کنجکاوی جنسی کودکان را چگونه پاسخ دهیم

سار دماوندان – برای نوشتن گزارشی با موضوع کنجکاوی جنسی کودکان به سراغ موزیک ویدئویی می‌روم که چندی پیش در کشور سوئد پخش شد و سر و صدا کرد.

یک موزیک ویدئوی یک دقیقه‌ای با هدف آشنایی کودکان با بدن انسان. در این ویدئوی آموزشی، اندام های جنسی کودکان، به صورت کارتونی به تصویر کشیده شده‌ بودند و با آهنگی به نام «اسنیپ و اسناپ» به معنی چوچول و دودول (دو کلمه‌ی کودک‌پسند جایگزین برای اندام‌های جنسی) می‌رقصیدند.

دیدن این ویدئو بی اختیار برنامه «رنگین کمان» را در سیمای جمهوری اسلامی ایران در ذهن‌ام زنده کرد. برنامه‌ای که بعد از مدتی مردم نامش را «شوشول فرنود» گذاشتند. ماجرا از این قرار بود که در این برنامه، «خاله نرگس» مجری برنامه از بچه‌ها سوال می‌کند که چه کسی کارهای شخصی‌اش را خودش انجام می‌دهد . فرنود یکی از شرکت کنندگان این برنامه با صداقت کودکانه‌اش می‌گوید: «من وقتی میرم دستشویی شوشولم رو خودم می‌‌شورم». در همین هنگام مجری برنامه برای این که بحث را به جای دیگری بکشاند می‌گوید: «نه! نه! نه، ماشین لباسشویی را نباید روشن کنی.» جایگزین کردن این جمله بی ربط در برنامه تلویزیونی تا مدت‌ها موضوع بحث خانواده و کارشناسان کودک بود. منتقدین و حتی مردم عادی معتقد بودند که این سانسور کلامی بسیار غیرحرفه‌ای و بی دلیل بود چرا که باید به کودکان و کنجکاوی‌های آنان مناسب به سن‌شان پاسخ درست داده شود.

کودکان از یک سنی نسبت به بدن خود و دیگران کنجکاو می‌شوند و سوالات گوناگونی را از والدین خود می‌پرسند. این چیه؟ اسمش چیه؟ مامان من چه جوری دنیا اومدم؟ از کجا اومدم؟ سوالاتی از این قبیل که ذهن کنجکاو کودکان با آن درگیر است و طبیعتا انتظار شنیدن پاسخ دروغ و غیرواقعی ندارند وگرنه اصلا سوال نمی‌کردند! هر گونه پاسخ اشتباه و نادرست می‌تواند تا مدتها ذهن کودک را درگیر خود کند. پاسخ دادن به سوالات جنسی کودکان دغدغه بسیاری ازخانواده‌هاست . در کشوری چون ایران که نظام آموزشی و صدا و سیما با خط قرمزهای بسیار پهنی روبروست پاسخ دادن به ذهن کنجکاو کودکان بیشتر بر عهده خانواده و والدین است . برخی از خانواده‌ها به دلیل همان سانسورهای زیاد از پاسخ دادن به سوالات جنسی کودکان خود عاجز هستند و سعی می‌کنند با به بیراهه بردن کودک ذهن او را متوجه مسئله دیگری کنند. برخی دیگر نیز با گفتن عباراتی چون این سوالات زشت است تا مدت‌های زیادی کودک را دچار سردرگمی می‌کنند. بر همین اساس و در خصوص این موضوع با دکتر شراره شرفه متخصص امور روان‌درمانی، به گفتگو پرداختم.

-بچه ها از چه سنی متوجه اعضای جنسی خود و تفاوت‌شان با جنس مخالف می‌شوند؟
-کودکان از دو سالگی به بعد متوجه اندام جنسی خود می‌شوند و به مرور زمان، هر چه بزرگتر می‌شوند، آگاهانه آن‌ را کشف می‌کنند، همین طور متوجه تفاوت‌هایی می‌شوند که بین خودشان و جنس مخالف وجود دارد، آن هم یا در ارتباط با خواهر و برادرها و دیگر کودکان خانواده و یا هنگامی‌که به کودکستان می‌روند.

-کودکان نسبت به اعضای جنسی بدنشان کنجکاو هستند. بسیار دوست دارند که نام ناحیه تناسلی خود را بدانند. خانواده‌ها به دلیل همان مسائل سانسور و جامعه اصولا طفره می‌روند، در چنین مواقعی، بهترین پاسخی که باید داده بشود چیست؟
-در واقع پاسخ مستقیم به این پرسش چیزی نیست جز این‌که نام این بخش از بدن را هم مانند دیگر بخش‌ها بگوییم. مثل بینی و انگشت و چشم و گوش و غیره، به کودکان نام اعضای تناسی را نیز بگوییم. منتها می‌دانیم که این کار برای همه آسان نیست. دستگاه تناسلی بخشی از بدن است که گفتن از آنها برای بسیاری به دلایل متفاوت با احساس خجالت و ناخوشایندی همراه است. در نتیجه می‌توان گفت که این بستگی به پدر و مادر دارد که چگونه با این پرسش برخورد کنند. مهم آنست که بزرگترها از پاسخ گفتن در این مورد طفره نروند، پرسش را بی‌ جواب نگذارند و اگر که گفتن نام آناتومی اعضای تناسلی برایشان به راحتی ممکن نیست، از واژه های «ابداعی» مرسوم و یا هر چه که می‌دانند، استفاده کنند. اما این نکته را هم از یاد نبرند که به کودک خود یادآوری کنند که در زبان کلمات دیگری هم برای این بخش از بدن وجود دارد. با این کار از اینکه فرزندشان زمانی مورد تمسخر دیگر کودکان قرار بگیرد، پیشگیری می‌کنند. البته یادآوری می‌کنم که نام‌گذاری دستگاه تناسلی به عنوان بخشی از بدن می‌بایست از همان زمان آغاز شود که کودکان نام دیگر اعضای بدن خود را یاد می‌گیرند. به عبارت دیگر این از وظایف پدر و مادر است که فرزند خود را با نام اعضا و اجزای بدنش آشنا کنند. در نتیجه از این طریق بخش تناسلی بدن برای کودکان پشت پرده ابهام باقی نمی‌ماند و آنها را ناچار نمی‌کند که زمانی خود از بزرگترها بپرسند که این اجزای بدن چه نامیده می‌شوند.

