کامیار بهرنگ – ۵ اکتبر از سوی سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) به عنوان روز جهانی معلم نامگذاری شده است.
در سال ۱۹۹۴ و همزمان با چهل و چهارمین مجمع وزیران آموزش و پرورش کشورهای عضو یونسکو، مدیرکل وقت این سازمان پیشنهاد یک روز جهانی به عنوان «روز معلم» را مطرح کرد که در همان مجمع به تصویب رسید. از سوی جمهوری اسلامی محمدعلی نجفی وزیر وقت آموزش پرورش در آن جلسه حضور داشت.
علت انتخاب ۵ اکتبر همزمانی آن با سالگرد تصویب اعلامیه مشترک این سازمان و سازمان بین‌المللی کار، پیرامون وضعیت آموزگاران در سال ۱۹۶۶ بود. این بیانیه تاکید دارد در کنار پیشرفت‌های سخت‌افزاری برای حل مشکلات آموزش و پرورش در سطح جهان، می‌بایست «کیفیت کار و زندگی معلمان ارتقاء یابد و آموزگاران از جایگاه اجتماعی مناسبی برخوردار شوند».
بر همین اساس یونسکو شعار امسال روز جهانی معلم را «توانمند ساختن معلمان، ساختن جوامع پایدار» اعلام کرده است.
سازمان آموزش بین‌المللی (EI)، سازمان بین‌المللی کار (ILO)، برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) و یونسکو در بیانیه‌ای مشترک که به همین مناسب منتشر کرده‌اند با اشاره به برنامه‌های سازمان ملل متحد و سازمان‌های وابسته به آن برای «توسعه پایدار» بر نقش معلمان در «تضمین اجرایی» آن تاکید دارند. این بیانیه مشترک «هدف جدید جهانی آموزش» را بدون «شهروندان تحصیل‌کرده و نیروی کار آموزش دیده» ممکن نمی‌داند.
این چهار سازمان جهانی مرتبط با موضوع آموزش و معلمان در بیانیه خود تاکید دارند که «دولت‌ها باید در یک تلاش پیگیرانه جهت گفت و گو با معلمان، سازمان‌ها و تشکل‌های آنها اقدام کنند».
روز معلم در ایران
در جمهوری اسلامی ۱۲ اردی‌بهشت سالروز کشته شدن مرتضی مطهری به دست گروه «فرقان» به عنوان روز معلم ثبت شده است. پیش از انقلاب اسلامی نیز همین روز اما به دلیل سالگرد کشته شدن ابوالحسن خانعلی در تجمع معلمان در میدان بهارستان در سال ۱۳۴۰ گرامی داشته می‌شد.
با اینکه جمهوری اسلامی از امضا کنندگان بیانیه روز جهانی معلم در سال ۱۹۹۴ است اما برای بزرگداشت این روز هیچ تلاشی از خود نشان نداده و تمرکز خود را بر بزرگداشت مرتضی مطهری گذاشته است که در جمهوری اسلامی «معلم شهید» نامیده می‌شود. با این حال علی اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش امسال با صدور پیامی، روز جهانی معلم را «روزی برای یادکرد نقش کلیدی معلمان به عنوان کارگزاران آموزش و تربیت و الگوهای بی بدیل دانش آموزان در سراسر جهان، این گمنامان همیشه آشنا» دانسته و تاکید کرده است که سه محور «هویت، منزلت و معیشت معلمان» در صدر برنامه‌های دولت یازدهم قرار دارد.
وضعیت معلمان ایران
برخلاف گفته وزیر آموزش و پرورش، در سال‌های گذشته فشارها بر معلمانی که به دنبال خواسته‌های صنفی خود بوده‌اند تشدید شده و در حال حاضر دست کم ۸ معلم در زندان به سر می‌برند و یا با قید وثیقه در انتظار برگزاری دادگاه هستند. محمود بهشتی لنگرودی، مهدی بهلولی، محمدرضا نیک نژاد، رسول بداقی، اسماعیل عبدی، علی اکبر باغانی، علیرضا هاشمی و عبدالرضا قنبری معلمانی هستند که در بازداشت موقت و یا در حال سپری کردن محکومیت قطعی خود هستند. علی اصغر فانی با اینکه وعده «پیگیری» وضعیت این معلمان را داده بود اما تا امروز تنها محمدرضا نیک نژاد و مهدی بهلولی با قید وثیقه آزاد شده و هیچ خبری از آزادی و یا حتی تعین تکلیف پرونده دیگر معلمان زندانی در درست نیست. این در حالی است که به گفته محمد حبیبی عضو هیات مدیره کانون صنفی معلمان ایران، وضعیت جسمی محمود بهشتی از اعضای ارشد این کانون به علت اعتصاب غذای خشک وخیم است. با توجه به عدم رسیدگی‌های درمانی مناسب در زندان‌ها که در ماه‌های گذشته به مرگ شاهرخ زمانی فعال کارگری در زندان منتهی شد، وضعیت محمود بهشتی نگران کننده‌تر از پیش شده است.
از سویی دیگر یکی از نکات کلیدی تجمع معلمان در سال گذشته «وضعیت معیشت» آنان بود که در جایگاه مطلوبی قرار ندارد. معلمان در شهرهای گوناگون دست به تجمع زده و با شعارهایی همچون « آقای روحانی کلید آموزش و پرورش پیدا نشد؟» و «معیشت همراه با منزلت» نشان می‌دهند که سخن وزیر آموزش و پرورش با واقعیت همخوانی ندارد و این وزارت‌خانه نتوانسته است خواسته‌های به حق معلمان را برآورده سازد.
