غار دژ اسپهبد خورشید که از استحکامات دفاعی بی‌همتای تبرستان و شاهکاری از ساختار معماری دفاعی دوره ساسانی در بلندترین طاق طبیعی دنیاست ، قرار است به منظور حفظ آن بررسی و مستندسازی شود.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سامان توفیق سرپرست هیأت بررسی و مستندسازی باستان‌شناسی غار دژ اسپهبَد خورشید شهرستان سوادکوه مازندران با اشاره به اهمیت محور دوآب- خطیر کوه از منظر تاریخی، فرهنگی و طبیعی گفت: آثار ارزشمندی همچون «غار دژ اسپهبَد خورشید»، «غار دژ کیجا کِرچال»، «غار دژ کِیلی»، «غار آیینی چِلّه خانه»، «دژ باجگیران»، «قلعه کَنگلو» و «دربند باستانی کولا» در این محور قرار گرفته است.
توفیق افزود: به منظورشناسایی، معرفی، اقدامات پژوهشی باستان‌شناسی و حفاظتی، جلوگیری از بروز آسیب‌ها و تخریب‌های منظری و کالبدی حاصل از فعالیت‌های معادن، فعالیت‌های عمرانی و راه‌سازی، این پروژه تعریف شده است.
این باستان‌شناس گفت: غار دژاسپهبَد خورشید، منحصر به فردترین استحکامات دفاعی تبرستان بوده که شاهکاری از ساختار معماری دفاعی دوره ساسانی است و در طاقی طبیعی با دهانه ۹۵ در ۸۵ متر که بلندترین طاق طبیعی دنیاست، جای گرفته است.
به گفته توفیق، اوج نبوغ و دانش معماران ایران باستان در این موضوع بوده است که یک طاق طبیعی را به دژی تمام عیار تبدیل کرده است.
این باستان‌شناس دوره تاریخی با اشاره به اینکه تقریبا عمده ساختارهای بی نظیر این غار- دژ در ارتفاعی بلند بنا شده‌اند، تصریح کرد: برای دسترسی و بررسی آن به مهارت‌های بسیار تخصصی در سنگ‌نوردی و استفاده از ابزار و تجهیزات خاص این کار نیاز است. همچنین به دلیل ساختار ریزشی و پوسیده غیرقابل اعتماد اثر، رعایت تمهیدات حفاظتی برای جلوگیری از آسیب به ساختار ارزشمند آن و جلوگیری از مخاطرات انسانی به طور حتم باید لحاظ شود.
توفیق تصریح کرد: موقعیت راهبردی مکانی، استحکام و ساختار منحصر به فرد این دژ آن را به پناهگاهی امن برای اسپهبَدان تبرستان تبدیل کرده بود به طوری که این مکان واپسین سنگر ایرانیان بوده که جانانه در برابر یورش سپاهیان خلفای عباسی ایستادند تا سرانجام با نیرنگ اعراب پس از ۲ سال و هفت ماه تسخیرشد.
او گفت: غار دژ اسپهبَد خورشید واقع در شهرستان سوادکوه، در سال ۸۱ به شماره ۷۸۳۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
