بحران‌های جهانی؛ ایران هنوز بازیگر مطمئنی نیست

انسیتو بین‌المللی مطالعات راهبردی (IISS) در لندن گزارش تحلیلی خود از شرایط جهان در سال ۲۰۱۵ را منتشر کرد.

این موسسه گزارش خود را در کنفرانس خبری که به همین منظور ترتیب داده شده بود در لندن رونمایی کرد. در این گزارش نفوذ جهانی ایالات متحده آمریکا، جنگ در خاورمیانه، آینده اتحادیه اروپا، تروریسم فراملی، رقابت‌های اقتصادی و سیاسی در شرق آسیا و همچنین رابطه روسیه و غرب به عنوان چالش‌های عمده‌ جهان در سال ۲۰۱۵ عنوان شده است.

گزارش انستیتو بین‌المللی مطالعات راهبردی، بازار نفت، تحولات نظامی در روسیه و وضعیت زیست محیطی را به عنوان مهمترین سرفصل‌های مهم راهبردی معرفی کرده است.

این گزارش بر اساس تقسیم‌بندی جغرافیایی به صورت مشروح و با زاویه‌ دید وسیع به مطالعه راهبردی و تحلیل شرایط پرداخته است. در زیر بخش‌های مهمی از این گزارش خواهد آمد و در آینده بخش‌های مربوط به ایران به طور مشروح مورد بررسی قرار خواهد کرد.

بحران‌های محیط زیستی به عنوان مهمترین چالش‌های راهبردی جهان است. بحران‌های فراگیری که روی زمین، در دریا‌ و هوا و حتی جوّ کره زمین  به وجود آمده‌ م نیاز به برخورد جدی را ضروری می‌کند.

امنیت اروپا با جاه‌طلبی  رهبری روسیه روبرو ست و با وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه به نظر می‌رسد که منافع کشورهای این منطقه در خطر قرار دارد.

چین با ادعاهای جدید خود در دریای چین جنوبی، برنامه‌های توسعه‌ طلبانه در آن منطقه را که گاه با تحرکات نظامی نیز همراه بوده است پیگیری می‌کند. این کشور با راه‌اندازی بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا (AIIB) به دنبال طراحی یک سیستم مالی مورد نظر خود است که از قوانین خاص خود پیروی می‌کند.

قدرت گرفتن دولت اسلامی عراق و شام (ISIS) امروز دیگر تنها در خاورمیانه به عنوان بحران شناخته نمی‌شود. ادعای برقراری «خلافت» که یک ساختار جدید در اداره محدوده‌ جغرافیایی مورد ادعای آنهاست، با بازوی جنگی- نظامی همراه شده است. برنامه‌های مقابله با آنها تا امروز با موفقیت همراه نبوده است.

حل سیاسی جنگ در یمن، لیبی و سوریه دور از انتظار است. فرسایشی شدن جنگ در این مناطق شاید عاملی برای محدود شدن بحران‌های موجود شود. ائتلاف بین‌المللی علیه داعش و اطمینان از اینکه این گروه به عنوان یک بخش پایدار در منطقه خاورماینه حضور نخواهد داشت، شکست خورده است. چالش موجود تنها برای کشورهای همسایه بحران نیست همان طور که رهبران جنوب شرقی آسیا به صراحت از امکان گسترش داعش در این مناطق نیز سخن به میان آورده‌اند.

توافق هسته‌ای با ایران به نتیجه رسید تا از پیچیده‌تر شدن این پرونده و تبدیل شدن آن به یک بحران راهبردی دیگر جلوگیری شود. این توافق به روشنی تایید می‌کند که تا ۱۵ سال آینده هیچ خطری از سوی آنها برای استفاده از سلاح‌های اتمی وجود نخواهد داشت. دولت اسرائیل بلافاصله این توافق را یک اشتباه تاریخی دانسته است. برخی از رهبران کشورهای حوزه خلیج فارس این توافق را فرصتی مناسب برای بازشدن درها به سوی سپاه پاسداران  قلمداد کرده‌اند که می‌تواند به بی‌ثباتی در منطقه بیانجامد. آنها بر این باورند که ایران با خارج شدن از تحریم‌ها و دست‌یابی به منابع مالی بیشتر می‌تواند سیاست‌های تشنج‌زای خود را در منطقه گسترش داده و به یک بازیگر قدرتمند در منطقه بدل شود. به همین دلیل می‌بایست فعالیت‌های ایران در منطقه را به طور دقیق زیر نظر داست.

