را به دست آورده است اما با توجه به اینکه فلوجه هم‌چنان در دست نیروهای داعش است و درگیری‌های سنگینی در رمادی در جریان است می‌توان جابجایی نیروهای شبه‌نظامی در شمال‌غربی بغداد را مشاهده کرد. باید توجه داشت که حرکت نیروهای شبه‌نظامی شیعه و حتی ارتش عراق به سمت شمال بسیار سخت خواهد بود، به همین جهت است که آنها تلاش می‌کنند جبهه غربی بغداد را به صورت کامل در دست داشته باشند».

امیل الحکیم با اشاره به اینکه «شاید خیلی از ما از شنیدن این حرف‌ها خوشحال نشویم» گفت: «سقوط رمادی به معنی از دست رفتن نفوذ و مشروعیت نیروهای عراقی و متحدان آمریکایی آنان در دفاع از سنی‌های عراق خواهد شد.

درگیری‌ها در رمادی از جهاتی دیگر نیز اهمیت دارد. در اولین مورد باید به همکاری نیروهای کُرد با دولت مرکزی عراق اشاره کرد که با صراحت در مورد قدرت‌گیری بیش از پیش نیروهای شبه‌نظامی شیعه ابراز نگرانی می‌کنند. آنها بر این باورند که داعش یک خطر کوتاه مدت است اما نیروهای شبه نظامی شیعه در عراق یک خطر استراتژیک و بلند مدت هستند. به باور من با این برداشت نیروهای کرد در آینده بیشتر چهر‌ه‌ای تدافعی خواهند داشت تا اینکه بخواهند در بازپس‌ گرفتن مناطق اشغالی با دولت مرکزی همکاری داشته باشند.

از سویی دیگر باید در نظر داشت که عملیات آزادسازی تکریت به دلیل حضور پررنگ نیروهای شبه‌نظامی شیعه امکان ارزیابی قدرت واقعی نیروهای آموزش دیده عراقی توسط نیروهای ائتلاف را نشان نمی‌داد اما مبارزه در جبهه‌ رمادی فرصتی برای ارزیابی واقعی این قدرت محسوب می‌شود.

جنگ در رمادی حتی فرصت بررسی رابطه میان نیروهای ائتلاف و شبه نظامیان شیعه را فراهم می‌کند. نیروهای شیعه بعد از مدت‌ها کار منظم به روی بسیج نیروها  و البته تبلیغات گسترده در شبکه‌های اجتماعی  تبدیل به یک نیروی کامل شده‌اند و پس از مدت‌ها عدم تمایل به همکاری در جبهه‌ مشترک با نیروهای ائتلاف و به طور مشخص ایالات متحده آمریکا این فرصت به وجود خواهد آمد که امکان این همکاری بررسی شود».

الحکیم در بخش دوم سخنرانی خود به سراغ جایگاه داعش در سوریه رفت و گفت: «خبرهای خوب در عراق دقیقا در سوریه تبدیل به خبرهای بد می‌شوند. در واقع توازنی که پیشتر به آن اشاره کرده بودم (در مورد سیستم استراتژیک داعش در جابجایی نیرو) در میان عراق و سوریه نیز برقرار است. تا حدودی می‌شود گفت که نقش داعش در سوریه به نقطه کوری بدل شده و به آن توجه نمی‌شود.

به این موضوع توجه داشته باشید که داعش در عراق می‌تواند تنها نزدیک به ۲۰ درصد مردم (عرب‌های سنی) را با خود همراه کند اما در سوریه این عدد به نزدیک ۷۰ درصد می‌رسد. از لحاظ جغرافیایی نیز این موضوع شکلی دیگر به خود می‌گیرد در عراق داعش تنها می‌تواند بخش‌هایی از شمال و شمال‌غرب را به دست بگیرد اما پراکندگی نیروهای داعش در سوریه به وسعت کل کشور است. با این حساب داعش با سرعت و حجم بیشتری در سوریه رشد خواهد کرد و به همین منظور می‌توان سیاست‌های مبارزه با داعش توسط نیروهای ائتلاف را از این جهت به چالش کشید که چرا تمام نیروی خود را در عراق صرف می‌کند».

امیل الحکیم با اشاره به اینکه سیاست آموزش نیروهای مخالف رژیم اسد با چالشی جدی روبرو شده است، به نقش ترکیه و عربستان سعودی در حمایت از آنها اشاره کرد و گفت: «در یک دید کلی می‌توان دید که سیاست‌های ترکیه و کشورهای سنی خلیج [فارس] در سوریه و عراق علیه داعش با چالش‌هایی روبرو شده است. از یک سو آنها خواهان سرنگونی اسد و از سویی دیگر نگران نقش ایران در عراق هستند. اما آنها نمی‌خواهند چهره‌ بدی از خود در میان عموم به نمایش بگذارند و به همین دلیل در ائتلاف علیه داعش حضور پیدا کرده‌اند. هم‌چنین در مورد ایران در یک حالت بدی قرار گرفته‌اند چرا که ایران با مجموعه اقداماتی که در ماه‌های اخیر انجام داده است به صورت یک نیروی ثابت و جایگزین در تحولات عراق و سوریه جای خود را باز کرده است».

