حامد صالحی- با بسته شدن قرار داد هسته‌ای، افق‌های تازه‌ای به روی صنعت ورشکسته هوانوردی ایران گشوده شد. صنعتی که جان انسان‌های بی گناهی را در سال‌های اخیر به کام مرگ کشاند و سفر هوایی را برای ایرانیان به کابوس تبدیل کرد.
صنعت هوایی ایران فرسوده و دست در گریبان بی مدیریتی و نا کارآمدی‌ها، فرصت را غنیمت شمرده و پیش از بسته شدن قرارداد هسته‌ای به تکاپوی خرید هواپیما افتاد. هرچند نوسازی ناوگان هوایی ایران ضروری است، اما خریدهای نا بخردانه، عجولانه و سیاسی می‌تواند ضربه‌های پایانی را بر این پیکر فرسوده بزند.
چندی پیش خبر خرید حداقل ۱۰۰ فروند سوخوی مسافربری توسط دولت ایران در رسانه‌ها منتشر شد. چنین حجمی‌از خرید می‌تواند ایران را به بزرگترین مصرف کننده خارجی این مدل از هواپیما تبدیل کند. در دوره احمدی نژاد هم تلاش‌هایی برای ورود این هواپیما به عمل آمد اما تحریم‌ها مانع از پیشرفت قرارداد‌ها شد. هواپیمایی مدرن، طراحی شده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نخستین هواپیمای مسافربری روسی که به تایید آژانس امنیت هوایی اروپا هم رسیده است. هرچند که میزان استفاده از مواد مرکب به منظور پایین آوردن وزن پرنده نسبت به رقبای غربی و حتی شرقی آن پایین است اما همه اینها شرط کافی برای موفق بودن این مدل از هواپیما در ایران نیست. با نگاهی به وضعیت کنونی صنعت هوایی ایران مناسب بودن یا نبودن این گزینه بهتر روشن می‌شود.
ایران از لحاظ تعداد فرودگاه با دارا بودن ۳۱۹ فرودگاه پس از هند در رده ۲۲ جهان قرار دارد. با این حال تنها ۵۴ فرودگاه غیر نظامی قابل استفاده می‌باشند و از میان همین تعداد فرودگاه‌های قابل بهره‌برداری نیز ۲۱ فرودگاه به تایید انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (یاتا) نرسیده‌اند. در کنار این وضع تنها ۴ فرودگاه ایران زیان‌ده نیستند. زیان‌ده بودن این فرودگاه‌ها بدین معنی است که آنها توان تامین بودجه لازم برای هزینه‌های خود را ندارند و در نتیجه ۷۰درصد آنها غیر استاندارد هستند. از طرف دیگر فلات ایران مرتفع است و بخش وسیعی از ایران در منطقه گرم و خشک قرار دارد. این وضعیت هوایی باعث شده تا موتور هواپیما از حالت بهینه خارج و توان موتور افت کند. از سوی دیگر، گرانی بلیط هواپیما در مقایسه با درآمدهای ناچیز بخشی از مردم ایران استقبال از سفرهای هوایی را به شدت پایین آورده است به طوری که بسیاری از پروازها از کمبود شدید مسافر رنج می‌برند.
فرودگاه‌های غیر استاندارد از آمادگی مناسب برای نشست و برخاست همه نوع هواپیما برخوردار نیستند. یکی از مشکلات متداول در فرودگاه‌های غیر استاندارد، ضایعاتی است که در طول باند فرود پخش شده و تمیز نشده اند. سال‌هاست که ایران از هواپیماهایی استفاده می‌کند که موتور هواپیما در قسمت دُم هواپیما نصب شده‌اند. این مدل نصب موتور کمک می‌کند تا ضایعات روی باند به درون موتور کشیده نشود. هواپیماهای فوکر۱۰۰ و ام دی که حجم بسیار زیادی از مسافران داخلی را جا به جا می‌کنند از همین دسته هواپیماها هستند. اما سوخوی سوپر جت از پایین‌ترین نقطه ورودی موتورش تا زمین تنها ۴۲ سانتی‌متر فاصله دارد. نتیجه اینکه امکان مکیده شدن اجسام خارجی در هنگام نشست و برخاست در موتور هواپیما وجود دارد. مکش جسم خارجی به درون موتور می‌تواند به حوادث مرگبار منتهی شود.
همان طور که پیش‌تر گفته شد، شرایط هوایی ایران باعث پایین آمدن شرایط ایده‌آل موتور جت می‌شود. در نتیجه نسبت نیروی رانش به وزن اهمیت پیدا می‌کند. در جدول زیر مقایسه‌ای انجام شده بین هواپیماهای موجود در صنعت هوایی ایران و گزینه‌های خرید ایران:
از آنجا که این ضریب برای ایران اهمیت فراوان دارد سوخوی ۱۰۰ در جایگاه پایینی نسبت به گزینه‌های دیگر جای می‌گیرد.
وقتی حرف از خرید هواپیمای شرقی به میان می‌آید، تعمیر و نگهداری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. چرا که بزرگترین مانع بر سر خرید هواپیمای شرقی خدمات رسانی ضعیف شرقی در مقایسه با غرب است. در کنار همه قابلیت‌ها و توانمندی‌های صنعت هواپیماسازی روسیه، کیفیت خدمات و تعمیر و نگهداری روس‌ها رضایت‌بخش نیست. در سال‌های نه چندان دور که توپولف‌ها آسمان ایران را در اختیار داشتند، شرکت‌های هوایی هزینه‌های فراوانی را برای نظارت بر تعمیر هواپیماها در روسیه و یا به علت زمین‌گیر شدن آنها به دلیل نرسیدن به موقع خدمات پرداخت می‌کردند. ناگفته نماند که در سال‌های اخیر روسیه در بالا بردن کیفیت خدمات‌رسانی پیشرفت‌های شایانی کرده و در خصوص جت منطقه‌ای سوخو نیز از آنجا که بیشتر سهام شرکت سازنده متعلق به طرف ایتالیایی است انتظار خدمات‌رسانی بهتری می‌رود، اما همین وابستگی به غرب این مدل هواپیما ابهامات زیادی را نیز باقی می‌گذارد چرا که شرکت سوخو هم اکنون در لیست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار دارد و آینده این جت در کشور مصرف کننده‌ای هم‌چون ایران که خود نیز در تحریم است چندان روشن نیست. وابستگی جت سوخو به شرکت‌های غربی دولت روسیه را در سال‌هایی که کشورشان گریبانگیر تحریم‌ها نبود بر آن داشت تا این هواپیما را به عنوان جت رییس جمهوری انتخاب نکنند.
هرچند ورود تعداد محدودی از این مدل هواپیما برای بعضی مسیرهای پروازی مانند پروازهای به ترکیه، امارات و یا جزیره کیش می‌تواند خبری خوشایند باشد اما بنا به خبرهای منتشر شده از خرید انبوه این مدل باید گفت که ظرفیت این هواپیما چندان مناسب با شرایط ایران به نظر نمی‌رسد چرا که ایرلاین‌ها از کمبود مسافر داخلی در بسیاری از مسیرها رنج می‌برند و بسیاری از پروازهای خارجی هم در انحصار شرکت‌های قدرتمند اماراتی، قطری و ترک است. در این شرایط خرید حداقل ۱۰۰ فروند از هواپیمایی با ظرفیت ۱۰۰ مسافر منطقی به نظر نمی‌رسد. از طرف دیگر قدرت پاسخ گویی به چنین حجم سفارشی با در نظر گرفتن سفارش‌های موجود در کارخانه، در زمان کوتاه، در توان سازنده روسی دیده نمی‌شود.
حال پرسش اینجاست که چرا چنین حجم سفارشی در فردای روز قرار داد هسته‌ای مطرح می‌شود؟ با آنکه گزینه آنتونف ۱۴۸ در شرق و امبرایر در غرب مناسب‌تر از سوخو به نظر می‌رسند اما به گویا تمایل دیرینه نظامیان ایران به خرید جنگنده‌های سوخو که از سال‌ها پیش برای خرید آنها خیز برداشته‌اند چندان در این قرار داد بی‌تأثیر نیست. سال‌هاست خبرهای پیدا و پنهانی از تمایل ایران برای خرید سوخو ۲۷ و سوخو ۳۰ و یا حتی تمایل ایران برای خرید جنگنده نسل پنجم روسیه به گوش می‌رسد. اینکه پول‌های آزاد شده از تحریم‌ها به جای سرمایه‌گذاری در صنعت و اشتغال‌زایی برای جوان‌ها و یا به روز رسانی فرودگاه‌های غیر استاندارد، صرف خرید اسلحه شود امید بسیاری از جوان‌ها را برای گشایش فضای اقتصادی برباد خواهد داد.
*حامد صالحی کارشناس مهندسی هوافضا و مقیم آمریکاست.
*منابع:
http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News/?Id=111912&Serv=0&SGr=0
http://www.shahrekhabar.com/economic/1433746800919450
http://www.compositesworld.com/articles/airframers-vie-for-shares-in-growing-short-haul-market
http://fararu.com/fa/news/869/خرید-چندمیلیارددلاری-جنگنده-های-روسی-توسط-ایران
http://www.reuters.com/article/2015/04/14/us-iran-nuclear-russia-idUSKBN0N40YX20150414
http://ir.sputniknews.com/opinion/20150716/476488.html
http://www.aerospace-technology.com/projects/sukhoi/
http://www.themoscowtimes.com/article.php?id=506005
http://www.eturbonews.com/30528/armavia-returns-russian-sukhoi-superjet-100-due-substandard-qual
