جنگ و بحران در روز جهانی صلح

۲۱ سپتامبر روز جهانی صلح نام‌گذاری شده است.

بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد در پیامی که به همین مناسبت منتشر کرده است، با اشاره به اینکه «امسال روز جهانی صلح همزمان با خشونت‌های مرگبار و چالش‌های ناپایداری در سراسر جهان همراه شده است» تاکید کرده است: «به جای تسیلم در برابر ناامیدی، ما مسئولیت مشترکی در خاتمه دادن به خشونت داریم».

در ادامه این پیام دبیرکل سازمان ملل از همه‌ طرف‌های درگیر می‌خواهد که «سلاح‌های خود را زمین گذاشته و آتش‌بس جهانی را رعایت کنند». بان کی مون در آستانه روز جهانی صلح گفت: «کشتار و تخریب را پایان دهید و فضایی برای صلح پایدار را فراهم کنید». دبیرکل سازمان ملل مستعدترین گروه برای ایجاد صلح را جوانان دانسته و به همین منظور از تمام کشورها درخواست کرده که به روی «جوانان صلح‌ساز جهان» سرمایه‌گذاری‌های بیشتری انجام دهند. او در پایان این پیام تاکید دارد که باید در یک همکاری جهانی «نسل‌های آینده را از بلای جنگ نجات دهیم».

این پیام همچنین شامل شعار «همکاری برای صلح و کرامت برای همه» بود.

یرینا بوکووا دبیر کل یونسکو نیز در پیامی که به همین مناسبت منتشر کرده است، صلح را «موضوعی فراتر از نبود جنگ مسلحانه بین کشورها و درون کشورها» عنوان کرده و گفته است: «لازمه ترویج فرهنگ صلح ایجاد تفاهم متقابل میان جوامع، گروه‌های اجتماعی و افراد است. امروز بیش از هر زمان دیگری باید بر کرامت و حقوق بشر به عنوان نقطه شروع تکیه کنیم و گفتگو می‌بایست ابزار قدرتمند ما در این راستا باشد».

کرامت انسانی در بحران‌های انسانی

جهان در حالی روز جهانی صلح را جشن می‌گیرد که بحران‌های انسانی امروز مرزها را شکسته و به اروپا و آمریکا صادر شده است. بحران‌هایی که در سوریه، عراق، لیبی و افغانستان هر روز جان بسیاری را می‌گیرد و جمعیت بیشتری را آواره می‌کند امروز دیگر در یک جغرافیای مشخص محصور نمانده و در مرزهای اروپا خودنمایی می‌کند.

امروز بسیاری بوکوحرام و داعش را نماد گروه‌هایی می‌دانند که «کرامت انسانی» را زیر پا می‌گذارند اما کمتر کسی حاضر است «سیاست‌»هایی را که جان انسان‌های فراری از جنگ و بحران را در مدیترانه می‌گیرد به عنوان دشمن کرامت انسانی معرفی کند.

زمانی که دبیرکل سازمان ملل متحد از «همکاری جمعی» برای حفظ کرامت سخن به میان آورد نمی‌توان گفت که جهان یک مجموعه‌ چندپاره است که یک روز ادعای برداشتن مرزها را دارد  و فردا به دنبال دیوار کشیدن به دور مناطقی از خود  است.

«هیچ کدام از راه‌حل‌های اروپا اعم از تسهیل در مقررات ویزا و یا پناه‌جویی از طریق نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و یا اقدام از کشور خود، حتی اگر عملی هم باشد به رنج و آلام انسان‌هایی که از سرزمین‌های خود می‌گریزند پایان نمی‌دهد و معضل پناه‌جویی را کم یا حل نخواهد کرد». (سرمقاله کیهان لندن با عنوان: چرا پناه‌جویان از سرزمین‌های خود می‌گریزند)

