احمد رافت- اولین نشست نیروهایی که در سوریه علیه رژیم بشار است مبارزه می‌کنند، به دعوت پادشاهی سعودی، ۸ تا ۱۰ دسامبر در شهر ریاض برگزار شد.
این نشست که جمهوری اسلامی آن را مغایر با مذاکرات جاری صلح با شرکت قدرت‌های جهانی و کشورهای منطقه می‌دانست، از حمایت سازمان ملل متحد برخوردار بود. استفان دمیستورا، دیپلمات ایتالیائی- فنلاندی و نماینده دبیرکل سازمان ملل در مذاکرات صلح سوریه، این نشست را «گامی بسیار مهم» خواند. جان کری، وزیر خارجه آمریکا نیز نشست ریاض را «بسیار با اهمیت» و نتایج ان را نیز «مثبت و قابل توجه» دانست.
حسین امیر عبداللهیان، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران علاوه بر اینکه این نشست را مغایر بیانیه نشست وین ۲ خواند، گفت: «هرگز اجازه داده نخواهد شد که تروریست‌ها خود را معارض جا بزنند و بخواهند آینده سوریه را رقم بزنند». جمهوری اسلامی ایران و سوریه کلیه گروههایی را که از سوی بشار اسد به رسمیت شناخته نشده باشند، تروریست تلقی می‌کنند. بشار اسد هم در گفتگو با بنگاه خبری اسپانیائی EFE گفت: «ما آماده مذاکره با مخالفان هستیم ولی در هیچ کجای دنیا کسانی که اسلحه در دست گرفته‌اند مخالف به حساب نمی‌آیند». رئیس جمهوری سوریه در همین گفتگو اضافه کرد که «عربستان و آمریکا می‌خواهند تروریست‌ها را سر میز مذاکره بنشانند».
البته روسیه، دیگر متحد بشار اسد و ایران در جنگ سوریه نظر متفاوتی دارد. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه از نشست ریاض استقبال کرد و گفت کشورش «از بسیاری از گروه‌های حاضر در این نشست حمایت می‌کند» و اظهار امیدواری کرد که در گفتگوهای بعدی صلح سوریه «مخالفان سوری بتوانند با اعزام هیاتی مشترک حضور داشته باشند». وزیر خارجه سوریه از نیروهای مخالف بشار است خواست «بین خود و گروه‌های تروریست فاصله بیاندازند تا بتوانند نقش موثری را در مرحله انتقالی ایفا کنند».
کنفرانس ریاض با شرکت نمایندگان ۱۰۰ حزب، سازمان سیاسی، گروه مسلح و شخصیت سیاسی برگزار شد. عادل الجبیر، وزیر خارجه پادشاهی سعودی تنها در دقایق اول افتتاح این کنفرانس برای خیر مقدم گویی حضور داشت. کنفرانس در پشت درهای بسته و بدون حضور رسانه‌ها به کار خود ادامه داد.
در حقیقت این کنفرانس با ۴ سال تاخیر برگزار می‌شود. در همان اوایل بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ قرار بود مخالفان رژیم بشار اسد در نشست مشترکی در پادشاهی سعودی شرکت کنند ولی به دلایل بی‌شماری این کنفرانس به تعویق افتاد. در این چهار سال، یعنی از آغاز بحران سوریه در ۲۰۱۱ تا امروز بیش از ۲۵۰ هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و بیش از ۱۰ ملیون نفر نیز مجبور به ترک شهر و خانه خود شدند.
از آنچه در نشست ریاض گذشت اطلاعات بسیاری در دست نیست. آنچه مسلم است نمایندگان احرار الشام و جیش الاسلام، دو گروه اسلامی افراطی که به این کنفرانس دعوت شده بودند، کنفرانس را ترک کردند. احرار الشام در بیانیه‌ای دلیل ترک نشست ریاض را « دمشق محور» بودن آن اعلام کرد. نیروهای معتدل و سکولار سوری عمدتا در پایتخت این کشور متمرکز هستند. گروه‌های اسلامی و تندرو در شهرهایی چون حلب، حمس و ادلب دارای هوادارنی هستند. البته امضای جیش الاسلام ذیل بیانیه نهایی دیده می‌شود. سخنگوی این سازمان در گفتگو با شبکه العربیه گفت: «ما به این توافق که در آن بر هویت عربی و اسلامی سوریه، البته با احترام به حقوق پیروان دیگر ادیان و اقلیت‌ها و همزیستی مسالمت آمیز تکیه شده است پایبند هستیم». گروه‌های کرد هم به نشست ریاض دعوت نشده بودند. گفته می‌شود که مخالفت دولت ترکیه با حضور آنها دلیل عدم دعوت از کردها بوده است. گروه‌های کرد و برخی از عرب‌های شمال سوریه، همزمان با نشست ریاض در المالکیه جمع شده بودند.
