حاشیه‌های حضور جمهوری اسلامی ایران در ۵۶امین بیِنال یا دوسالانه ونیز بیش از متنِ آن است. جمهوری اسلامی ایران در این بینال با غرفه‌ای ۲۰۰۰ متری حضور دارد. تنها غرفه ایتالیا، کشور میزبان از فضای بیشتری برخوردار است. امسال جمهوری اسلامی که در بینال‌های گذشته در فضائی کمتر از ۲۰۰ متر حضور پیدا می‌کرد، در همکاری با بنیاد فیض‌نیا، نهادی رسما غیرانتفاعی که توسط خانواده فیض‌نیا در ایتالیا به ثبت رسیده است، در ونیز چنین غرفه بزرگی را برپا کرده است.
این غرفه شامل دو بخش است، بخش اول با حضور چهار هنرمند که به نمایندگی از جمهوری اسلامی حضور دارند و بخش دیگری با ۴۹ هنرمند که در همکاری با بنیاد فیض‌نیا سازماندهی شده است. در بخش اول که با عنوان «های لایت» برگزار شده سمیرا علیخان زاده، محمد بخشی مختار، محمد احصائی و جمشید بایرامی حضور دارند. اگر پیشنهاد همکاری بنیاد فیض‌نیا مطرح نمی‌شد، فقط همین چهار هنرمند در غرفه کوچک ایران آثارشان را به نمایش در می‌آوردند.
بخش دوم که محتوای آن توسط بنیاد فیض‌نیا، و به طور مشخص یکی از منتقدین ایتالیائی مارکو منه گوتزو در همکاری با مزدک فیض‌نیا، طراحی شده است با عنوان «بازی بزرگ» میزبان آثار هنرمندانی از ایران و دیگر کشورهای آسیائی است. همان طور که گفته شد ۴۹ هنرمند در این بخش از غرفه حضور دارند که البته قرار بود ۵۰ نفر باشند. یکی از هنرمندانی که از سوی بنیاد فیض‌نیا دعوت شده بود، پس از آنکه این دو بخش در هم ادغام شدند و قرار شد زیر پرچم جمهوری اسلامی به ونیز بروند، از شرکت در «بازی بزرگ» منصرف شد.
پرستو فروهر، هنرمندی که تصمیم گرفت در بینال ونیز حضور پیدا نکند، در نامهای دلایل عدم حضورش را توضیح داده است. در این نامه خطاب به مسئولین بینال ونیز پرستو فروهر می‌نویسد: «در حال آماده کردن متنی برای انتشار بودم که فهرست شرکت کنندگان در دوسالانه ونیز به طور رسمی منتشر شد و در نهایت ناباوری نام خودم را در فهرست هنرمندان غرفه جمهوری اسلامی ایران دیدم. زهی وقاحت و بی شرمی.»
در ادامه پرستو فروهر می‌نویسد: «نمی‌فهمم چگونه دست اندرکاران این نمایشگاه به خود اجازه داده‌اند نام مرا در فهرست هنرمندان خود منتشر کنند در حالی که پیشتر به صورت مکتوب و به روشنی و یا کلماتی که جای کوچک‌ترین شک و سوء تفاهمی به جای نمی‌گذاشت مخالفت خودم را با شرکت در این نمایشگاه اعلام کرده بودم و پاسخ گرفته بودم که جواب مرا دریافت کرده‌اند. بسیار متاسفم که با این چنین افرادی باب گفتگو را باز کردم. اکنون برایم روشن است که چنین نقشه‌ای از همان ابتدا قرار بوده به اینجا برسد بی آنکه به پاسخ و موضع من ارتباطی داشته باشد.»