گفتگوی تمدن‌ها؛ رویای فراموش شده

در سال ۱۹۹۸ حجت‌الاسلام سید محمد خاتمی رئیس جمهور وقت جمهوری اسلامی در تنها سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیشنهاد داد تا جهان «گفتگوی تمدن‌ها» را در مقابل «برخورد تمدن‌ها» که نظریه  ساموئل هانتینگتون  بود، قرار دهد. به همین دلیل ۳۰ شهریور در تقویم جمهوری اسلامی به عنوان «روز گفتگوی تمدن‌ها» ثبت شده است. اما سوال اینجاست که کدام نگاه امروز در جهان جاری است. خلاصه نظریه هانتینگتون بر این پایه استوار بود که با مرگ کمونیسم در جهان، اسلام (به طور خاص و تمدن‌های دیگر به صورت عام) به صورت تهاجمی سر بلند خواهند کرد و این موضوع به یک نزاع جهانی میان ارزش‌های غربی و ارزش‌های آنان تبدیل می‌شود. او در این نظریه این تهاجم را «احیای اسلامی» (The Islamic Resurgence) نام نهاد.

حال سوال پایه‌ای اینجاست که امروز جهان کجا ایستاده است، در میانه‌ یک گفتگو یا یک نزاع درونی و جهانی؟

سالگرد جنگی که نعمت بود

روز جهانی صلح درست یک روز پیش از سالگرد آغاز جنگ ۸ ساله میان ایران و عراق است. با اینکه عراق به عنوان آغازگر جنگ شناخته می‌شود اما زمینه‌های آغاز این جنگ را می‌بایست در سخنان و رفتارهای جاه‌طلبانه و سلطه‌جوی  رهبر وقت جمهوری اسلامی و سران نظام برآمده از انقلاب اسلامی جستجو کرد.

در اوج درگیری‌های سیاسی میان دولت عراق و دولت موقت انقلاب پیرامون قرارداد الجزیره و سیاست‌های ایران در قبال جزایر سه‌گانه خلیج فارس (تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی) به ناگاه رهبر وقت جمهوری اسلامی «ارتش عراق را به قیام دعوت کرد» و در ۲۸ فروردین ۱۳۵۹ گفت: «ارتش عراق باید همان طوری که در ارتش ایران وقتی فهمیدند که این دارد جنگ می‌کند با اسلام، جنگ با نهضت اسلامی می‌کند، همان‌طور که اینها قیام کردند و ارتش هم ملحق شد به خود مردم و کلک شاه را کندند، ارتش عراق هم باید همین کار را بکند…   باید، واجب است بر آنها، لازم است بر آنها، هم ملت عراق و هم ارتش عراق، ارتش عراق لازم است که پشت بکند به این حزب غیراسلامی. پشت بکند به این افراد غیراسلامی که یک عدد کمی هستند».

او پیش از این نیز (۲۰ فروردین ۱۳۵۹) گفته بود: «برادران عرب ما بدانند که ملت عزیز ما با دشمنان آنان- که در رأس آنها رژیم منحوس بعث است – دشمن و با دوستان آنان دوستند و در مصیبت‌هایی که آنان از آن رژیم فاسد می‌کشند با آنان شریکند. به امید آنکه رژیم بعث چون رژیم شاهنشاهی به زباله دان تاریخ افکنده شود و امید است نصر و فتح مسلمین نزدیک باشد».

در همین حال صادق قطب زاده وزیر امور خارجه وقت در واکنش به کشته شدن سید محمد باقر صدر در بغداد، گفته بود: «جمهوری اسلامی ایران دیگر سکوت و مدارا را در مقابل این همه جنایت  جایز نمی‌داند، و مبارزه با این رژیم منفور را جزئی از مبارزه خود با امپریالیزم و صهیونیزم بین‌الملل تلقی کرده، تجاوز نظامی رژیم بعث عراق را به شدید ترین وجه جواب می‌دهد». (روزنامه جمهوری اسلامی ، ۲۸ فروردین ۱۳۵۹)

(برای مطالعه بیشتر پیرامون زمینه‌های آغاز جنگ می‌توانید مطلب «قرارداد الجزایر چهل ساله شد» را مطالعه فرمایید)

جنگی که به گفته رهبر وقت جمهوری اسلامی «نعمت» بود، طولانی‌ترین جنگ متعارف قرن بیستم شد و جدا از تمام خسارت‌های انسانی بر اساس گزارش‌های سازمان ملل متحد نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار خسارت به همراه داشت.