تبعیض رتبه‌بندی شده
وزارت آمورش و پرورش با پیشنهاد طرح «نظام رتبه‌بندی معلمان» بخشی دیگر از جربان سازمان یافته تبعیض بر زندگی معلمان را اجرایی خواهد کرد. با اینکه دولت تلاش داشته است که این نظام را از اول مهر امسال اجرایی کند اما به دلایلی اجرای آن را به تعویق انداخته‌اند. دولت مدعی است که بر اساس این طرح به کف حقوق معلمان نزدیک به ۱۵۰ هزار تومان اضافه خواهد شد اما بررسی دقیق این طرح جنبه‌ی دیگری از تبعیض را نمایان می‌کند.
این نظام ۵ مرحله زمانی دوره معلمی را شامل می‌شود. در ۶ سال اول آموزگاران رتبه‌بندی نشده و در واقع می‌توان گفت که در این دوره ارتقاء معیشت، صفر است. در دوره‌ی ۶ تا ۱۲ سال خدمت تنها ۱۵ درصد است و پس از آن در دوره‌های ۶ ساله ۱۰ درصد به آن اضافه خواهد شد و پس از ۲۴ سال خدمت ۵۰ درصد حق شغل به معلمان اضافه پرداخت خواهد شد.
با چنین طرحی و با توجه به زمان بازنشستگی در نزدیک به دو سوم زمان فعالیت ارتقاء شغلی برای معلمانی که پایه حقوقی آنها زیر خط فقر رسمی اعلام شده بسیار ناچیز خواهد بود. این طرح در واقع تنها در ۶ سال آخر فعالیت یک معلم می‌تواند درصدی از کمبود را جبران کرده و در ۶ سال اول همان طور که اشاره شد هیچ کمکی به معلمان نمی‌کند.
به این موضوع باید حذف معلمان نیمه وقت (۲۰ ساعت تدریس در هفته) را نیز اضافه کرد. تصمیمی که ۲۳۰ هزار معلم را از این طرح اساسا حذف می‌کند.
تصمیم برای معلمان بدون حضور معلمان
مهدی نوید ادهم، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش چندی پیش گفته بود: «شاید حضور انجمن‌های صنفی به صورت نظام‌مند اندک باشد اما حضور معلمان و مدیران در سیاست‌گزاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های آموزش و پرورش خیلی پررنگ است». اما واقعیت عملی بر خلاف ادعای دبیر کل شورای عالی آموزش و پرورش است.
از شورای عالی آموزش و پرورش اگر آغاز کنیم مشاهده می‌شود که نماینده معلمان در این شورا وجود ندارد. حضور نمایندگان وزارت آموزش و پرورش و یا نماینده‌ی مدیران که منتخب شورای معاونان وزارت آموزش و پرورش هستند به معنی نمایندگی معلمان در این شورا نیست.
خود شواری معاونان وزارت آموزش و پرورش نیز وضع بهتری از آن شورای عالی ندارد. هیچ‌کدام از اعضای این شورا به صورت تمام وقت به شغل معلمی مشغول نیستند.
سازمان معلمان ایران یکی از نهادهای مستقل که علیرضا هاشمی دبیرکل آن در زندان به سر می‌برد در بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی معلم تاکید دارد: «با وجود آن که نظام آموزش و پرورش بر سه پایه معلم، دانش آموز و محتوی آموزشی بنا شده است اما باید به این واقعیت تلخ اعتراف نمود که علی رغم ادعای مسئولان مبنی بر پر رنگ بودن نقش معلمان در فرآیند تصمیم گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها متاسفانه معلمان و نهادهای مدنی معلمان نقش چندانی در این پروسه نداشته و ندارند».
فراخوان برای حق معلم
شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی فرهنگیان سراسر کشور با انتشار بیانیه‌ای به مناسبت روز جهانی معلم فرهنگیان سراسر کشور را «بر اساس اصل ۲۷ قانون اساسی و به دور از هرگونه گرایش سیاسی» به «تجمعی کاملا صنفی در قالب سکوت و با در دست داشتن پلاکارد برای بیان خواسته‌های قانونی» دعوت کرده بود. اما این گردهمایی به مناسبت روز جهانی معلم و در دفاع از معلمان زندانی سه روز به تعویق افتاد و قرار است روز پنج‌شنبه ۱۶ مهرماه برگزار شود.
ستار رحمانی عضو اتحادیه اساتید دانشگاه‌ها و کالج ها در انگلستان، علت جابجایی در تاریخ برگزاری تجمع را «تهدیدهای وسیع و مکرر مسئولان امنیتی» اعلام کرده است.
در بیانیه گردهمایی روز جهانی معلم تأکید شده است که این تجمع اعتراضی در “قالب سکوت” برگزار خواهد شد. بر اساس این بیانیه اعتراض معلمان شامل موارد زیر می‌شود:
*اعتراض به فراموشی سپردن بازنشستگان آموزش و پرورش و نازل بودن حقوق آنها.
*اعتراض به ناکارآمدی آموزش و پرورش در انجام رسالت آموزشی و تربیتی خود.
*اعتراض به قرار گرفتن قشر عظیم معلمان کشور در زیر خط فقر که بقول بیانیه علت آن تبعیض میان حقوق و مزایای معلمان با سایر حقوق بگیران دولتی است.
*اعتراض به خصوصی کردن تعلیم و تربیت ، برخلاف اصل سی ام قانون اساسی.
*اعتراض به ادامه و تشدید روند احضار،تهدید ،بازداشت و زندانی کردن معلمان.
همین که معلمان ایران نتوانند تظاهرات و گردهمایی مسالمت‌آمیز خود را در روز جهانی معلم برگزار کنند، خود نشانگر وضیعت حقوق صنفی و سیاسی آنان است.