پرستو فروهر در تماس‌های قبلی‌اش با طراحان بنیاد فیض‌نیا انتقادی به محتوای نظری «بازی بزرگ» کرده بود. «بازی بزرگ» اصطلاحی سیاسی است که به مقابله امپراتوری‌های انگلیس و روسیه در قرن نوزدهم در آسیای میانه اطلاق می‌شود. در یکی از این نامه‌ها به مارکو منه گوتزو، پرستو فروهر می‌نویسد:«شما به درستی به نقش استعمار در بحران این منطقه اشاره دارید و رد پای این عامل ویرانگر را تا به امروز پیگیری می‌کنید، اما پرسش این است که آیا عامل استبداد و خودکامگی و تعصبات فرهنگی و مذهبی را در توضیح بحران مسکوت نمی‌گذارید؟ آیا عامل سرکوب و سانسور را که در این منطقه حضور عینی دارد، مسکوت نمی‌گذارید؟. در کانسپت اشاره شده است که هنرمندان نمایشگاه از نزدیک با بحران‌های این منطقه دست به گریبان هستند و کارهایشان بازنمائی چالش‌های معاصر است، اما هیچ اشاره‌ای به بحران آزادی بیان در این منطقه که مسلما هنرمندان با آن روبرو هستند نشده است.»
البته حاشیه‌های غرفه ایران به اعتراض پرستو فروهر ختم نمی‌شود. در داخل کشور نیز این حضور در ۵۶امین دوسالانه ونیز از مدت‌ها قبل از افتتاح غرفه ایران در روز ۹ ما مه به موضوع داغی برای رسانه‌ها تبدیل شده بود. حتی تلویزیون جمهوری اسلامی نیز چند برنامه به حاشیه‌های غرفه ایران اختصاص داد. کم نبودند کسانی که به همکاری وزارت ارشاد با بنیاد فیض‌نیا اعتراض داشتند. اعتراض‌ها در سطحی بود که مجید ملانوروزی، سرپرست غرفه ایران در بینال ونیز و مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد مجبور شد در کنفرانسی مطبوعاتی به این انتقاد ها پاسخگو باشد. ملانوروزی در اشاره به این بنیاد گفت:«بنیاد فیض‌نیا یک بنیاد غیر انتفاعی است که به کارهای فرهنگی کمک می‌کند و امسال هم قرار بود به صورت جداگانه در ونیز حضور داشته باشد، اما با صحبت‌هائی که با هم داشتیم، تصمیم گرفتیم این کار را مشترکا انجام بدهیم و قرار شد با هزینه این بنیاد این حضور به نام جمهوری اسلامی ایران باشد.»
منتقدین دولت روحانی و وزارت ارشاد برعکس معتقدند که همکاری با بنیاد فیض‌نیا می‌تواند منافع بسیاری برای این نهاد که در ایتالیا به ثبت رسیده داشته باشد و این بنیاد در آینده از این حضور مشترک منافع مالی کلانی به دست آورد. این استدلال از سوئی می‌تواند با واقعیت تطبیق داشته باشد، اگرچه سرمایه گذاری برای غرفه‌های بینال اصولا منفعتی مالی برای دولت‌ها ندارد. در غرفه‌های اکثر کشورها آثار یک یا حداکثر دو هنرمند به نمایش گذارده می‌شود. آثاری که با موضوع دوسالانه، که امسال «آینده‌های همه جهان» بود، در رابطه هستند. آثاری که برای فروش ارائه نمی‌شوند و بر مبنای یک طرح آماده شده‌اند. آنچه در این سال‌ها در غرفه‌های ایران به نمایش گذاشته شده، همیشه آثاری بودند که گذشته از ارزش هنری‌شان، ربطی به موضوع دوسالانه ونیز نداشتند. به نوعی می‌توان گفت که از سال ۲۰۰۳ میلادی که ایران برای اولین بار با غرفه در بینال حضور پیدا کرد، همیشه هدف جستجوی مشتری برای کار هنرمندانی بوده است که در این غرفه‌ها حضور داشتند. امسال هم با نگاه به کارهای عرضه شده می‌توان گفت که طراحان غرفه ایران، بینال را با بازارهای هنری یا Art Fair اشتباه گرفته‌اند. کارهائی که در هر دوبخش غرفه به نمایش گذاشته شده‌اند، اگرچه بسیاری از آنها بسیار با ارزش هستند، ولی هیچ کدامشان ربطی به موضوع بینال امسال ندارند. در حقیقت غرفه ایران ویترینی برای ارائه کارهای برخی هنرمندان است. کارهائی که بسیاری از آنها، اگر نه تمامی‌شان، بارها و بارها در گالری‌های ایران و خارج از ایران برای نمایش و فروش عرضه شده‌اند.
