«پرینت سه بُعدی» و بمب چاپی؟!
چالشی برای پیمان عدم گسترش سلاح هسته‌ای

محسن بهزادکریمی- آیا  پرینترها یا چاپگرها روند ساختن بمب هسته‌ای را آسان‌تر می‌کنند؟ و آیا این پیشرفت صنعتی چالش جدیدی را پیش روی سازمان‌های بین‌المللی قرار می‌دهد؟

یک انقلاب تازه در صنعت ماشین‌سازی و تولید هر چیز که فکرش را بکنید در حال روی دادن است. چند سالی از ظهور پرینتر‌های سه بعدی در مراکز صنعتی و آزمایشگاهی می‌گذرد، حتی اخیرا در دانشکده‌های هنر نیز این ابزار دقیق به نوعی به خدمت مجسمه‌سازان و هنرمندان در آمد. این تکنولوژی انقلابی با استفاده از مخزن‌های کارتریچ از مواد مختلف می‌تواند هر سازه را در کوتاه‌ترین مدت از مرحله‌ی طراحی به تولید برساند. اینکه محدوده توانایی این ابزار نوین تا کجاست هنوز جای بحث دارد اما اینکه ما با اتصال یک پرینتر سه بعدی به یک کامپیوتر می‌توانیم حساس‌ترین قطعات را با عالی‌ترین کیفیت شبیه‌سازی کنیم در ابعاد صنعتی و پژوهش‌کده‌ای ممکن شده است. به تازگی در شبکه‌های اجتماعی و تلویزیون نظاره‌گره اتومبیلی بودیم که تمام قطعات‌اش با یک پرینتر سه بعدی تولید شده بود. اما سوال اینجاست چنین دقت در تولید و کیفیت نهایی آیا این امکان را در خود دارد که قطعات حساس یک بمب اتمی‌ را نیز  تولید کند؟

از آنجایی که این تکنولوژی امکان ساخت قطعات را به صورت اولیه و پایه‌ای در خود دارد،  می‌تواند این قطعات را با آلیاژهای همخوان با چنان دقتی شبیه‌سازی کند که در هیچ روش دیگری امکان این شبیه‌سازی تا کنون وجود نداشته و به دلیل برخورداری از سیستم دیجیتال در این ماشینِ سازه‌ی نوین  تمام مهارت‌هایی که قبلا توسط متخصصین بایستی اعمال می‌شد جای خود را به کد‌های دیجیتال می‌دهد که به راحتی و با کمترین ضریب خطا، کپی برابر اصل را از طرح اولیه به شما ارائه خواهد داد. در حال حاضر کمپانی معتبری همچون جنرال الکتریک و ایرون جت راک تدین و ارتش جمهوری خلق چین از این تکنولوژی برای ساخت قطعات فلزی بسیار پیچیده  موتور هواپیما، موتور موشک و هواپیماهای جنگی استفاده می‌کنند.

مثل هر نوع دیگری از تکنولوژی مدرن، پرینتر‌های سه بعدی هم در کنار کاربری بسیار سودمند، قابل استفاده در طرح‌های مخوف نیز هستند. اما آیا فراگیر شدن تکنولوژی پرینتر‌های سه بعدی، این امکان را مهیا می‌کند تا هر شخصی بتواند با برخورداری از منابع لازم و آگاهی از ساختار سلاح هسته‌ای اقدام به چاپ سلاح اتمی‌کند؟

تریستان وولپه و ماتیو کروِنیگ در مقاله‌ای در فصل‌نامه واشینگتن معتقدند که: «اگر ساختن بمب هسته‌ای مثل کنار هم قرار دادن قطعات یک پازل عظیم باشد، یکی از سخت‌ترین بخش‌ها به دست آوردن تمام قطعات مورد نیاز است، تلاش برای خرید این قطعات از قبیل قطعات سانتریفوژ موانع متعددی را بر سر راه سازندگان سلاح ایجاد می‌کند و به نوعی اقدام به تهیه چنین قطعات حساسی از چشم سازمان‌های اطلاعاتی و آژانس‌های بین‌المللی پنهان نمی‌ماند اما هر کشوری با برخورداری از پرینتر‌های سه بعدی و آگاهی از دانش لازم و همچنین نقشه دیجیتال قطعات، می‌تواند اقدام به پرینت بسیاری از قطعات لازم برای بمب اتمی‌ بکند، پنهان نگاه داشتن چنین ساخت و سازی بسیار راحت‌تر و قابل اجراتر از زمانی است که دلالان یک کشور  در بازار سیاه به دنبال خرید مخفی قطعات هستند. کشورها با استفاده از پرینترهای سه بعدی می‌توانند به راحتی و در خفا برنامه سلاح هسته‌ای خود را بدون بر انگیختن هرگونه شکی تا مراحل نهایی پیش ببرند».

