سال‌های گذشته برای دوستداران بناهای تاریخی در ایران روزگاری همراه با خبرهای خوب نبوده است. هر از چندی دعوای حقوقی برای حفاظت از بناهای تاریخی و گاه میراث‌های جهانی آغاز می‌شود و در بیشتر موارد منابع قدرت و صاحبان سرمایه پیروز می‌شوند و از آن بناها تنها خاطره و چند عکس باقی می‌ماند.
در بخش جنوبی خیابان پهلوی (ولیعصر) پشت تابلوی بزرگ اتحادیه قصابان گوسفند، خانه انیس‌الدوله، همسر مورد علاقه ناصر‌الدین شاه قاجار قرار دارد.
در حالی که این خانه به عنوان یک اثر ملی در سال ۲۰۰۲ ثبت شد، اما هنوز هم مقر اتحادیه قصابان گوسفند است. داستان تلخ حضور این اتحادیه البته شاید بخشی شیرین هم داشته باشد و آن عدم تخریب این ساختمان و تبدیل سریع آن به آپارتمان‌های بساز و بفروش است. (برای اطلاعات بیشتر: طنز تلخ تبدیل خانه انیس‌الدوله به سازمان اتحادیه قصابان گوسفند)
مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران در مورد تخریب بناهای تاریخی به بهانه بالا بردن ایمنی آنها گفته است: «نباید هویت و گذشته تهران را قربانی ارتقاء امنیت نماییم زیرا شهری بدون هویت و گذشته بسیار پر خطرتر از شرایط کنونی در بافت تاریخی خواهد شد». با این حال تخریب «بزرگترین خانه تاریخی تهران»، معروف به «کاخ ثابت پاسال» یا «کاخ ورسای ایران» اعتراض سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران را به همراه داشته است. بنایی تاریخی با وسعت بیش از ۱۱ هزار متر واقع در خیابان جردن (آفریقا) که بناست به ساختمانی ۹ طبقه با کاربری تجاری- مسکونی تبدیل شود. بلایی که سال‌ها پیش بر سر «ساختمان پرچم» در دروازه شمیران آمد. ساختمان پرچم از بناهای ساخته شده در دهه ۱۳۲۰ بود که در نبش خیابان فخرالدوله (شهید مشکی) قرار داشت.
این موضوع حتی صدای نمایندگان مجلس شورای اسلامی را هم درآورد. جواد هروی رئیس فراکسیون تاریخ و توسعه گردشگری مجلس شورای اسلامی در این مورد گفته است: «در هیچ کجای دنیا کسی ساختمان جدید را به ساختمان تاریخی که دارای ابعاد میراث فرهنگی است ترجیح نمی‌دهد در حالی که امروز در تهران این موضوع مغفول مانده و برعکس شده است». علیرضا محجوب دیگر نماینده مجلس نیز با اشاره به اینکه «تهران آثار تاریخی زیادی ندارد» اضافه کرده است: «اکثر آثار تاریخی تهران به زمان پهلوی دوم برمی‌گردد و قدمتی بالای ۲۰۰ سال ندارد، اما درست نیست خانه‌هایی که از زیبایی معماری برخوردار هستند و دارای آینه‌کاری‌های زیبا است تخریب شود. تخریب این گونه خانه‌ها وسوسه اقتصادی دارد و باید مانع آن شد».
حجت‌الاسلام عبدالحسین معزی نیز که زمانی مسئول یک مرکز اسلامی در لندن بود و حالا به عنوان نماینده ولی‌فقیه در هلال احمر مشغول کار است، در مورد تخریب آثار تاریخی شهر تهران گفته است: «اگر وهابی‌ها می‌خواستند این خیابان را خراب کنند، آن طور که شهردار سابق منطقه ۱۲ دست به تخریب زد، این کار را انجام نمی‌دادند».
همیشه پای سپاه در میان است
هر جا صحبت منفعت مالی است، پای سپاه پاسداران در میان است. این واقعیتی است که در سال‌های گذشته به تکرار شنیده می‌شود. بنیاد تعاون سپاه پاسداران به گفته رسانه‌های داخلی امروز بزرگترین پروژه ساختمان‌سازی غرب کشور را در دست دارد.
یکی از این پروژه‌ها «اطلس مال» در شهر تهران است. پروژه‌ای که تنها با تبلیغات شهری شناخته می‌شد به ناگاه سر از سریال تلویزیونی «پایتخت ۳» بیرون آورد. پروژه‌ای که صاحب آن بانک انصار متعلق به بنیاد تعاون سپاه پاسداران است و شش طبقه پارکینگ، ۱۹ طبقه واحدهای اداری- تجاری و ۳۰۰ واحد فروشگاهی را شامل می‌شود.
اما این روزها نام سپاه بیشتر به دلیل ساخت و سازهایی که در میدان عشرت‌آباد (سپاه) شنیده می‌شود. با اینکه بسیاری از رسانه‌ها از مخالفت شهرداری سخن به میان می‌آورند اما یکی از اعضای شورای شهر تهران روایت دیگری از این موضوع دارد. ابوالفضل قناعتی در این مورد گفته است: «براساس توافق فیمابین شهرداری و نیروهای مسلح، هرگاه نیروی مسلح اعم از ناجا، ارتش، سپاه و… بخواهند فضایی را در محدوده خود ایجاد کنند باید طی نامه‌ای به شهردارمنطقه در این خصوص درخواستی را مطرح کننند. متاسفانه شهردار منطقه ۷ هیچ گونه پاسخی به درخواست سپاه نداد و از آنجایی که براساس توافقنامه، عدم پاسخگویی به منزله پاسخ مثبت است، سپاه نیز ساخت و ساز را آغاز کرده است». لازم به یادآوری است که رضا نگهبان شهردار منطقه ۷ در سال‌های گذشته با بسیاری از پروژه‌های عمرانی سپاه پاسداران همکاری داشته است.
