ایران، دوست یا عامل بحران در منطقه

کامیار بهرنگ- مرکز مطالعات خاورمیانه مربوط به حزب محافظه‌کار بریتانیا هفته گذشته با دعوت تنی چند از کارشناسان، نقش جدید بریتانیا در منطقه را مورد بررسی قرار داد.

در این جلسه که سِر آلن دونکان آن را مدیریت می‌کرد، لرد توماس جرمی کینگ وزیر سابق دفاع بریتانیا، کواسی کوارتنج نماینده مجلس عوام و همچنین پرفسور اوگنه روگان، دکتر استفانیه کرونین،  پورفسور طارق رمضان و دکتر توبی متثین از دانشگاه آکسفورد شرکت داشتند.

در ابتدای این جلسه پروفسور اوگنه روگان با اشاره به پیچیدگی بحران در سوریه آن را مبارزه‌ای برای مقابله به ترورهای دولتی بشار اسد و تبدیل نشدن سوریه به بخشی از خلافت داعش دانست و اضافه کرد: «شاید راه‌های جایگزینی برای بمباران نکردن سوریه هم وجود داشته باشد. به نظر من به جای انداختن بمب روی تاسیسات سوریه می‌توان به آنجا معلم‌ فرستاد. کودکان سوری در سال‌های گذشته نتوانسته‌اند به مدرسه بروند. این موضوع محدود به کودکانی که در کمپ‌های پناهندگی حضور دارند نیست. بسیاری در شهرهای دیگر سوریه نیز به دلیل تخریب مدرسه‌ها و یا نبود معلم امکان تحصیل نداشته‌اند. ادامه‌ی این مسیر یک نسل گم‌شده در سوریه را به دنبال خواهد داشت». پرفسور اوگنه روگان در ادامه تاکید کرد که هم ایالات متحده آمریکا و هم بریتانیا می‌بایست به روی دو هدف اصلی یعنی رژیم اسد و داعش همزمان تمرکز داشته باشد، اما دو موضوع دیگر هم وجود دارد: جدا از اینها باید به موضوع رشد افراط گرایی  و مساله پناه‌جویان توجه جدی شود. او همچنین اضافه کرد: «امروز تنها نیرویی که در داخل سوریه می‌تواند مقابل داعش مبارزه کند، ارتش سوریه است. من پیشنهاد می‌کنم که در اولین قدم به موضوع مبارزه با داعش و بازگشت پناهندگان فکر شود و در همین مسیر می‌توان با دولت کنونی سوریه وارد مذاکره شد. حل مساله پناهندگان احتمالا میلیاردها دلار هزینه دارد اما داشتن یک سیاست دقیق برای مذاکره و ایجاد مکان‌های امن در سوریه برای بازگرداندن پناهندگان می‌تواند در آینده به نفع همه باشد».

دکتر استفانی کرونین که به روی مساله ایران تمرکز دارد در ابتدای سخنان خود گفت: «شما نمی‌توانید موضوع ایران را جدا از بحران‌های موجود در خاورمیانه بررسی کنید. در مورد توافق اتمی باید بگویم که به نظرم این توافق در یک مسیر خوبی قرار دارد که می‌تواند به توسعه در تهران بیانجامد. اما آنچه امروز بیشتر از اصل خود توافق اهمیت دارد، مساله چگونگی اجرای آن است. با اینکه جمهوری اسلامی امروز در مقابل رفع تحریم‌ها قرار گرفته است و در کنار آن برنامه‌های حساسیت برانگیز موشکی خود را ادامه می‌دهد اما تمام تلاش دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا و مسلما متحدان او نظارت کامل بر تمام اجزای این توافق خواهد بود». دکتر استفانیه کرونین همچنین اضافه کرد: «غرب از این توافق سود بسیاری را به همراه خواهد داشت، ایران یک بازار بسیار بزرگ است، این بازار فقط محدود به نفت و گاز نیست. ایران از لحاظ جغرافیایی در یک موقعیت راهبردی قرار گرفته است، هم مرز بودن با افغانستان و پاکستان و از سوی دیگر مسیری مطمئن برای رسیدن به آسیا می‌تواند محسوب شود. از سوی دیگر ایران دارای موقعیت راهبری طبیعی است، جمعیت این کشور به عنوان یک منبع طبیعی می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد، این جمعیت در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه هم از لحاظ عددی و هم از لحاظ تحصیلات در سطح بسیار بالایی قرار دارد. این صحبتی که اینجا مطرح می‌کنم به جمهوری اسلامی مرتبط نیست و به موضوع ایران به صورت مستقل نگاه می‌کند. حالا این سوال مهم است که بریتانیا چگونه می‌خواهد با جمهوری اسلامی رابطه داشته باشد؟ ایران می‌تواند نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در منطقه داشته باشد، شما اگر به تحولات افغانستان پس از طالبان نگاه کنید می‌بینید که ایران نقش بسیار مثبتی را ایفا کرده بود، اما اگر به عراق برویم نقش ایران با اینکه در کل منفی بوده اما شما در دوره‌هایی این نقش مثبت را می‌توانید مشاهده کنید».