اخیرا نیز در یک وبلاگ معتبر در روزنامه واشنگتن پست  دانیل تیرون و جیمس گیلِی مقاله‌ای منتشر کردند و به معضل چاپ سلاح به وسیله پرینتر‌های سه بعدی پرداختند.  هرچند در این مقاله به بسیاری از زوایای علمی ‌و ابعاد تکنولوژیک و معضلات بر سر راه تولید جنگ‌افزار توسط این گونه چاپگرها اشاره نشده است.

آنچه با پرینتر‌های عادی سه بعدی قابل پرینت است یک سلاح سبک با قابلیت شلیک یک گلوله است چرا که کارتریچ‌های پولیمری موجود در بازار مقاومت لازم را در برابر فشار و حرارت تولید شده در پروسه تیراندازی مکرر ندارند. همین موضوع خود گواه آن است که چاپگرهای سه بعدی قابل دسترسی برای عموم، چندان دردسرساز نیستند. پیش از این هم سلاح‌های دست‌ساز خانگی موجود بودند و هر کسی با دانلود کردن نقشه سلاح می‌توانست یک مدل اسلحه خانگی را با کمک اینترنت بسازد که حتی از لحاظ کیفی و ماندگاری بسیار کارآتر و ماندگارتر از سلاح کمری پرینت شده است.

اما باید به این موضوع اشاره کرد که تکنولوژی پرینت سه بعدی در ابعاد صنعتی (و نه خانگی و یا در ابعاد یک گروه کوچک تروریستی با امکانات مختصر)  قابل ارتقاء است و  متخصصان می‌توانند در طی یک روند مهندسی و تولیدی پیچیده، در نهایت پرینتر سه بعدی بسازند که قابلیت تولید سازه‌هایی حتی پیشرفته‌تر از سلاح اتمی‌ را داشته باشد.

محققان در حال کار و بررسی بر روی پرینتر‌های سه بعدی هستند که توان شبیه‌سازی اعضای بدن را داشته باشند اما یک چنین تکنولوژی به سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی و تحقیقات گسترده علمی ‌نیاز دارد که بر خورداری از این تکنولوژی را تنها مختص صنایع ویژه و دولت‌ها  خواهد کرد، پس خطری جامعه را در ابعاد فردی و یا یک گروه متخاصم تهدید نمی‌کند.

در مقاله واشنگتن پست آمده است: «تروریست‌ها بیش از پیش مشتاق‌اند به سلاح کشتار جمعی دست یابند. شانس دستیابی تروریست‌ها به سلاح کشتار جمعی با گسترش تکنولوژی پرینتر‌های سه بعدی بیشتر می‌شود، در گذشته به دلایل مالی و فنی تنها کشورها می‌توانستند سلاح کشتار جمعی تولید کنند اما حالا؟!»

باید گفت که مسئله از لحاظ علمی ‌و به نوعی که در مقاله واشنگتن پست آمده مردود است چرا که اگر کمی‌ در رابطه با صنعت پرینترهای سه بعدی اطلاعی داشته باشید، متوجه خواهید شد که به طور کلی پرینتر‌های سه بعدی موجود چه قابلیت‌هایی دارند. هیچ چاپگر سه بعدی وجود ندارد که بتواند با یک انتقال داده دیجیتال برای شما سلاح شیمیایی یا تفنگ یا هر چیز دیگری با برخورداری از همین میزان پیچیدگی و تنوع آلیاژ در مواد را تولید کند. دست کم بدون بر خورداری از منابع مالی هنگفت و دانش لازم و تکنولوژی کافی،  این امکان وجود ندارد.

هر چند هستند پرینتر‌های سه بعدی که می‌توانند با برخورداری از طراحی ویژه و مواد لازمی که همخوان هستند، قطعات فلزی سه بعدی پرینت کنند، اما تا همین جا چنین امکانی تنها با صرف صدها هزار دلار ممکن است.

در مقاله واشنگتن پست به پرینترهایی که قابلیت پرینت با ۱۴ آلیاژ و ماده متفاوت را دارند پرداخته شده و به پرینتر‌هایی با خاصیت و توانایی چاپ سه بعدی با مواد بیولوژیک و فلزات سنگین نظیر اورانیوم اشاره شده است. باید گفت که بله، تکنولوژی پرینت سه بعدی  می‌تواند به قابلیت پرینت با اورانیوم و پلوتونیوم برسد اما برای این هدف بایستی میلیون‌ها دلار پول خرج شود. سوال اینجاست، وجود چنین تکنولوژی در ابعاد علمی ‌و صنعتی چطور می‌تواند در اختیار تروریست‌ها قرار گیرد؟ و یا اگر سرمایه لازم را هم داشته باشند از کجا می‌توانند چنین ماشینی را خریداری کنند؟ باید توجه کرد که هر پرینتر سه بعدی فقط قابلیت تولید مختص به طراحی خود را دارد.

