بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)* بخشی از افراد و موسسه‌های نظامی جمهوری اسلامی از لیست تحریم‌های اتمی و موشکی خارج خواهند شد. در نوبت پیش با عنوان «سراداران تحریم» نگاهی به افراد نظامی این لیست داشتیم. حال موسسات و شرکت‌هایی را بررسی خواهیم کرد که بر اساس این برنامه قرار است رفع تحریم شوند.
بنیاد تعاون سپاه / بانک انصار
بر اساس تعریف این بنیاد در اساسنامه، «بنیاد موسسه‌ای غیر انتفاعی دارای شخصیت حقوقی مستقل و وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌باشد». بر همین اساس این بنیاد دو وظیفه اصلی را برعهده دارد:
۱) تامین نیازمندی‌های پرسنل کادر ثابت در ابعاد مسکن و وام .
۲) پشتیبانی از تعاونی‌های مسکن سپاه از طریق تامین زمین و تغییر کاربری آن و انجام حمایت‌های حقوقی و تولید و عرضه مصالح و محصولات ساختمان‌سازی .
با چنین شرح وظایفی است که این بنیاد به یکی از بزرگترین بنگاه‌های ساخت و ساز در ایران تبدیل می‌شود. برای نمونه می‌توان به اجرای پروژه «شهید خرازی» در غرب تهران اشاره کرد.
این موسسه برای تامین هزینه‌های خود جدا از فعالیت‌های عمرانی در بخش بانک‌داری نیز با تاسیس «مؤسسه مالی اعتباری ثامن الائمه» حضور دارد. این موسسه در سال گذشته بالاترین میزان سود سپرده (روز شمار ۲۲ درصد و سالیانه ۲۵ درصد) را پرداخت کرده است. از دیگر بانک‌های زیر مجموعه این بنیاد می‌توان به بانک انصار اشاره کرد. این بانک که ابتدا «صندوق پس‌انداز و قرض الحسنه انصار المجاهدین» نام داشت در سال ۱۳۸۹ با دریافت مجوز از بانک مرکزی به یازدهمین بانک خصوصی ایران تبدیل شد. سهامداران این بانک ۵ شرکت زیر مجموعه بنیاد شامل: شرکت سرمایه‌گذاری نگین خاتم، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه اعتماد، شرکت نگار نصر، شرکت تعاونی مصرف کارکنان انصار و شرکت مهندسی نیروی نفت و گاز سپانیر است.
این بنیاد همچنین دارای زیر مجموعه‌هایی است که در پروژه‌های گوناگون عمرانی و نفتی شرکت دارند. از جنجالی‌ترین پرونده‌های این شرکت‌ها می‌توان به خرید سهام شرکت مخابرات ایران اشاره کرد. در اجرای طرح خصوصی در جمهوری اسلامی و در راستای فرمان رهبر جمهوری اسلامی برای تشدید اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی، سه شرکت سرمایه گذاری توسعه اعتماد، شهریار مهستان و گسترش الکترونیک مبین ایران با تشکیل یک کنسرسیوم به نام «اعتماد مبین» سهام شرکت مخابرات را به ارزش ۲۲ میلیارد و ۹۳۶ میلیون تومان خریداری کردند. بر اساس اطلاعات «روزنامه رسمی»، شرکت‌های سرمایه گذاری توسعه اعتماد و شهریار مهستان متعلق به بنیاد تعاون سپاه و شرکت گسترش الکترونیک مبین ایران نیز مربوط به ستاد اجرایی فرمان امام است.