-من از کجا اومدم، قبل از اینکه دنیا بیام کجا بودم، سوالی است که همه کودکان آن را از والدین خود می‌پرسند. پاسخ درست به چنین سوالی چیست؟
-از آنجا که این پرسش هم یک امر طبیعی است به همان نسبت هم بایست که پاسخ طبیعی باشد. باز هم تاکید در اینجا پیش از هر چیز آنست که با تامل و آرامش با پرسش کودکان روبرو شد و به اصطلاح با «زبان خودشان»، با بهره گیری از واژه هایی که می‌شناسند و استفاده می‌کنند، به آنها ارتباط جنسی بین مرد و زن را که در نتیجه موجب بارداری می‌شود به سادگی توضیح داد.
البته باز هم این بستگی به آن دارد که کودک در چه سنی این پرسش را مطرح کند. کودکان کم سن و سال نیاز به پاسخ‌های کوتاه‌تری دارند تا کودکان بزرگتر که احتمالا پس از نخستین توضیح، بیشتر می‌پرسند. در هر حال هر چه پاسخ ساده‌تر و واضح‌تر باشد، بهتر است تا توضیحات علمی و پیچیده. مهم آنست که مادر و پدرها به فرزندانشان این احساس را انتقال دهند که ارتباط جنسی بزرگترها امری طبیعی‌ است و لذت‌بخش. داشتن کتاب‌هایی در خانه که به زبان ساده و با تصویر این‌گونه مسایل را برای کودکان شرح می‌دهد، در این زمینه به بزرگترها و کودکان کمک بزرگی خواهد کرد.

-آیا باید به تمامی سوالات کودکان که پیرامون مسائل جنسی و اعضای تناسلی است درست و منطقی پاسخ داد. آیا پاسخ دادن این کنجکاوی را بیشتر نمی‌کند؟
-کنجکاوی نیاز و غریزه طبیعی بشر است و یک نیاز طبیعی هیچ‌گاه اشتباه نیست. کنجکاوی موتور مغز ماست که سبب می‌شود بپرسیم و از این طریق یاد بگیریم، در مورد خود، دیگران، دنیای اطراف‌مان و بیشتر از آن. هر چه به کودکان بیشتر اجازه کنجکاو بودن و پرسیدن بدهیم، به آنها در راه تکامل فیزیولوژی سالم مغزشان بهتر کمک کرده‌ایم. پاسخ درست و منطقی هم شرط دوم این رشد و تکامل است و از بسیاری مشکلات روحی، اختلالات شخصیتی و حتی ناراحتی‌های جسمی در آینده پیشگیری می‌کند. به عبارت دیگر این وظیفه و مسئولیت ما بزرگترهاست تا از کنجکاوی طبیعی کودکان پاسداری کنیم و آن را پرورش دهیم.

-بچه‌ها علاقه شدیدی به تماشای بدن دیگران دارند. مثلا وقتی مادرشان لخت می‌شود دوست دارند تماشا کنند. گاهی هم در هنگام بازی لباس‌های هم‌بازی خود را در آورده و همدیگر را تماشا می‌کنند در این رابطه بهترین اقدام چیست؟
-بهترین کار تا آنجا که حد و توان هر کسی است، برخورد طبیعی و با آرامش است. البته اینجا باز هم بستگی به پدر یا مادر دارد که چه ارتباطی با بدن خود، به ویژه لخت بودن آن دارد. پیشنهاد من در این موارد این است که بزرگترها به طور کلی از پیش به مسایل این چنینی بیاندیشند و خود را برای روبرو شدن با چنین شرایطی آماده کنند تا به قولی غافلگیر نشوند. اگر ما از همان بدو زایش و دوران نخستین نوزادی، آن‌زمان که کودک بیش از هر زمان دیگر در زندگی‌اش از طریق بدن خود، از راه تماس پوست با بستگانش «گفتگو» می‌کند، ارتباط نزدیک خوب و سالمی که در محدوده آن مرز احترام به کودک به خوبی رعایت می‌شود را داشته باشیم و یا حداقل برای برقراری چنین رابطه‌ای تلاش کنیم، روند رشد و تکامل سالم کودک را تضمین می‌کنیم. نکته دیگر هم تماشای بدن دیگر کودکان، خواهر و برادرها و یا همبازی‌هاست که آن نیز امری بسیار طبیعی است و اگر بزرگترها با آن برخوردی منفی نداشته باشند، هیچ‌گاه مشکلی در آینده ایجاد نخواهد کرد.

*دکتر شراره شرفه فارغ التحصیل رشته پزشکی از دانشگاه وین/ اتریش، پزشک عمومی، متخصص روان‌درمانی Primal therapy نزد J. Konrad Stettbacher در سویس است. دکتر شرفه ٢۵ سال سابقه کار در زمینه کار و درمان اعتیاد به الکل و داروهای آرامش بخش در Anton Proksch Institut، بزرگترین مرکز درمان بیماری‌های اعتیاد در اروپا دارد.