انستیتو بین‌المللی مطالعات راهبردی در پایان تاکید دارد که صادرکنندگان ناامنی‌های جهانی بیش از آنهایی است که به دنبال یک ثبات راهبردی هستند و بخش بزرگی از چالش‌های راهبردی به زودی حل نخواهند شد.

مارک فیتزپتریک مدیر انستیتو بین‌المللی مطالعات راهبردی در پاسخ به پرسش کیهان لندن پیرامون آینده توافق اتمی در نزاع جناح‌های سیاسی ایالات متحده و همچنین سیاست کشورهای عرب منطقه گفت: «به طور قطع می‌توان گفت که کنگره نمی‌تواند به این توافق رای منفی بدهد. موافقان توافق، رای لازم برای پیشبرد سیاست‌های خود را به دست آورده‌اند اما باید اضافه کرد که جمهوری‌خواهان [مخالفان توافق] هم در آینده ساکت نخواهند ماند. آنها به دنبال یک برنامه جایگزین (plan B) هستند تا مانع اجرای توافق شوند. این طرح‌ها می‌تواند شامل وضع تحریم‌های جدید باشد. البته من در مورد اینکه دموکرات‌ها [موافقان توافق] در آینده نزدیک با چنین طرح‌هایی موافقت کرده و در واقع عقب نشینی کنند، تردید دارم.»

وی ادامه داد: «حوادث بیرونی عامل موثری برای تحرکات واشنگتن و دیگر کشورها خواهد بود. حمایت دولت ایران از اسد که به کشتار غیرنظامیان و شهروندان خود ادامه می‌دهد، تفاوت نگاه ایران و آمریکا در مقابله با داعش و البته تقویت دولت مرکزی عراق به چالش‌های جدیدی خواهد انجامید. یک احتمال بسیار قوی وجود دارد که این سیاست‌ها موجب تصویب تحریم‌های جدید غیرهسته‌ای از سوی ایالات متحده آمریکا علیه ایران شود».

امیل الحکیم پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات راهبردی نیز در گفتگو با کیهان لندن ابراز داشت: «توافق هسته‌ای خبر بسیاری مهمی بود. اما من می‌خواهم به این نکته توجه دهم که شاید کمی در مورد مزایای امنیتی این توافق در منطقه غلو شده است. ما تغییر رفتار از سوی ایران مشاهده نمی‌کنیم. در واقع آنها حمایت‌های خود از اسد را بیشتر کرده و همچنان به اقدامات خود در عراق ادامه می‌دهند. عملکرد آنها به یک مشکل پایه‌ای در  عراق منجر خواهد شد که در اختلافات میان حیدر عبادی و نوری المالکی بر سر فعالیت‌های شبه‌نظامیان شیعه و حشد الشعبی [کمیته بسیج مردمی] مشاهده کردیم. هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که ایران در این دو بحران رفتار خود را تغییر داده است. بازیگران منطقه بر این باورند که اگر این رفتارها ادامه یابد، بحران در منطقه تشدید خواهد شد.»

وی ادامه داد: «اینجا یک اتفاق خطرناک دیگر نیز محتمل است و آن اینکه ایالات متحده آمریکا مجبور شود، تشدید این بحران‌ها را برای حفظ توافق اتمی به رسمیت بشناسد. بنا بر این به نظر من تصویر موجود از فضای امنیتی منطقه بسیار پیچیده است. ما نمی‌توانیم توافق اتمی را مورد سرزنش قرار دهیم اما نمی‌توانیم آن را برای تغییرات منطقه مثبت ارزیابی کنیم.»