ماه رمضان برای بسیاری از مسلمانان زمان روزه‌داری است. به باور بسیاری از محققان تاریخ اسلام، روزه در سال دوم هجرت پیامبر اسلام و در زمان نزول آیه ۱۸۴ و ۱۸۵ سوره بقره* بر مسلمانان واجب شده است.اما در مقابل کسانی که به دستور قرآن در ماه رمضان به روزه گرفتن مشغول هستند (روزه‌دار) کسانی قرار دارند که به هر دلیلی خود را مقید به رعایت آن نمی‌دانند که به اصطلاح «روزه‌خوار» خطاب و حتی مجازات می‌شوند در حالی که در هیچ کجای متون اسلامی مجازاتی برای عدم رعایت روزه‌داری مطرح نشده است و تنها «در اسلام توصیه شده افراد تظاهر به روزه کنند و به صورت پنهانی روزه بخورند زیرا همین تظاهر به روزه‌خواری موجب از بین رفتن قبح روزه‌خواری در سطح جامعه می‌شود».
با این حال به باور برخی استفاده از همین واژه «روزه‌خواری» نیز تحمیل یک ارزش دینی به تمام جامعه است. از سویی در سال‌های گذشته و بر مبنای قانون مجازات اسلامی** در ایران با کسانی که در ماه رمضان «روزه‌داری» را رعایت نمی‌کنند برخورد شدید می‌شود.
اگر مبنا را بر قانون مجازات اسلامی بگذاریم «تظاهر به فعل حرام در انظار عمومی» جرم محسوب می‌شود. از سویی دیگر بر مبنای اسلامی نیز برخی از «مسافران» از گرفتن روزه معاف هستند، با این حال در هفته گذشته دست کم در یک مورد ۹۲ جوانی که در رستوران هتل شهریار تبریز مشغول به صرف غذا بودند، دستگیر شدند.
میر محمد صادقی که دارای کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو در دانشگاه شهید بهشتی (دانشگاه ملی سابق) است بر اساس قانون دایره «ملاء عام» در قانون مجازات اسلامی را چنین تعریف کرده است: «از نقطه نظر قوانین جزایی نیز مقصود از ارتکاب عمل به طور علنی، ارتکاب آن در ملاء و منظر عموم است؛ اعم از این که محل ارتکاب از اماکن عمومی یا اماکنی باشد که محلی برای پذیرفتن عموم و مورد استفاده و مراجعه جمعی یا عموم مردم است از قبیل بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها، سالن‌های نمایش، سینماها، بوستان‌ها، کارخانه‌ها، موزه‌ها، پایانه‌های مسافربری، فروشگاه‌ها، اماکن فرهنگی، اماکن ورزشی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی و پژوهشی، وسایل نقلیه عمومی( اتوبوس،تاکسی، مترو و…)، مؤسسات و سازمان‌های دولتی و عمومی و…»
در شیراز و تحت طرح نیروی انتظامی با عنوان «مقابله با هنجارشکنی و روزه‌خواری» نزدیک به ۵۰۰ نفر بازداشت شده‌اند. اسماعیل صادقی نیارکی دادستان قزوین که پیش‌تر در جریان صدور حکم ممنوعیت اپیلاسیون نام او مطرح شده بود، هفته گذشته اعلام کرد: «در این ایام ۴۰۰ نفر دستگیر شدند که به برخی تذکر داده شد و برای ۲۰۰ نفر نیز پرونده تشکیل شد که ظرف ۲۴ ساعت به پرونده آنها رسیدگی و حکم شلاق آنها نیز اجرا شد.»
با اینکه حسین ساجدی نیا رئیس پلیس تهران از کاهش آمار «روزه‌خواری آشکار» خبر می‌دهد، امان‌الله قرایی مقدم جامعه شناس مقیم ایران، باز هم پای «تهاجم فرهنگی» را به میان کشیده و گفته است: «متاسفانه تهاجم فرهنگی سبب کاهش رشد معنویات میان جوانان و نوجوانان شده است. باید به مساله فرهنگ‌سازی توجه داشت و باورهای دینی را میان آنها تقویت ساخت».
رئیس اتحادیه اغذیه فروشان نیز گفته است: «پس از پیگیری اتحادیه اغذیه فروشان و موافقت معاونت اماکن تهران بزرگ، قرار شد همه واحدهای دارای پروانه کسب با مراجعه به اتحادیه و اخذ مجوز، به عرضه ساندویچ سرد آن هم به صورت بیرون‌بر اقدام کنند». همزمان نیروی انتظامی از برخورد با رستوران‌ها حاشیه شهر تهران خبر داد.
