بهمن جلدی- کشتار هشت دیپلمات و یک خبرنگار ایرانی در افغانستان در روز ۱۷ مرداد ۱۳۷۷ برابر با ۸ آگوست ۱۹۹۸ در کنسولگری ایران در مزار شریف در صدر اخبار تمام خبرگزاری ها بود. این کشتار در پی اشغال شهر توسط طالبان، و حمله نیروهای طالبان به مقر کنسولگری ایران در مزار شریف رخ داد.
در این ارتباط سردار پاسدار سید یحیی صفوی فرماند سابق سپاه در مصاحبه‌ای با برنامه «شناسنامه» در مرداد ۱۳۹۲ اظهار داشت که زمانی که دیپلمات‌های ما در افغانستان به شهادت رسیدند، من به عنوان فرمانده سپاه در ظرف ۴۸ ساعت دو لشکر بالغ بر۷۰ هزار نیروی نظامی را همراه با هواپیما و تانک در مرز افغانستان مستقر کردم. حضرت آقا [خامنه ای] در آن روزها مشهد بودند. ما از ایشان اجازه خواستیم تا به طالبان یک نوع گوشمالی بدهیم اما ایشان به مصلحت ندانستند.
نهایتا این درگیری‌ها به حدی باعث سردی روابط تهران با طالبان شد که بعدها در حمله نیروهای آمریکایی به افغانستان در ۷ اوت ۲۰۰۱ ، جمهوری اسلامی نهایت همکاری را با نیروهای متحدین برای سرکوب طالبان انجام داد.
اما اینک پس از گذشت هفده سال از کشتار دیپلمات‌ها در مزار شریف، بار دیگر جمهوری اسلامی به دو دلیل عمده امنیتی وسیاسی، تصمیم به ایجاد تغییرات کلی در روابط‌اش با گروه طالبان گرفته است.
روز سه شنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۴، خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران تسنیم، در خبری اختصاصی از سفر هیئت سیاسی طالبان افغانستان به رهبری طیب آغا مسئول دفتر سیاسی طالبان در قطر به ایران و دیدار این هیئت با مقام‌های ارشد امنیتی جمهوری اسلامی خبر داد. این ملاقات تنها هفده روز پس از ملاقات طالبان با شورای عالی صلح افغانستان در قطر صورت پذیرفت.
سه روز بعد فرمانده نیروی زمینی ایران، امیر سرتیپ احمدرضا پوردستان در روز یک‌شنبه ۳ خرداد در صحن علنی مجلس، به نمایندگان گفت که جای پای دولت اسلامی داعش در افغانستان به وضوح دیده می‌شود، و از نمایندگان خواست تا نگاه ویژه‌ای برای تقویت نیروهای زمینی داشته باشند.
هم‌چنین یک سال پیش در مهرماه ۱۳۹۳ وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی، محمود علوی به مناسبت سالروز تشکیل این وزارتخانه اعلام کرده بود که عناصر مرتبط با دولت اسلامی داعش در ایران شناسایی شده‌اند. او گفت که وزارت اطلاعات از سال‌ها پیش با کشورهایی که امنیت آنها توسط داعش به چالش کشیده شده همکاری اطلاعاتی داشته است و اشراف اطلاعاتی مناسبی بر حرکات داعش داشته و برنامه‌های آنها را پیش‌بینی می‌کند.
روز شنبه دوم خرداد ۱۳۹۴ ژنرال جان کمپل، فرمانده جدید نیروهای امریکایی در افغانستان به خبرگزاری آسوشیتد‌پرس گفت که گروه موسوم به دولت اسلامی فعالانه به یارگیری در افغانستان پرداخته است. وی گفت که داعش، رزمندگان طالبان در افغانستان و پاکستان را که از نبود پیشرفت در بیش از ۱۰ سال جنگ برای سرنگونی دولت کابل ناراحت هستند، به سرعت به سوی خود جذب می‌کند. ژنرال جان کمپل اظهار داشت که افراد زیادی از طالبان از رهبر خود ملاعمر سرخورده شده و به گروه موسوم به دولت اسلامی پیوسته‌اند.
روز یک‌شنبه سوم خرداد ۱۳۹۴ وحید مژده، از دیپلمات‌های پیشین طالبان، در مصاحبه‌ای با روزنامه شرق خبر داد که در سفر چند روز پیش هیئت سیاسی این گروه به تهران، با مقام‌های ارشد امنیتی جمهوری اسلامی دربارهٔ نگرانی جمهوری اسلامی از فعالیت‌های گروه حکومت اسلامی داعش در مرزهای شرقی ایران گفت وگو کرده‌است. وی با اشاره به گزارش‌ها دربارهٔ آغاز فعالیت گروه داعش در بعضی از مناطق افغانستان گفت که جمهوری اسلامی به شدت نگران است. در همین حال به گفته وحید مژده، مقامات امنیتی جمهوری اسلامی در سفر این هیئت می‌خواستند از طالبان بشنوند که گزارش‌ها دربارهٔ فعالیت گروه دولت اسلامی داعش به ویژه در شرق ایران و هم‌چنین گزارش‌ها دربارهٔ برخورد نظامی میان طالبان و داعش در این مناطق تا چه حد درست و این خطر چقدر جدی است.