از جمله شرکت‌هایی که تمام سهام آنها در اختیار بنیاد تعاون سپاه قرار دارد می‌توان به «کشت و صنعت شاداب خراسان، خدمات هوایی پارس و صنایع غذایی مائده» اشاره کرد. این بنیاد در شرکت‌های بسیاری صاحب سهم است. (مؤسسۀ فرهنگی- خدماتی ثامن الائمۀ شرکت آلالۀ کبود کویر، شرکت بهاران، گروه بهاران، مهندسی آمادۀ بهینه ساز، مواد غذایی خمیر مایه چهار محال و بختیاری، شرکت جهاد خانه سازی، شرکت ذوب روی اصفهان، صنایع پتروشیمی کرمانشاه، شرکت کشت و صنعت، شاداب خراسان، شرکت بازرگانی و صنعتی ایران اطلس کیش، شرکت بهارستان کیش، مؤسسۀ کوثران، مؤسسۀ میثاق بصیرت، شرکت مخابراتی موج نصرگستر، شرکت نوید بهمن، مهندسی افق توسعۀ صابرین، شرکت اندیشه وعمران محیط، شرکت خدمات هوایی پارس، شرکت مهندسین مشاور سازه های پیش ساخته سبک، مؤسسۀ خدمات بازرگانی مشاوره‌ای رحیم کمیل، مجتمع خانه سازی رزمنده، شرکت مجتمع خانه سازی سپاهان، صنایع معدنی شهاب سنگ، شرکت سرمایه گذاری شهریار مهستان، شرکت سرمایه گذاری توسعۀ اعتماد، شرکت پشم بافی بهار یزد، فولاد زاگرس)
پرویز فتاح مدیرعامل سابق این بنیاد و جانشین قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا سال گذشته گفته بود: «همواره سعی کرده‌ایم تعامل خوبی با دولت داشته باشیم چراکه بنیاد و قرارگاه خاتم‌الانبیاء یار و یاور صمیمی دولت خدمتگزار است».
نیروی هوا-فضای سپاه پاسداران
این نیرو در سال ۶۴ و با فرمان آیت‌الله خمینی رهبر جمهوری اسلامی با عنوان نیروی هوایی سپاه پاسداران آغاز به کار کرد. این بخش از سپاه پاسداران از یک گوشه کوچک فرودگاه مهرآباد از سال ۸۸ و با تایید خامنه‌ای رهبر کنونی جمهوری اسلامی تبدیل به نیروی هوا-فضا شد تا علاوه بر هدایت برنامه‌های نیروی هوایی، برنامه‌های موشکی و فضایی سپاه پاسداران را نیز مدیریت و اجرا کند. در واقع تمام برنامه‌های موشکی سپاه در این مجموعه حضور دارد. امیر علی حاجی‌زاده فرمانده این نیرو سال گذشته و پس از رونمایی از پهپاد RQ170 گفته بود: «آمریکایی‌ها با دیدن RQ170 ایرانی سکته ناقص‌شان کامل می شود. نمونه آمریکایی آن را چون غنیمت است پس نمی‌دهیم اما اگر تحریم‌های ایران علیه آمریکا برداشته شود شاید یک نمونه ایرانی را به آمریکا بدهیم».
نیروی قدس سپاه پاسداران
یکی از زیرشاخه‌های پنج‌گانه سپاه پاسداران که ماموریت عملیات‌های برون مرزی را برعهده دارد. این نیرو همزمان با جنگ ایران و عراق با هدف حمایت از کردهای عراقی مخالف صدام حسین تشکیل شد، پس از جنگ نیز با شروع بحران در بوسنی عملیات‌های خود را به امید ایجاد پایگاهی در نزدیکی مرزهای اروپا گسترش داد.
اوج عملیات‌های این نیرو در زمان انتصاب یحیی رحیم صفوی در سال ۱۳۷۶ است. در این زمان او قاسم سلیمانی را به فرماندهی این نیرو منصوب می‌کند تا بتواند از نفوذ خود در حمایت از نیروهای اسلامگرای افغان بر علیه طالبان استفاده کند. رابطه قوی فرمانده جدید با حزب‌الله لبنان و دیگر نیروهای شبه نظامی کشورهای عربی همواره باعث نگرانی کشورهای همسایه ایران شده است. فرماندهی که تا سال‌ها پیش در سایه فرماندهی بسیاری از عملیات‌ها برعلیه نیروهای خارجی در عراق را برعهده داشت با شدت گرفتن بحران در سوریه و ظهور دولت اسلامی (داعش) به تیتر یک بسیاری از روزنامه بدل شد.
اسماعیل قاآنی جانشین فرمانده سپاه قدس سال گذشته گفته بود: «ما نباید توقع این را داشته باشیم که دشمن به ما امتیاز بدهد. بچه‌های ما با جنگ و رزم خود و عملیاتی که انجام دادند و فشاری که به دشمن آوردند بندبند قطعنامه را که آن‌هم کامل مورد تأیید ما نبود را نوشتند. اگر امروز هم توافقی می‌خواهد انجام شود ما بااقتدارمان آن را می‌نویسیم و حتماً همین‌طور خواهد شد».
بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترک قاسم سلیمانی نیز از لیست تحریم‌ها خارج خواهد شد. اما این تشابه اسمی میان فرمانده سپاه قدس و رئیس شرکت استخراج معدن اورانیوم بسیاری را به اشتباه انداخت. با اینکه وندی شرمن می‌گوید قاسم سلیمانی از لیست تحریم‌ها خارج نمی‌شود اما بر اساس اسناد سازمان ملل متحد فرمانده سپاه قدس بنا به شرکت در برنامه اتمی جمهوری اسلامی از سوی سازمان ملل تحریم شده و تحریم شرکت او در برنامه‌های تروریستی (از جمله طرح ترور سفیر عربستان سعودی در واشنگتن) مربوط به خود ایالات متحده آمریکاست.
پایگاه موشکی الغدیر
یکی از مهمترین بخش‌های برنامه موشکی سپاه پاسداران در این پایگاه طراحی و اجرا می‌شود. نام این پایگاه بیشتر با انفجار در بیدگنه شهر ملارد (در ۴۵ کیلومتری تهران) بر سر زبان‌ها افتاد. کشته شدن حسن تهرانی مقدم مشاور فرمانده کل سپاه در امور موشکی و فرمانده سازمان جهاد خودکفایی سپاه که به «پدر موشکی» شهرت یافته است (آبان ۱۳۹۰ – نوامبر ۲۰۱۱)، نشان می‌دهد که این پادگان محل اصلی هدایت برنامه‌های موشکی سپاه پاسداران بوده است.
پس از کشته شدن تهرانی مقدم نام فرمانده سازمان خودکفایی سپاه اعلام نشد و محمدعلی جعفری فرمانده سپاه پاسداران تنها از یک «برادر بسیار خوش‌فکر و بسیجی» به عنوان جانشین او نام برد. پیش از این سید مجید موسوی به عنوان جانشین تهرانی مقدم در این ستاد مشغول به فعالیت بود.
صنایع اپتیک اصفهان / صنایع الکترونیک شیراز
شرکت صنایع الکترونیک ایران (صا ایران) از شرکت های تولیدی ، تحقیقاتی زیر مجموعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است که از ۸ زیر مجموعه تشکیل می‌شود. شرکت صنایع اپتیک اصفهان (صا پا) و صنایع الکترونیک شیراز از جمله شرکت‌هایی محسوب می‌شوند که در زمینه فناوری الکترونیک شامل رادار، جنگ های الکترونیک، الکترونیک هوائی و کنترل و همچنین الکترونیک سلاح مشغول به فعالیت است. این شرکت همچنین در زمینه تولید تجهیزات پزشکی نیز محصولاتی را تولید می‌کند که به واسطه کاربرد دوگانه بسیاری از قطعات مشمول تحریم‌های موشکی جمهوری اسلامی قرار گرفته است.
صنایع شیمیایی پارچین
شرکتی وابسته به سازمان صنایع دفاع است. سازمان صنایع دفاع (ساصد) مسئول طراحی و تولید تجهیزات نظامی برای نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را بر عهده دارد. این سازمان دارای ۳ زیر مجموعه مهمات‌سازی، اسلحه‌سازی و شیمیایی پارچین است.
سایت نظامی پارچین در سال‌های گذشته یکی از مهمترین موارد چالش برانگیز برنامه اتمی جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها درخواست بازدید و نمونه‌برداری از این سایت را داشته که در بیشتر موارد با توجیه نظامی بودن این محل از سوی مقامات جمهوری اسلامی این درخواست رد شده است. سال گذشته نیز بر اثر انفجاری که در یکی از کارگاه‌های این سایت صورت گرفت، دو نفر جان خود را از دست دادند.
گروه صنایع شهید احمد کاظمی
سازمان صنایع دفاع هوایی موشکی که بعدها به گروه صنایع شهید کاظمی تغییر نام داد اما به طور رسمی با نام گروه صنایع موشکی پدافند هوایی مشغول به کار است. این سازمان وابسته به سازمان هوا-فضای وزارت دفاع جمهوری اسلامی است.
بخش بزرگی از برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی تحت این سازمان برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود. طراحی و اجرای کارخانه تولید ریخته‌گری سوخت جامد مرکب و سوخت مایع، طراحی و ساخت انواع موتورهای سوخت مایع برای موشک‌های زمین به زمین برد متوسط و زمین به هوا، انواع سرجنگی موشک و سیستم‌های هدایت و کنترل مشتمل بر بخش‌های الکترونیکی برای انواع موشک از جمله فعالیت‌های این سازمان است.
قرارگاه سازندگی قائم
بر اساس اصل ۱۴۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه «نیروهای مسلح در زمان صلح موظف به مشارکت در بازسازی و سازندگی میهن اسلامی هستند». با تفسیر همین اصل قانون اساسی، قرارگاه سازندگی قائم به عنوان زیر مجموعه بنیاد تعاون ارتش جمهوری اسلامی و بازوی فعالیت‌های اقتصادی آن وارد میدان شده است.
این قرارگاه در ۶ عرصه فناوری اطلاعات، برق و الکترونیک، ساختمان‌سازی، آب و فاضلاب، راهسازی، مترو و تونل‌سازی مشغول به فعالیت است. با این حال قرارگاه سازندگی قائم در پروژه‌های نفت و گاز، تعمیر هواپیما و ترابری دریایی نیز پروژه‌هایی را برعهده گرفته است.
این قرارگاه دارای مجموعه‌های اجرایی شامل «موسسه غدیر، موسسه خاتم، موسسه یونس، گروه راهسازی آرمان، موسسه اجرایی صیاد، موسسه خدماتی فنی معین، موسسه خدمات نقشه‌برداری مبین، موسسه پژوهشی و تحقیقاتی برنا، موسسه خدمات کشتی سازی نوح، گروه اجرایی ابنیه و تاسیسات سدید، موسسه ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات سامان، کارگاه تولید شن، ماسه و بتن قرارگاه، مجتمع تولیدی مصالح ساختمانی نوین‌ساز و موسسه خدمات هوایی سماء» است.
این قرارگاه سال گذشته از سوی وزارت صنایع و معادن نشان «ابرپیمانکار» دریافت کرده است.
قرارگاه خاتم الانبیاء
قرارگاه سازندگی نوح / قرارگاه سازندگی کربلا
زیر مجموعه‌های قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا هستند. از دیگر گروه‌های این قرارگاه می‌توان به «قرارگاه کوثر، گروه نیروگستر، گروه ویژه شهید رجایی، گروه قائم و گروه سماوات» اشاره کرد.
عبادالله عبداللهی فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء چندی پیش از توان ۳۰ هزار میلیارد تومانی این قرارگاه برای اجرای پروژه‌ها گوناگون خبر داده بود.
عدل هاشمی از فرماندهان این قرارگاه از اجرای نزدیک به ۱۰ هزار پروژه توسط این قرارگاه از بدو تاسیس سخن به میان آورده بود. او سال گذشته به سمت قائم مقام بنیاد توسعه و عمران اوقاف منصوب شد.
دانشگاه مالک اشتر
دانشگاه علوم صنایع دفاعی وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح که در سال ۱۳۶۳ تاسیس شد پس از دوره‌ای تعلیق در سال ۱۳۷۸ با تغییر نام به دانشگاه مالک اشتر به فعالیت‌های خود سرعت بخشید. رضا مظفرنیا معاون وقت وزیر دفاع ایران و رئیس دانشگاه مالک اشتر به دلیل همکاری با برنامه‌های موشکی جمهوری اسلامی در لیست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا قرار داشت.
باطری سازی نیرو (صبا باطری)
از شرکت‌های تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است. این شرکت هم از سوی سازمان ملل متحد و هم از سوی ایالات متحده آمریکا به دلیل شرکت در برنامه‌های موشکی و هسته‌ای جمهوری اسلامی در لیست تحریم قرار داشت. باتری‌های تولید شده در این شرکت در بسیاری از موشک‌های ساخت ایران به کار رفته است.
صنایع هوایی قدس
این شرکت در سال۱۳۶۴ تاسیس شده است و مسئولیت طراحی و ساخت انواع پهپاد و هواپیماهای بدون سرنشین را بر عهده دارد. صنایع هوایی قدس از شرکت‌های تابعه سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح و زیر نظر وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی مشغول به فعالیت است.
صنایع شهید باقری
از گروه‌های زیر مجموعه‌های سازمان هوا-فضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است مسئولیت ساخت راکت و خمپاره انداز را برعهده دارد. از محصولات این گروه می‌توان به راکت فجر ۳ اشاره کرد که با تغییراتی با نام خیبر ۱ در اختیار حزب‌الله لبنان قرار گرفته بود که برای اولین بار در جنگ ۳۳ روزه (سال ۲۰۰۶) میان اسرائیل و این سازمان استفاده شد.
صنایع شهید همت
یکی دیگر از گروه‌هایی است که در زمینه برنامه موشکی ایران مسئولیت تحقیق و توسعه را برعهده دارد. یکی از مهمترین برنامه‌های این گروه توسعه برنامه موشک‌های بالستیک جمهوری اسلامی است که امکان حمل کلاهک‌های هسته‌ای را نیز دارد. این گروه نیز از زیر مجموعه‌های وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح محسوب می‌شود. ناصر ملکی رئیس این گروه خود نیز در لیست تحریم‌های موشکی سازمان ملل متحد و ایالات متحده آمریکا قرار دارد.
صنایع شهید خرازی
این گروه که تحت مدیریت گروه صنایع شهید باکری مشغول به فعالیت است. این گروه نیز بخشی از حلقه برنامه موشکی جمهوری اسلامی است.
صنایع شهید ستاری
نام کامل این گروه، صنایع مهمات‌سازی شهید ستاری است که به ساخت گلوله‌های توپ و انواع چاشنی الکتریکی و غیرالکتریکی که کاربردی دوگانه (نظامی و در معادن) مشغول است. بخشی از محصولات این گروه در حفاری چاه‌های نفت و گاز نیز به کار می‌رود.
صنایع شهید صیاد شیرازی
این گروه نیز با نام صنایع مهمات سازی شهید صیاد شیرازی مشغول به کار است. این گروه همچنین در زمینه تولید انواع مقاطع فولادی و ریخته‌گری نیز فعالیت دارد که می‌تواند کاربردی دوگانه (در ضمینه ساخت موشک) داشته باشد.
صنایع یامهدی
گروه صنایع موشکی یامهدی که زیر مجموعه سازمان هوا-فضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی است، مسئولیت مدیریت موتور و معاونت طراحی برنامه موشکی جمهوری اسلامی را برعهده دارد.
یاس ایر
این شرکت هواپیمایی که با نام شرکت هواپیمایی پارس نیز شناخته می‌شود از زیرمجموعه‌های سپاه پاسداران محسوب می‌شود و در زمینه جابجایی کالا فعالیت می‌کند. این شرکت به دلیل فعالیت‌هایی نظامی و انتقال سلاح به سوریه در لیست تحریم‌ها قرار داشت.