محمد جواد اکبرین دین‌پژوه مقیم پاریس در گفتگو با کیهان لندن پیرامون واجب بودن روزه در اسلام و آنچه به اصطلاح روزه‌خواری شهرت یافته است، گفته است: «در آیه وجوب روزه، آمده “لعلکم تتقون” یعنى راهى است براى بالا بردن قدرت معنوى انسان که از آن تعبیر به “تقوى” شده؛ به محض اینکه پاى معنویت به میان مى‌آید عنصر “اختیار” اهمیت پیدا مى‌کند؛ معنویت اجبارى نداریم و اصلا تعبیر و مفهومى مضحک است، حکومت اسلامى حداکثر کارى که مجاز است انجام دهد بسترسازى براى دیندارى است و نه اجبار آن. در غیر این صورت، حکومت اسلامى امرى مى شود پارادوکسیکال، زیرا حکومت یعنى قانون و قانون یعنى اجبار و هر شهروندى موظف است حتى به اجبار و اکراه هم که شده به قانون تن دهد وگرنه مجازات مى شود. پس ذات حکومت و قانون، نوعى اجبار در آن نهفته است اما ذات دین، اکراه‌پذیر نیست زیرا به گواهى آیه ٢۵۶ سوره بقره، نه در ذات دین اکراه و اجبار راه دارد نه در التزام به احکام آن. در نتیجه حکومت اسلامى به شیوه جارى در ایران، یعنى اجبارِ امرى که اجبارى نیست و این تناقض، هم در اجبار روزه خود را نشان مى دهد هم در اجبار سایر احکام اسلام. بماند که شهروندان یک حکومت، متکثر و متنوع‌اند و لزوما همه مسلمان نیستند».
آنچه پیداست در جمهوری اسلامی بر اساس نظریه‌ای که «ولی‌فقیه» را گاه حتی از حکم قرآن بالاتر قرار می‌دهد داستانی دیگر جاری است. از محمدجواد اکبرین پیرامون مجازات افراد «روزه‌خوار» سوال کردیم و پاسخ شنیدیم: «نه تنها در اسلام مجازات ندارد بلکه در قانون مجازات اسلامى هم ندارد و استناد به قانون مجازات در این زمینه به کلى غلط است؛ زیرا ماده ۶۳۸ قانون مجازات مى‌گوید «هرکس علنا در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید» بسیار خوب، ولى روزه‌خوارى اصلا عمل حرام نیست که تظاهر به آن مجازات داشته باشد، زیرا روزه‌خوارى در خود قرآن هم مجاز شمرده شده براى کسى که توانایى‌اش را ندارد یا عذرى دارد. پس کسى که تظاهر به روزه‌خوارى مى‌کند تظاهر به عمل مجاز کرده نه عمل حرام. ممکن است بگویند از کجا معلوم متظاهران به روزه‌خوارى عذر داشته باشند؛ اینجا حکومت مجبور مى‌شود پس از بازداشت، هم در توانایى جسمى و پرونده‌هاى پزشکى مردم تجسس کند هم در عقاید آنها که این تجسس هم در قانون جمهورى اسلامى ممنوع است هم در اخلاق و عُرف. در واقع تکرار همان کار بیهوده و غیرقانونى و غیر‌شرعى است که گشت ارشاد مرتکب مى‌شود و در نسبت میان زن و مردى که با هم راه مى روند تجسس مى‌کند ببیند آنها با هم نسبت شرعى دارند یا نه؛ اینها بدعت‌هاى جمهورى اسلامى است که حتى با ظاهر متن مقدس هم تعارض دارد و اصلا نوبت به تفسیرِ نواندیشانه نمى‌رسد».
تضادها و پایین آوردن کرامت انسان‌ها در جمهوری اسلامی هر روز شکلی دیگر به خود می‌گیرد. به رستوران‌ها اجازه فروش غذای سرد می‌دهد اما اجازه خوردن آن در رستوران و حتی در اتاق دربسته را نمی‌دهد. در شهرهایی که گردشگران بسیاری را پذیرایی می‌کند رستوران‌ها را تعطیل می‌کند اما در پارک‌ها پارچه می‌کشد تا «محل غذا خوردن مسافران» را جدا سازد.
ظاهرا این ماه که به گفته مسلمانان، ماه رحمت است، نه تنها برای آنانی که مقید به آن نیستند بلکه برای کار و کاسبی مردم هم بیشتر ماه زحمت و دردسر است.
در این میان، کنایه‌های مردم نیز در این روزها نشان‌دهنده عمق نگاه آنان به مسائل روز ایران است. در این روزهای «روزه‌داری» و «روزه‌خواری» این طنز در موبال‌ها و شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌چرخد: «خوردنی‌هایی که روزه را باطل نمی‌کنند عبارتند از بیت‌المال، دارایی بانک‌ها، مال مردم، مال من، مال شما، مال صغیر و یتیم و سایر خوردنی‌هایی از این دست که صاحبان قدرت و وابستگان آنها و مدعیان ایجاد عدالت در عین روزه‌دار بودن می‌خورند و از مبطلات روزه به حساب نمی‌آید! اما خوردن نان و آب و کشیدن سیگار و مواردی از این دست که در رساله‌های عملیه آمده، روزه را باطل می‌کند ولی روزه‌داران محترم با خوردن سه هزار میلیارد تومان و بیست و پنج هزار میلیارد و شصت هزار میلیارد تومان و صد میلیارد دلار و حتی خوردن چهار پنج نفتکش پر از سوخت و یا یک دکل حفاری نفتی ، روزه‌شان باطل نمی‌شود».
—————————————————————
* [روزه در] روزهاى معدودى [بر شما مقرر شده است] [ولى] هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد [به همان شماره] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد] و بر کسانى که [روزه] طاقتفرساست کفارهاى است که خوراک دادن به بینوایى است و هر کس به میل خود بیشتر نیکى کند پس آن براى او بهتر است و اگر بدانید روزه گرفتن براى شما بهتر است (۱۸۴)
ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابى ] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد] خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگى بستایید و باشد که شکرگزارى کنید (۱۸۵)
** ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی: هرکس علنا در انظار عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید ، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می گردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل داری کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه دار نماید فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