این استاد دانشگاه آکسفورد با تاکید بر اینکه «به نظر من رژیم ایران در آینده نزدیک سرنگون نخواهد شد» اضافه کرد: «با این رژیم نمی‌توان تنها بر اساس علاقمندی‌های خودمان رابطه داشته باشیم. ما باید با آنها در مورد عراق و رابطه با کشورهای عرب منطقه نیز صحبت کنیم. ایران می‌تواند بخشی از مشکلات منطقه باشد، اما هیچ دلیلی وجود ندارد که ایران دشمن ما باشد و البته دوست ما هم نباشد. بدون حضور ایران در بحران یمن، سوریه و عراق به نظر نمی‌رسد که راه‌حل‌های ساده‌ای را بتوان متصور بود و به نظرم ایران برای این نقش‌آفرینی مثبت آماده است». دکتر استفانی کرونین تاکید داشت که دولت بریتانیا باید به روی این جنبه‌های مثبت و تقویت آن تمرکز داشته باشد.

کواسی کوارتنج نماینده مجلس عوام اما با نگاه دو سخنران دیگر مخالف بود و گفت: «من هم موافق هستم که باید به روی بازسازی سوریه تمرکز داشت اما سوال اصلی این است که در موقعیت کنونی که روسیه به عنوان یک بازیگر تاثیرگذار وارد شده است آینده به چه شکل خواهد بود. حضور روسیه می‌تواند تغییرات قدرت در سوریه را متفاوت‌تر از آنچه پیش از آن ممکن بود به پیش ببرد. در مورد ایران هم سیاست‌های ایالات متحده و بریتانیا در سال‌های گذشته متمرکز بر کشورهای عربی حوزه خلیج [فارس] بوده است و این کشورها تمام تلاش خود را برای پنهان کردن نقش ایران در منطقه و ضعیف کردن دایره نفوذ او به کار بسته‌اند. مساله شیعه و سنی اهمیت بسیاری دارد که باید به آن عنوان یک عامل اصلی در تحولات منطقه نگاه کرد و نباید بحران در منطقه را با مبارزه با یک گروه مشخص ساده‌ کرد».

لُرد توماس جرمی کینگ در سخنرانی خود با تاکید بر اینکه سیاست‌های بریتانیا در منطقه نمی‌تواند جدا از سیاست‌های ایالات متحده آمریکا باشد، اضافه کرد: «در مورد ایران باید به بگویم که صرف توافق اتمی نمی‌تواند به ثبات در منطقه بیانجامد. آنچه مهم است نظارت دقیق بر اجرای آن است و نقش بریتانیا و دور شدن از برداشت محور شرارت دانستن آنها. این است که از تمام امکانات موجود برای ارتباط با آنها باید استفاده کرد تا ایران را به سوی بهترین نقش ممکن در منطقه سوق دهد». او با اشاره به بحران موجود در منطقه تاکید کرد که با هر نیرویی که بتواند نقش مثبتی در حل آن ایفا کند باید مذاکره و همراهی کرد.

پورفسور طارق رمضان با زیر سوال بردن راهبردهای غرب در منطقه گفت: «صحبت‌هایی که امروز در مورد سوریه و ایران مطرح شد بسیار روشن و دقیق هستند اما من در سیاست‌گذاری‌های کلان بریتانیا یک نگاه راهبردی پیرامون مسائل منطقه نمی‌بینم. برای مثال در این صحبت‌ها از رابطه بریتانیا و ایالات متحده آمریکا سخن به میان آمد اما در مورد نقش بریتانیا در معرفی سیاست‌های اتحادیه اروپا هیچ نشانی وجود ندارد. من فکر می‌کنم ایالات متحده آمریکا به این نقش نیاز دارد و بریتانیا تنها در مورد حوزه‌های مورد علاقه خود صحبت می‌کند. اما امروز مساله بحران میان اسرائیل و فلسطین، اختلافات شدید میان شیعه و سنی و حل بحران سوریه راهبرد مشخصی ندارد. اینکه ایران نقش مهمی در منطقه دارد یک واقعیت است اما چگونه و با چه راهبردی می‌خواهیم این نقش را در منطقه به بهترین شکل مشاهده کنیم. من از منتقدان جدی تونی بلر در پیروی از جرج دبلیو بوش برای حمله به عراق بودم و امروز نیز همان نقش را در افرادی متفاوت در بریتانیا و ایالات متحده آمریکا مشاهده می‌کنم. بریتانیا باید از نقش پیرو سیاست‌های ایالات متحده در منطقه خارج شود و یک نقش قدرتمند و مستقل ایفا کند».

دکتر توبی متثین نیز متحدان عربی منطقه را کلید حل معادلات در خاورمیانه دانست و گفت: «تجارت با ایران یک موضوع است اما موضوع مهمی که به آن باید توجه شود این است که در منطقه امروز بمب‌های بسیاری آماده انفجار هستند. برای مثال تنها به بحرین نگاه کنید. امروز موضوع مهمی که کمتر به آن توجه شد مساله یمن است. بحران در یمن می‌تواند به دومین فاجعه نظامی ممکن در منطقه بیانجامد و وضعیت را وخیم‌تر کند».