در عین حال، گروه‌های تروریستی امکان دسترسی  و به کار گرفتن تکنولوژی پیچیده و گران قیمت پرینتر سه بعدی با قابلیت کارتریچ آلیاژی و شیمیایی را ندارند و لزوماً به صرفه هم نیست که مثلا داعش پرینتر سه بعدی با قابلیت تولید بمب کنار جاده‌ای یا سلاح را بخرد در جایی که همان بمب در بازار سیاه به مراتب ارزان‌تر و به فراوانی یافت می‌شود! گروه‌های تبهکار هم حاضر نیستند بابت پرینت هر سلاح ۱۲ هزار دلار بپردازند در جایی که همان سلاح را می‌توانند با چند صد دلار بخرند. همچنین  هیچ شخصی این قدر ابله نیست که برای یک سلاح پلاستیکی با قابلیت شلیک یک گلوله چندین هزار دلار برای خرید یک پرینتر بپردازد در جایی که می‌تواند یک سلاح کمری نیمه اتوماتیک را با کمتر از پانصد دلار در بازار سیاه تهیه کند.

با وجود تمام این نگرانی‌ها، نیاز به توجه و پرداختن بیشتر در رسانه‌ها به مقوله پرینترهای سه بعدی وadditive manufacturing  ادیتیو مانیفکتورینگ (از آنجا که معادل فارسی برای این واژه  نیافتم آن را تولید لایه‌ای می‌خوانم) و قابلیت و کارآیی این صنعت بسیار احساس می‌شود. همیشه با ظهور یک تکنولوژی تازه آن هم با این همه پیچیدگی تا مدتی جامعه فهم درستی از آن ندارد. مطلب وبلاگ واشنگتن پست هم بسیار ابتدائی و از واقعیت علمی ‌موضوع بسیار دور است. تحقیق در این رابطه زمان چندانی نمی‌برد و انتظار می‌رود یک روزنامه‌نگار بنا به وظیفه اطلاع‌رسانی خود این وقت را صرف کند تا حقیقت را هر چقدر پیچیده به خوانندگان ارائه دهد. وقت زیادی نمی‌برد  تا دریابیم که پرینترهای سه بعدی مختص فلزات، طراحی وِیژه و متفاوتی دارند و در نتیجه نوع تزریق آلیاژ و تکنولوژی کارتریچ آنها متفاوت از دیگر پرینتر‌های سه بعدی است و نمی‌توانند هر چیزی را از هر آلیاژ و یا فلزی تولید کنند. از این رو،  خنده‌دار است اگر کسی تصور کند این تکنولوژی می‌تواند اورانیوم و پلوتونیوم پرینت کند.

یادآوری می‌شود که هنوز قوانینی برای تکنولوژی پرینتر‌های سه بعدی و ابعاد کاربری آنها تنظیم نشده. بی شک جامعه جهانی و سازمان انرژی اتمی‌ بر ابعاد تکنولوژیک این صنعت واقف‌اند و تدوین و تنظیم قوانین نظارتی برای کنترل و نظارت بر این تکنولوژی را در دستور کار دارند. پرینتر‌های سه بعدی سرعت صنعت و پیشرفت بشر را از جمله در زمینه‌ پزشکی، تغذیه، فرهنگ و هنر به طور باور نکردنی ارتقاء خواهد بخشید اما از سوی دیگر می‌بایست مانند هر تکنولوژی دیگر برای خطرات و ابعاد استفاده‌های غیر اخلاقی و مغایر با کنوانسیون منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی و دیگر خطرات ممکن این چاپگرها چاره اندیشید.

*منابع:
http://carnegieendowment.org/2015/11/04/3-d-printing-bomb-nuclear-nonproliferation-challenge/ilcn?mkt_tok=3RkMMJWWfF9wsRohsqXPZKXonjHpfsX57OUrWa%2BzlMI%2F0ER3fOvrPUfGjI4GS8dnI%2BSLDwEYGJlv6SgFSrnAMbBwzLgFWhI%3D
http://fortune.com/2015/03/05/ge-engine-3d-printing/
http://www.reuters.com/article/2014/12/15/idUSnGNX8FQrs1+1d8+GNW20141215
http://3dprint.com/99382/3d-printed-nuclear-weapons/
https://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2015/09/07/you-can-print-your-own-guns-at-home-next-it-will-be-nuclear-weapons-really/