چرا سیاست تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران موفق بود؟

کامیار بهرنگ – مرکز سلطنتی مطالعات خارجی (چتم هاووس) هفته گذشته در نشستی به موضوع تأثیرات تحریم‌های بین‌المللی بر ایران پرداخت. در این جلسه ریچارد نفیو مسئول سابق ایران در کاخ سفید، از مذاکره‌کنندگان سابق اتمی و از معاونان هماهنگ کننده تحریم‌ها در وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا، برونس نویل جونز رئیس سابق کمیته مشترک اطلاعاتی بریتانیا و وزیر سابق امنیت و ضد تروریسم، الکس وینز مدیر مطالعات حقوق بین‌الملل آفریقا در مرکز سلطنتی مطالعات خارجی حضور داشتند.

توافق اتمی اخیر نشان داده است که درجه‌ای از تحریم‌های اقتصادی برای دست‌یابی به اهداف سیاسی مشخص می‌تواند اثرگذار باشد. با اینکه برخی بر این باورند که تحریم‌های اقتصادی، جمهوری اسلامی را به پای میز مذاکره کشاند اما برخی مشکلات اقتصادی در ایران را عمدتا ناشی از سوء مدیریت داخلی می‌دانند.

ریچارد نفیو در ابتدای این جلسه، رژیم تحریم‌ها را برای تغییر رفتار جمهوری اسلامی و بازی کردن نقشی مثبت در عرصه سیاست خارجی مثبت ارزیابی کرد و تاکید داشت که ایالات متحده به اهداف از پیش تعیین شده خود در اجرای تحریم‌ها دست یافته است. مسئول سابق ایران در کاخ سفید اضافه کرد که بدون این تحریم‌ها جمهوری اسلامی رفتار خود را تغییر نمی‌داد و اضافه کرد: «انتخاب روحانی یک تغییر روش مهم در رفتار ایران بود اما باید به این موضوع توجه داشته باشیم که چه فشاری موجب انتخاب او شد. این دو موضوع کاملا جدا از یکدیگر است». او تحریم‌های اقتصادی را تنها جایگزین حمله نظامی به ایران برای متوقف کردن برنامه اتمی جمهوری اسلامی عنوان کرد و گفت: «تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه کوبا و ونزوئلا با شکست روبرو شدند. کوبا در سال‌های جنگ سرد به دلیل حمایت‌های اتحاد جماهیر شوروی توانست از زیر بار فشارهای تحریمی آمریکا خارج شود و در ونزوئلا نیز به تقویت نیکولاس مادورو رئیس جمهور این کشور انجامید. رژیم تحریم‌ها بدون هدف‌گذاری‌های مشخص و نظارت دقیق حتما به شکست خواهند انجامید».

برونس نویل جونز نیز علت موفقیت ایالات متحده آمریکا در اعمال تحریم‌های بین‌المللی و دست‌یابی به موفقیت در آنها را «گستره‌ی اقتصادی این کشور و سطح نفوذ بین‌المللی آنها در نظام مالی جهانی دانست» و اضافه کرد: «توافق اتمی با ایران هنوز به طور کامل اجرا نشده است و مشخص نیست مکانیسم بازیابی تحریم‌ها در صورت تخلف دولت ایران به چه شکل کارایی خواهند داشت».

رئیس سابق کمیته مشترک اطلاعاتی بریتانیا همچنین تاکید داشت که موفقیت تحریم‌ها نیازمند «سیاست‌گذاری مشخص و زمان‌بندی دقیق» است که در مورد پرونده ایران به خوبی اجرا شد. او اضافه کرد: «توجه دقیق به تمام جزئیات رژیم تحریم‌های ایران و صرف زمان طولانی برای اجرای آن دلایل موفقیت آن بودند».

دکتر اکلس وینز نیز در این سخنرانی بیشتر به روی تحریم‌های اعمال شده در کشورهای آفریقایی اشاره کرد و گفت: «میزان تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد در این منطقه از کل تحریم‌های این شورا در سراسر جهان بیشتر است».

او توافق برای اعمال این تحریم‌ها را نسبت به دیگر نقاط حساس جهان آسان‌تر دانست و اضافه کرد: «تحریم‌ها در برخی کشورها مانند سیرالئون و لیبریا موفق بودند اما با توجه به ساختار سودان تحریم‌ها علیه این کشور بر سر موضوع دارفور با شکست روبرو شدند. در کشورهایی همچون ساحل عاج نیز تحریم فروش نارگیل به یک فاجعه انسانی منجر شد».

ریچارد نفیو، در بخشی دیگر از این سخنرانی گفت: «تحریم‌ها زمانی موفق می‌شوند که که از یک نظام منظم و هم‌سو بهره برند. در مورد ایران نیز به همین دلیل موفق بوده است. در این تحریم‌ها ما توانستیم که دولت‌ها، نهادهای جهانی و بخش خصوصی را در کنار هم داشته باشیم و آنها در اجرای سیاست‌های تحریمی همراه شدند». او با اشاره به تحریم‌های اعمال شده بر روسیه تاکید داشت: «بنا به دلایل متعددی امکان قطع رابطه اقتصادی به این کشور وجود ندارد اما اعمال تحریم‌ها به بخش خصوصی این پیام را منتقل می‌کند که اقتصاد روسیه به سمت یک نقطه تاریک در حرکت است و آنها را از سرمایه‌گذاری بیشتر دور می‌کند».

برونس نویل جونز نیز با اشاره به تحریم‌های بین‌المللی علیه آفریقای جنوبی در زمان رژیم آپارتاید گفت: «تحریم‌ها زمانی تشدید شدند که جنبش ضدآپارتاید در آمریکا تقویت شده بود. در آن زمان تنها دولت‌هایی که با این کشور رابطه داشتند مورد شماتت عمومی قرار نمی‌گرفتند بلکه شرکت‌های خصوصی هم تحت فشار قرار گرفته بودند. اما این موضوع را در نظر داشته باشید که نلسون ماندلا تاکید داشت که تحریم‌های بین‌المللی یکی از مهمترین عوامل ایجاد تغییر در آفریقای جنوبی بود».

ریچارد نفیو، در پایان سخنرانی خود اضافه کرد: «نظام تحریم‌ها می‌بایست با بیشترین تاثیر بر جامعه مورد هدف و با کمترین اثر بر هم‌پیمانان شما همراه باشد. شما برای اجرای موفق این تحریم‌ها نیازمند یک رهبری واحد دارید تا بتواند به درستی تمام جنبه‌های آن را هدایت کند».

او گفت: «در مورد تحریم‌های اعمال شده علیه عراق می‌توانم بگویم زیاده‌روی کردیم و بر همین اساس بود که از ابتدای اعمال تحریم‌ها علیه ایران، موضوعات انسانی مانند دارو را در نظر گرفتیم. نکته‌ای که در ابتدای بحث فراموش کردم به آن اشاره کنم اینکه تحریم‌ها نیز ابزار خشونت هستند. تحریم‌ها تنها برای این نیستند که ما برای رسیدن به یک‌سری هدف‌های مشخص از آنها استفاده کنیم. در چنین شرایطی است که شما باید قبول داشته باشید که تصمیم سیاسی شما برای اجرای تحریم‌ها یک‌سری پیامدهای منفی دارد اما تمام تلاش خود را خواهید کرد تا آنها را به کمترین حد ممکن برسانید.»