توافق اتمی و امید صلح

پس از توافق اتمی میان جمهوری اسلامی و قدرت‌های جهانی گروهی از ایرانیان در خارج از کشور به خیابان‌ها آمدند تا با شعار «ما صلح را برگزیده‌ایم» از آن توافق حمایت کنند. «خوب می‌بود کسانی که این کمپین “صلح برای ایران” را به راه انداخته‌اند نام دقیق‌تری بر آن می‌گذاشتند مثلا: کمپین حمایت از توافق اتمی. این هم درست‌ و هم دقیق‌تر بود چرا که در ایران خوشبختانه نه جنگی در کار است و نه کشورهای ۱+۵ تمایل دارند در شرایط فعلی جنگی علیه ایران راه بیندازند».

«جنگ آشکار آن چیزیست که بیش از سی سال گریبانگیر افغانستان بود (هنوز به نوعی هست)، هشت سال بر ایران و عراق تحمیل شد، از سال ۲۰۰۳ هنوز از عراق رخت بر نبسته و چهار سال است سوریه را به خاک و خون کشیده است. جنگ پنهان نیز آن چیزیست که همه کشورهای مسلمان‌نشین آفریقا از مصر و لیبی و تونس تا همه خاورمیانه را در جدال با گروه‌هایی مانند طالبان، بوکوحرام، اخوان‌المسلمین، حماس، حزب‌الله، حوثی‌ها، القاعده، داعش، جبهه‌النصره و غیره فرا گرفته است». (بخشی از مقاله «کمپین صلح برای کشوری که در آن جنگ نیست!»)

این در حالیست که گروهی دیگر نیز به میدان آمده‌اند و با راه اندازی کمپین «برای سوریه» اقدامات جمهوری اسلامی را در ادامه جنگ در این کشور به شدت مورد انتقاد قرار داده‌اند.  در بخشی از بیانیه این کمپین آمده است: « ما به عنوان گروهی از شهروندان ایرانی معتقدیم که مسوولیت اصلی ما در خصوص بحران انسانی سوریه، ابراز مخالفت با مداخلات مخرب حکومت ایران و به‌ خصوص نیروی قدس سپاه پاسداران در این بحران است. ما برای مردم سوریه، صلح و دستیابی به کرامت انسانی آرزو می‌کنیم و از آرمان آنها جهت استیفای حقوق سلب‌ناشدنی انسان‌ها پشتیبانی می‌نماییم».

این است که هم‌زمان با روز جهانی صلح و هم‌زمان با ۳۵امین سال آغاز جنگ ایران و عراق که در طول هشت سال میلیون‌ها تن از شهروندان دو کشور  را به خاک و خون کشید و معلول و آواره کرد، و در جریان جنگ بی‌فرجام سوریه و  جنگ‌های پیدا و پنهان و نیابتی و هم‌چنین بحران پناه‌جویی و آوارگی مردمان تمامی کشورهای درگیر جنگ، باید یک بار دیگر به بازنگری در تمامی سیاست‌های منطقه‌ای و خارجی پرداخت که وضعیت کنونی به روشنی نشانه ناکامی و شکست آنها در حفظ صلح، امنیت، ثبات و کرامت انسانی است.

*****

صحبت‌های جنگ‌افروزانه  آیت‌الله خمینی رهبر انقلاب و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی را در ویدیوی زیر بشنوید: