در حالی که با ورود نظامی روسیه در مناقشات منطقه، جنگ سوریه ابعاد خطرناکی می‌یابد، برخی در ایران نگران دست دادن ظریف و اوباما هستند
حجت‌الاسلام روحانی برای سومین بار در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد. این اولین نشست پس از انجام توافق اتمی میان جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ بود و انتظار می‌رفت که عمده سخنرانی او به سوی این توافق و آینده‌ی ایران باشد. اما سخنرانی روحانی بیشتر روی مسائل خاورمیانه متمرکز بود. اما او در این مسیر تنها نبود بلکه سخنرانی ولادیمیر پوتین، باراک اوباما و حتی دیوید کامرون نیز به روی چالش داعش (دولت اسلامی) و بحران سوریه متمرکز بود.
دموکراسی برای دیگران
پیش از این رئیس جمهوری اسلامی در گفتگو با کریستیان امانپور گفته بود: «ما همه باید کاری کنیم، جنگ داخلی تمام شود و زمینه‌های لازم برای حضور مردم در یک انتخابات فراهم شود؛ البته شرایط امروز سوریه تا رسیدن مردم به پای صندوق آراء فاصله وجود دارد. ما باید همگی تلاش کنیم که این فاصله کوتاه شود».
او در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اشاره به اینکه «ما آماده‌ایم که برای نابودی تروریسم و بسترسازی برای تحولات دموکراتیک در منطقه کمک کنیم» اضافه کرد: «ما همان‌گونه که در عراق و افغانستان به استقرار دموکراسی کمک کردیم آماده کمک به دموکراسی در سوریه و نیز یمن هستیم. ما از تداوم قدرت با رأی ملت و نه اسلحه حمایت می‌کنیم. ما از حکومت اکثریت با حفظ حقوق اقلیت دفاع می‌کنیم».
سخنان حجت‌الاسلام روحانی بازتاب‌های متفاوتی در رسانه‌های داخلی و خارجی داشته است. رسانه‌هایی همچون فارس نیوز (از رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران) از جای خالی موضوع یمن در سخنرانی او انتقاد کرده و نوشته است: «شایسته است دولت محترم در چارچوب سیاست‌های مبتنی بر قانون اساسی از ستمی که بر مردم فراموش شده یمن می‌رود، غفلت نکند و امید مردمی که پس از خدا به جمهوری اسلامی چشم دوخته‌اند را نا امید نکند».
این در حالیست که عادل الجبیر وزیر امور خارجه عربستان در واکنش به سخنرانی حسن روحانی با اشاره به حمایت جمهوری اسلامی از حوثی‌ها در کودتا علیه دولت قانونی یمن گفته است: «ایران باید آخرین کشوری باشد که درباره‌ی ثبات در سوریه سخن بگوید. همه می‌دانند که عامل ویرانی و بدبختی مردم سوریه، ایران است».
این تنها حاشیه سخنرانی رئیس جمهوری اسلامی نبود. روزنامه ایران (خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی) به سانسور سخنان او در رسانه‌های داخلی انتقاد کرده و نوشته است: «حتی روزی که رسانه‌های پرآوازه سعودی مثل الشرق الاوسط با بغض و ناراحتی مواضع روحانی در ماجرای منا را در صفحه اول خویش منعکس کردند، شبکه رسانه‌های تندروها حتی از درج یک خبر کوتاه در صفحه اول خود امتناع ورزیدند».
نقش نظامی و اطلاعاتی روسیه
مجمع عمومی سازمان ملل متحد امسال پس از ۱۰ سال میزبان ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه بود. روسیه در هفته‌های گذشته به صورت مستقیم وارد سوریه شده و درست یک روز پیش از سخنرانی پوتین و روحانی در سازمان ملل، قراردادی نظامی- اطلاعاتی میان سوریه، جمهوری اسلامی، روسیه و عراق منعقد شد. سایت دپیلماسی ایرانی (که زیر نظر سیدمحمد صادق خرازی اداره می‌شود) این قرارداد را ۱+۴ معرفی کرده که طرف پنجم آن حزب‌‌الله لبنان است. این سایت در مطلبی این قرارداد را حاصل دیدار قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس با ولادیمیر پوتین در ماه اوت سال جاری دانسته است. دیداری که مقامات ایرانی و روس آن را تکذیب کرده بودند و برای نخستین بار است که یک سایت نزدیک به منابع قدرت در جمهوری اسلامی آن را تایید می‌کند.
آنچه تا امروز به بیرون منتقل شده است نشان می‌دهد که این قرارداد به خواست روسیه منعقد شده و هسته‌ی اصلی این مرکز نظامی- اطلاعاتی در بغداد خواهد بود. در بیانیه‌ای که فرماندهی عملیات مشترک عراق در این مورد منتشر کرده، آمده است: «این مرکز، اطلاعات را به مراکز مربوطه خواهد داد و آنها این داده‌ها را به ستاد‌های ارتش کشورهای شرکت‌کننده در این مرکز منتقل خواهند کرد».
اما سخنرانی ولادیمیر پوتین در سازمان ملل متحد نیز مانند سلف ایرانی‌اش در مورد دموکراسی در جهان بود. او در بخشی از سخنرانی خود با اشاره به اینکه «برخی کشورها به جای پیروی از تصمیمات شورای امنیت، با تکیه بر قدرت خود به طور یک‌جانبه در مسائل مختلف بین‌المللی اقدام می‌کند» اضافه کرد: «در جهان دیکتاتوری زیاد است و به جای آنکه دولت واقعی شکل گیرد، دیکتاتورها زیاد می شوند. در عرصه بین‌المللی باید همه اصطلاحات شفاف‌سازی شود و باید بدانیم همه ما متفاوت هستیم و هیچ‌کس نباید دیگران را هم‌رنگ خود کند».
چهارشنبه نیز پارلمان روسیه در یک رای‌گیری مخفی درخواست ولادیمیر پوتین را برای اعزام نیروی نظامی به سوریه تایید کردند.
ماجرای مضحک دست دادن
سال‌هاست که «دست دادن» رئیس جمهوری ایالات متحده و جمهوری اسلامی از حاشیه‌های ماندگار رسانه‌های خبری است. اولین بار پس از روی کار آمدن حجت‌الاسلام خاتمی و تنها سفر او برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل امکان دیدار «اتفاقی» با بیل کلینتون رئیس جمهوری وقت ایالات متحده بر سر زبان‌ها افتاد. با اینکه تمام مقدمات این دیدار مهیا شده بود اما هرگز اتفاق نیافتاد. تا اینکه پس از روی کار آمدن حجت‌الاسلام روحانی این موضوع دوباره مطرح شود. یخ روابط جمهوری اسلامی و ایالات متحده در زمان مذاکرات اتمی شکسته شد و برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی وزرای امور خارجه دو کشور به صورت مستقیم جلسات متعددی داشتند.
رئیس جمهوری اسلامی با اینکه در پایان اولین سفر خود به نیویورک با باراک اوباما تماسی تلفنی داشت اما تاکید کرده بود که «هیچ برنامه‌ای برای دیدار با او ندارد».
با این حال بنا به گزارش خبرگزاری معتبر، در حاشیه جلسه اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد، محمد جواد ظریف «به صورت اتفاقی» با اوباما رو به رو شده و دیداری کوتاه داشته است. با اینکه هنوز هیچ تصویری از این دیدار منتشر نشده و مقامات رسمی دولت جمهوری اسلامی به آن واکنشی نشان نداده‌اند اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی، این دیدار را محکوم کرده‌اند. حمید رسایی در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «آقای ظریف، فقط وقتی برگشتی، دستت را به سوی دستان رهبری که با بمب دست‌ساز همان آمریکایی‌ها به درجه جانبازی رسیده، دراز نکن». روزنامه «وطن امروز» (به صاحب امتیازی مهرداد بذرپاش) این دیدار را «غلط اتفاقی» خطاب کرده و با تیتر «دیپلماسی هپروتی» آن را تحلیل کرده و روزنامه «جوان» (از روزنامه‌های نزدیک به سپاه پاسداران) با تیتر «تکرار اقدام نابجای نیویورک» به این دیدار واکنش نشان داده است. روزنامه‌های اصلاح‌طلب همچون «بهار» و «آرمان امروز» نیز با کارتون دیدار اوباما و ظریف آن را «دیدار اتفاقی اما تاریخی» و «مواجهه عزت‌مندانه» تحلیل کرده‌اند.
صادق زیباکلام هم در واکنش به این حمله‌ها و سکوت محمدجواد ظریف گفته است: «من باید از محمدجواد ظریف گلایه کنم که چرا به خاطر دست دادن با رئیس‌جمهوری آمریکا از خودش در مقابل تندروها ضعف نشان می‌دهد و می‌گوید این اتفاق کاملا تصادفی بوده؟! مگر ظریف چه گناه و جرمی مرتکب شده‌است که تندروها نسبت به اقدام وی واکنش نشان داده‌اند؟!»
فراتر از حج
پس از فاجعه منجر به مرگ و زخمی شدن صدها نفر از زائرانی که برای انجام مراسم حج به عربستان سفر کرده بودند، مقامات جمهوری اسلامی و پادشاهی سعودی انگشت اتهام را به سوی هم دراز کرده‌اند. در آخرین این واکنش‌ها رهبر جمهوری اسلامی در مراسم اعطای سردوشی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش جمهوری اسلامی گفته است: «دولت عربستان در انتقال ابدان [بدن‌ها] مطهر جان‌باختگان به وظایف خود عمل نمی‌کند و جمهوری اسلامی ایران نیز تا کنون با خویشتنداری و ادب اسلامی، حرمت برادری را در دنیای اسلام نگه داشته است، اما این را بدانند که اندک بی‌احترامی به دهها هزار نفر از حجاج ایرانی در مکه و مدینه و عمل نکردن به وظایف برای انتقال ابدان مطهر، عکس‌العمل سخت و خشن ایران را در پی خواهد داشت».
در همین حال علی اکبر ولایتی مشاور رهبر جمهوری اسلامی پس از دیدار با پتروویچ رشتنیکوف مدیر موسسه تحقیقات استراتژیک روسیه، حادثه‌ی اخیر را «ظن برانگیز» توصیف و تایید کرده است که «برخی مقامات بلندپایه» جمهوری اسلامی در این حادثه مفقود شده‌اند.
از جمله این مقامات می‌توان به غضنفر رکن‌آبادی سفیر پیشین جمهوری اسلامی در بیروت و علی‌اصغر فولادگر رئیس دفتر مطالعات راهبردی سپاه اشاره کرد.
دولت عربستان سعودی که ورود رکن‌آبادی را به این کشور تکذیب کرده بود پس از انتشار فیلم سخنرانی او در مراسم حج امسال، تاکید می‌کند که رکن‌آبادی با نام واقعی خود به عربستان وارد نشده است. علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز ربوده شدن فرماندهان نظامی و سفیر سابق جمهوری اسلامی در بیروت را «تحلیل ذهنی و غیرواقعی» خواند. پایگاه اطلاع رسانی وزارت کشور نیز ظهر پنج‌شنبه ابتدا نام رکن‌آبادی را به عنوان «شهدای حادثه منا» منتشر کرد و حتی خبر دیدار وزیر کشور با خانواده‌های آنها منتشر شد. اما پس از چند ساعت نام رکن‌آبادی مجددا به لیست مفقودان بازگشت.
همه آنچه شرح دادیم تصویری خطرناک از شرایط منطقه‌ای را ترسیم می‌کند که حتی در حالت به ظاهر صلح نیز همواره چون بشکه باروت بوده است. با وجود ابراز امیدواری که روسای دو کشور قدرتمند آمریکا و روسیه در حاشیه اجلاس سالانه سازمان ملل نسبت به حل بحران سوریه کرده‌اند، به نظر نمی‌رسد این بحران که یکی از عوارض آن به شکل سیل پناه‌جویان دامان اروپا را گرفته است، راه حلی در چشم‌انداز نزدیک داشته باشد.