سایت رجانیوز البته به فهرست هنرمندان حاضر در هر دو بخش نیز اعتراض دارد. برخی از آنها را «ناشناس و تازه‌کارهائی» می‌خواند که «حتی جایگاهی در درون مرزهای ایران هم ندارند» و برخی دیگر را «هنرمندان تابلودار معاند با جمهوری اسلامی» می‌نامد.
روزنامه کیهانِ تهران در عوض با ۱۴ هنرمند غیر ایرانی حاضر در «بازی بزرگ» مشکل دارد. کیهانِ تهران می‌نویسد «۱۴ هنرمند از این فهرست هم اساسا ملیت ایرانی ندارند و از کشورهای عراق، هند، پاکستان و غیره هستند و قرار است به نمایندگی از کشورمان در این نمایشگاه حاضر شوند که نه تنها سابقه هنری مرتبط با ایران ندارند بلکه در بسیاری موارد حتی با آثارشان فرهنگ اسلامی را به تمسخر گرفته‌اند». مجید مولانوروزی در پاسخ به این اتهامات می‌گوید: «وقتی قرار شد با بنیاد فیض‌نیا همکاری کنیم، به آنها گفتیم که حاضریم در کنار شما باشیم به این شرط که شئونات اسلامی حفظ شود و اگر قرار است پرچم جمهوری اسلامی در غرفه باشد، باید برخی مسائل را رعایت کرد.»
در این رابطه باید گفت که اگر قبلا در غرفه‌های ۲۰۰ متری جمهوری اسلامی که مثلا عکس سنگ قبرهای بهشت زهرا یا نقاشی‌هائی با موضوع زن و چادرش به نمایش گذاشته می‌شد، میهمانداران که از بین دانشجویان ایرانی ساکن ونیز انتخاب می‌شدند موظف به رعایت حجاب نبودند. امسال دختران جوان ایتالیائی که در غرفه ۲۰۰۰ متری کار می‌کنند موظف هستند حجاب بر سر و مانتو بر تن به بازدیدکنندگان خوش آمد بگویند.
بررسی مقالات و گزارش‌های رسانه‌های جمهوری اسلامی در رابطه با این بینال نیز خالی از لطف نیست. در بررسی تاریخچه حضور ایران در دوسالانه ونیز مثلا اشاره‌ای به تنها دو ایرانی که در این بینال جایزه دریافت کردند نمی‌شود. نامهای شیرین نشاط، هنرمند ایرانی ساکن نیویورک در سال ۱۹۹۹ شیر طلائی، بالاترین جایزه بینال هنر ونیز را دریافت کرد و آویش خبره زاده که در سال ۲۰۰۳ در غرفه ایتالیا کارش ارائه شده بود توانست جایزه بهترین هنرمند جوان را از آن خود سازد، جائی در گزارش‌های رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران نیافتند. شاید چون هر دو ساکن آمریکا هستند، یا اینکه هر دو زن هستند و مهم‌تر از همه شاید هم چون هر دو با نظام کنونی ایران مشکل جدی دارند، از فهرست هنرمندان ایرانی که در بینال حضور داشتند و افتخار آفریدند حذف شدند.
۵۶امین بیِنال هنرهای تجسمی ونیز پنجم ماه مه آغاز شد و تا ماه نوامبر ۲۰۱۵ در این شهر برگزار خواهد بود. کیهان لندن هم‌زمان با گشایش این نمایشگاه یک گزارش ویدئویی منتشر کرد که آن را می‌توانید در کیهان آنلاین و هم‌چنین کانال یوتیوب کیهان تماشا کنید.