امیل الحکیم در بخشی دیگر از سخنرانی خود در پاسخ به پرسشی در مورد اهمیت جایگاه نیروهای حاضر در عراق گفت: «در تحولات اخیر عراق هیچ کدام از نیروها (ارتش عراق، پیشمرگه‌های کرد، نیروهای ائتلاف و نیروهای شبه نظامی شیعه) بر دیگری ارجحیت ندارد. شما به موقعیت‌های مختلف نگاه کنید،  در بیشتر موارد مجموعه‌ای از اقدامات از سوی نیروهای مختلف است که در حال پیگیری مبارزه علیه داعش هستند.

صرف حمله هوایی هم نمی‌تواند به موفقیت دست پیدا کند اما بدون حمایت هوایی نیروهای ائتلاف، علمیات نظامی برای آزادسازی تکریت نیز به نتیجه نمی‌رسید. قاسم سلمیانی با اینکه بارها چهره‌ خود را در خط مقدم در تکریت نشان داده بود ولی به روشنی از ورود نیروهای ایالات متحده به معادله تکریت ناراحت بود اما این واقعیتی است که تنها پس از حمله هوایی آمریکا بود که نیروهای شبه نظامی شیعه و ارتش عراق توانستند جنگ دو هفته‌ای در تکریت را با موفقیت به پایان برسانند. در اینجا اجازه بدهید یک موضوع را اضافه کنم که تمام نیروهای شبه نظامی شیعه وابسته به ایران نیستند بخش بزرگی از آنها بسیار نزدیک و یا حتی وابسته به ایران هستند اما بخشی از آنها نیز وابستگان و نزدیکان آیت‌الله سیستانی هستند».

الحکیم هم‌چنین به منابع مالی داعش اشاره کرد و گفت: «در ماه‌های گذشته داعش بخش بزرگی از منابع مالی خود را از دست داده است. قاچاق سوخت به ترکیه و یا حتی با خود رژیم اسد (که اسنادی از آن در دست است) به نحو قابل ملاحظه‌ای محدود شده است. از سویی دیگر داعش بخش بزرگی از تکنوکرات‌های خود را از دست داده و سیستم اداری‌اش در شهری مانند رقا (الرقه) دچار بحران شده است و در فیلم‌هایی که به صورت پنهانی تهیه شده شما شاهد صف‌های طولانی مردم برای تهیه نان هستید.

برآورد دقیقی از درآمدهای داعش وجود ندارد اما  حدود ۱۰ تا ۳۰ میلیون دلار در ماه محاسبه می‌شود. با اینکه آنها بخش بزرگی از منابع خود را از دست داده‌اند اما آنچه در رمادی به نمایش گذاشته‌اند نشان می‌دهد که هم‌چنان قدرت بالایی برای تجهیز نیروهای خود به سلاح‌های جدید دارند. از سویی دیگر کاری که امروز داعش انجام می‌دهد با تمام اقدامات نیروهای جهادی متفاوت است. داعش برای اولین بار وارد حوزه مدیریت و کشورداری شده است و این موضوع هزینه‌هایی شامل هزینه‌های شهری و اداری دارد. موضوعی که تا پیش از این هیچ نیروی جهادی درگیر آن نبود».

امیل الحکیم در پایان به وضعیت یمن اشاره کرد و با تاکید بر اینکه «امروز یمن اولویت اول عربستان سعودی است» گفت: «من باور ندارم که حوثی‌ها در یمن وابستگان ایران هستند. شاید ایران از وجود آنها منفعت‌های بسیاری ببرد و در تبلیغات (پروپاگاندا) خود از آن استفاده کند اما در حال حاضر این وابستگی تنها در حرف است. در واقع ارسال غذا به یمن از ارسال اسلحه به آنجا اهمیت بیشتری دارد و با مجموعه‌ سیاست‌هایی که تا امروز در یمن اجرا شده است به نظر من یمن در آینده متحد خوبی برای ایران خواهد شد».

————————————————————————————————————-

*امیل الحُکیم Emil Hokayem تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه در موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک است و پیش از آن سردبیر بخش سیاسی و بین‌الملل روزنامه ابوظبی بود. الحُکیم فارغ‌التحصیل دانشگاه جورج تاون در رشته علوم روابط خارجی (Science in Foreign Service) و هم‌چنین رشته اقتصاد از دانشگاه پاریس- دافین است.