از سوی دیگررئیس جمهور افعانستان محمد اشرف غنی، در هشت ماه نخست حکومت وحدت ملی‌اش، سیاست متفاوت و جسورانه‌ای برای نزدیکی با پاکستان و برقراری صلح در پیش گرفته است. او با آرزوی صلح با طالبان که به اعتقاد بسیاری پاکستان به آنها پناه داده و کمک می‌کند، کارت‌های سیاسی‌اش را بازی می‌کند. در این ارتباط عطاءالله لودین معاون شورای عالی صلح، اظهار می‌دارد که یک هیئت بیست نفری افغان روز شنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۴، به قطر سفر کرده است تا با هدف پایان دادن به جنگ و نا آرامی‌های داخلی این کشور گفتگو مقدماتی با نمایندگان طالبان را آغاز کنند. هدف از این گفتگوها که دو روز طول کشید، پایان دادن به درگیری‌های مسلحانه در افغانستان توصیف شده است. معاون سخنگوی وزارت خارجه امریکا، هم در واکنش به نشست اخیر در قطر گفته است که آمریکا از هرگونه گفتگویی که به درگیری‌ها در افغانستان پایان دهد، پشتیبانی می‌کند.
لازم به ذکر است که برای نخستین بار مذاکرات با طالبان از پنج سال پیش و توسط کشورهای غربی آغاز شد. اولین دور گفت و گوها میان آمریکایی‌ها و طالبان در ۲۸ نوامبر۲۰۱۰ و با یک مذاکره ۱۱ ساعته میان نمایندگان وزارت خارجه آمریکا، نمایندگان سیا و نمایندگان طالبان، در حالی که نمایندگانی از آلمان و قطر نیز حضور داشته‌اند در مونیخ آلمان انجام شد. سپس در ۱۵ ژوییه ۲۰۱۱ آغا طیب ، رئیس دفتر پیشین ملامحمد عمر و نیز گروسمان، نمایندۀ ویژه ایالات متحدۀ امریکا در امور افغانستان و پاکستان در پایگاه نظامی العدید امریکا در قطر به مذاکرات دوجانبه و مستقیم پرداختند. نتیجه این مذاکرات منجر به گشایش دفتر سیاسی طالبان در دوحه پایتخت قطر گردید. دولت قطر با آنکه سفیر و نمایندگان طالبان را به عنوان دیپلمات به رسمیت می‌شناسند و برای آنان مزایا و مصونیت‌های دیپلماتیک قائل هستند اما از عنوان کردن این دفتر به گونه‌ای که سفارت طالبان خوانده شود، به شدت پرهیز می‌کنند.
تمامی اخبار حاکی از آن است که حضور داعش در افغانستان در ماه‌های گذشته افزایش یافته و بسیاری از افغان‌ها با این گروه، که اینک حدود یک سوم سوریه و عراق را در کنترل دارد، بیعت می‌کنند. هم‌چنین به گزارش مقامات جمهوری اسلامی، داعش در سال گذشته در شهرها و استان‌های غربی هم‌جوار درعراق حضور یافته و قصد داشته است به ایران حمله کند. گفته شده که داعشی‌ها زاغه‌های مهمات و هوادارانی را در داخل ایران شناسایی کرده بودند که وقت حمله کار آنان را تصریح کنند. هم‌چنین بر اساس اظهارات مقامات امنیتی، سال گذشته هم‌زمان با اوج‌گیری حملات داعش درعراق، تعدادی از افراد وابسته به این گروه در نقاط مرزی غربی و جنوب شرقی ایران دستگیر شده‌اند. به همین دلیل مقامات جمهوری اسلامی به شدت نگران از قدرت گرفتن دولت اسلامی در افغانستان و هم مرز شدن با داعش از دو سوی مرزهای شرقی و مرزهای غربی می‌باشند. این مساله نه تنها نفوذ ایران در افغانستان را مورد تهدید قرار داده بلکه حتی حیات و تدوام جمهوری اسلامی را به خطر انداخته است.
جمهوری اسلامی سابقه این چنین همکاری‌هایی با طالبان را در زمانی که خود را در خطری جدی دیده دارد. به گزارش روزنامه دیلی تلگراف در۲ آگوست ۲۰۱۲ ، در هنگام بالا رفتن خطر حمله هوایی آمریکا به تاسیسات اتمی ایران، سپاه قدس مذاکراتی جهت همکاری نزدیک با طالبان و باز کردن دفتری برای آنان در زاهدان داشتند. این روزنامه افزوده بود که شنود تماس‌هایی که دو ماه پس از گشایش این دفتر صورت گرفته نشان می‌دهد که سپاه قدس در حال بررسی تجهیز گروه طالبان به موشک‌های زمین به هوا است. بر اساس این گزارش، ایران با این اقدام تصمیم داشته فرصتی برای انتقام‌جویی در صورت حمله آمریکا به نیروگاه‌های اتمی‌اش برای خود فراهم کند.
در گفتگوی کوتاهی که به همت مرکز مطالعات ایران در کانادا با دکتر جلیل روشندل استاد علوم سیاسی و امنیت بین‌المللی در دانشگاه کارولینای شمالی داشتم، وی در پاسخ به این پرسش که در حالی که تمام توجهات معطوف به پیروزی‌های جدید داعش در عراق و سوریه است به چه منظوری یک هیئت طالبان برای مذاکرات محرمانه با مقامات ارشد امنیتی جمهوری اسلامی به تهران می‌رود؟ می‌گوید: من این قضیه را از بُعد دیگری نگاه می‌کنم. این گروه طالبان دیگر آن گروهی نیست که ملا عمر سرنوشت خود را به حمایت و همکاری با القاعده گره زده بود و نهایتا منجر به حمله نیروهای متحدین برای جنگ علیه تروریسم شد. از آن زمان گروه طالبان تغییرات زیادی کرده چرا که متوجه شده است با تثبیت حکومت فعلی در افغانستان سهم قدرتی را که در صحنه سیاسی داشته، ممکن است از دست بدهد. ضمن اینکه پس از انتخابات جدید ریاست جمهوری در افغانستان این مسئله مطرح شد که یک دولت متمرکز و با ثبات در این کشور با حملات هر از گاهی طالبان نمی‌تواند دوام و بقا داشته باشد. اما از آنجایی که طالبان یک گروه تروریستی شناخته می‌شود، مذاکرات مستقیم با آنان خیلی مطلوب کشورهای غربی نبود. بنا بر این به صورت‌های مختلفی این امر صورت پذیرفت که از بعضی جهات شباهت زیادی به آغاز مذاکرات فلسطینی‌ها با اسراییل (در دهه هفتاد میلادی) دارد.
طالبان دفتری سیاسی برای خود در دوبی و سپس دفتر سیاسی دیگری در قطر باز کردند (دفتر سیاسی در قطر که در سال دو هزار و سیزده بسته شده بود، امسال دوباره بازگشایی گردید). پشت پرده طالبان مقیم امارات متحده عربی یک خط مذاکره با دولت افغانستان وجود دارد. دولت افغانستان قول همکاری و حتی نوعی از آزادی عمل در بعضی از نقاط به شرط متوقف شدن حملات نظامی و تروریستی داده است.
از سویی دیگر اگر طالبان مورد تحریکات بیشتری قرار بگیرند می‌توانند به یک نقطه اتصال با حکومت اسلامی داعش تبدیل شده و تحت نفوذ آنان قرار بگیرند و احتمال تبدیل طالبان به نوعی از حکومت اسلامی وجود دارد. در همین روزهای اخیر منابع مختلف تایید کرده‌اند که داعش به یار گیری از میان افغان‌ها و اعضای طالبان مشغول است. حال اگر افغانستان بخواهد امتیازاتی به طالبان بدهد و آنان را به همکاری با خود جذب کند ایران بازنده این قضیه خواهد بود. به همین دلیل مراکزی پنهان دردرون قدرت سیاسی ایران (که ممکن است در آینده و به علت دعواهای جناحی رو بشوند) این ارتباطات را که از قدیم هم وجود داشته احیا کرده اند. این بار امکان عملیاتی شدن تهدید دولت اسلامی از داخل افغانستان و پاکستان وجود دارد و لذا واهمه از قدرت گرفتن حکومت اسلامی موجب شده مجددا با عناصری از طالبان تماس برقرار شود. احتمالا بحث محوری این مذاکرات القای این شبهه است که ایران از قدرت گرفتن سیاسی طالبان نگران نخواهد بود و یا با ایفای نقش توسط آنان در دولت افغانستان و یا در داخل کشورمخالفتی نخواهد کرد. آقای اشرف غنی هم تعبیراتی بر همین اساس داشته است که نمی‌شود یک گروه خاصی را از سایرین جدا کرد و همه گروه‌ها باید بتوانند ایفای نقش کنند و صلح باید شامل تمامی سلیقه‌ها و گروه‌های افغانی باشد.
به این ترتیب ایران از طریق اقدام پیش‌گیرانه قادر خواهد بود تا نفوذ تاریخی خود در مرزهای شرقی با افغانستان را حفظ کرده و شیعیان افغانی را در کنار سایر گروه‌ها تحت چتر حمایتی خود قرار دهد ضمن اینکه در صورت تغییرات اساسی در ساختار سیاسی افغانستان مهره‌هایی از خودش نیز داشته باشد. اگرچه تغییرات در منطقه به سرعت در حال شکل‌گیری است ولی درعین حال باید صبر کرد و دید چه تغییراتی در جهت نفی یا اثبات این رهیافت مشاهده خواهد شد.