این درحالیست که پژمان پشمچی‌زاده معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران یک روایت دیگر بیان کرده و گفته است: «در محدوده نظامی میدان سپاه ساخت و سازهایی در حال انجام است که شهرداری منطقه ۷ و اداره کل امور نهادها، سازمان‌ها و نیروهای مسلح شهرداری تهران از ابتدا طی مکاتباتی اخطارهای لازم را ارائه داده و با احداث بنا مخالفت کرده است». اما گویا قانون تنها برای مقابله با سپاه پاسداران یارای ایستادن نداشت و شهردار تهران را مجبور به رایزنی با «برادران» و همکاران سابق در سپاه پاسداران کرد. محمدباقر قالیباف در این مورد گفته است: «چندی پیش مطلبی را درباره ساخت سازه‌ای بلند در میدان سپاه با برادرانم در میان گذاشتم. پس از انتشار مطلب در جلسه‌ای با حضور جمعی از ایشان، جزئیات موضوع با عنایت به قواعد و ضوابط طرح‌های جامع و تفصیلی، مورد گفتگو قرار گرفت. پس از بررسی موضوع و شنیدن مطالب وارده، دوستان اشراف کاملی نسبت به تمامی ابعاد و مسایل مرتبط با ساخت این بنا پیدا کرده و برادر بزرگوارم سردارعزیزجعفری، فرمانده محترم سپاه پاسداران، دستور کاهش فوری طبقات را ابلاغ کردند».
اما محمدرضا یزدی معاون حقوقی و امور مجلس سپاه صحبتی از تعداد کاهش یافته طبقات نکرده و گفته است: «به دستور سردار جعفری مقرر شده است تا تعداد طبقاتی از این سازه که در درخواست اولیه سپاه از شهرداری تهران نبوده کاهش پیدا کند که میزان کاهش طبقات متعاقبا اعلام خواهد شد». وجود درخواست سپاه از شهرداری که ابوالفضل قناعتی نیز به آن اشاره کرده بود در گفته‌های محمدرضا یزدی نیز دیده می‌شود.
در این محوطه عمارت کلاه فرنگی قرار دارد. این عمارت به دستور مظفرالدین شاه قاجار ساخته شده است. در دوره رضا شاه پهلوی این باغ و کاخ همراه با خانه‌های دور حوض به شهربانی واگذار شد و از آن رو آن را پادگان «شهربانی» یا «عشرت‌آباد» نامیدند. پس از انقلاب ۵۷ این پادگان توسط سپاه پاسداران مصادره شد.
ویرانگران: نهادهای تحت رهبری «معظم له»
با اینکه دفتر رهبر جمهوری اسلامی در نامه‌ای به اعضای شورای شهر تهران از وضعیت فضای سبز شهر تهران اظهار نارضایتی کرده است، اما گویا «فصل‌الخطاب» بودن رهبر برای سپاه پاسداران و نیروهای نظامی، در تمام موارد صادق نیست. در این نامه که سال گذشته منتشر شده، آمده است: ««اوضاع فضای سبز و باغ‌های شهر تهران مساعد نیست. برابر گزارش‌های واصله و شکایات مردم، فضای عمومی پارک‌ها و باغات در حال تخریب هستند، اگر لازم است قوانین خود را تغییر دهید تا فضای سبز در امان بماند. این موضوع را بررسی کرده و گزارش خود را برای معظم‌له ارسال کنید».
اما حتی لازم نیست شورای شهر تهران گزارشی را برای «معظم له» ارسال کند بلکه نگاهی به اخبار می‌تواند نشان دهد که نهادهای تحت امر «معظم له» چگونه به جان تاریخ و طبیعت افتاده‌اند. تخریب باغ حکمت به مساحت ۱۸ هزار مترمربع در منطقه لواسان توسط «ستاد اجرای فرمان امام»، تخریب کامل باغ گیاهان به مساحت بیش از ۱۰ هزار مترمربع واقع در میدان تجریش تهران و تبدیل آن به مجتمع تجاری توسط «صندوق بازنشستگی وزارت اطلاعات»، تغییر کاربری ۱۶ هزار مترمربع از اراضی سبز واقع در ارتفاعات ۱۸۰۰ سوهانک تهران برای ساخت دو برج ۳۵ طبقه توسط «تعاونی مسکن مجلس شورای اسلامی»، تخریب کامل باغ ضراب‌خانه به مساحت ۱۱ هزار مترمربع و تبدیل آن به برج ۳۰ طبقه تجاری- اداری توسط «بنیاد تعاون ناجا»، تغییر کاربری بوستان مادر به مساحت ۷۰ هزار مترمربع به مسکونی- تجاری و واگذاری «پروژه صدر» توسط قرارگاه خاتم‌الانبیا و ساخت پروژه تجاری اطلس پلازا توسط شرکت «ایرانیان اطلس» (متعلق به «بانک انصار» وابسته به بنیاد تعاون سپاه پاسداران) تنها بخشی از این تخریب سازمان‌یافته در تهران توسط نهادهای تحت رهبری «معظم له» است.