کنفرانس ریاض در بیانیه پایانی‌اش که نسخه‌ای از آن در اختیار کیهان لندن قرار گرفت بر نکاتی چون حفظ تمامیت ارضی، اعتقاد به دمکراسی بر مبنای کثرت گرایی و بازسازی نهاد‌های دولتی در اسرع وقت تاکید دارد. در همین بیانیه هرگونه اقدام تروریستی به شدت محکوم شده و بر حل بحران از طریق سیاسی تاکید می‌شود. اخراج معارضین غیر سوری هم یکی دیگر از نکاتی است که در این بیانیه به آن اشاره شده است.
البته بیشتر گفتگوها در ریاض در مورد نقش اسد و نزدیکانش در روند گذار بود. در بیانیه تاکید شده است که «انتقال سیاسی و تاسیس نظامی جدید باید بدون حضور بشار اسد و نزدیکان وی» انجام پذیرد. این نکته آخر تا کنون سدی در مذاکرات قدرت‌های بین المللی و نیروهای منطقه‌ای بوده است. ترکیه و پادشاهی سعودی و برخی از کشورهای غربی مثل فرانسه و آمریکا حاضر نیستند به هبچ وجه نقشی برای بشار اسد در روند انتقال قدرت قائل شوند، در حالیکه جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده است که حفظ بشار در قدرت و حضور او در انتخابات آینده عمده‌ترین شرط برای حضور ایران در نشست‌های صلح سوریه است.
در خاتمه نشست ریاض هیاتی ۳۴ نفره نیز برای نمایندگی نیروهای مخالف بشار اسد در کنفرانس‌های بین المللی آینده نیز انتخاب شد. سازمان‌های نظامی مانند ارتش آزاد سوریه دارای ۱۱ نماینده در این گروه هستند. احزاب اپوزیسیون که در خارج از سوریه فعالیت دارند دارای ۹ نماینده و گروههایی که از داخل سوریه به ریاض آمده بودند نیز ۶ نماینده خواهد داشت. بقیه اعضای این گروه را شخصیت‌های موثر تشکیل می‌دهند که در میان آنها شخصیت‌های کرد، علوی و مسیحی نیز گنجانده شده است.
اولین دیدار با حضور نمایندگان حکومت کنونی و مخالفان قرار است در ده روز اول ماه آینده ژانویه برگزار شود. این نشست به دعوت سازمان ملل متحد برگزار خواهد شد و ریاست آن به عهده استفان دمیستورا، نماینده بان کی مون خواهد بود. در حالیکه به گفته پژوهشگر سعودی عبدالعزیز بن صقر که ریاست نشست ریاض را عهده دار بود، مخالفان سوری از این جلسه استقبال کرده و در آن شرکت خواهند کرد، سازمان ملل هنوز پاسخی از سوی حکومت بشار اسد برای شرکت در این کنفرانس دریافت نکرده است.
در نشست ریاض حضور نظامی جمهوری اسلامی و حزب الله لبنان نیز یکی از مواردی بود که مورد بحث و گفتگو قرار گرفت. علی حسانی، از فرماندهان ارتش آزاد سوریه که در ریاض حضور داشت به کیهان لندن گفت: «آنچه ایرانی‌ها در مورد این نشست گفتند برای ما اهمیت آن‌چنانی ندارد زیرا تکرار سخنان و نظرات بشار اسد است». «ایران -به گفته این فرمانده سوری- از ابتدای بحران، حتی قبل از مقاومت مسلحانه، به عناوین مختلف در کنار بشار اسد قرار دارد».
علی حسانی در اشاره به اهمیت این نشست به کیهان لندن گفت: «یکی از شخصیت‌های مستقلی که در کمیته هماهنگی منتخب ریاض حضور دارد از اپوزیسیون داخل نظام است و این امر خود حکایت از اهمیت این کنفرانس در متحد کردن جناح های مختلف سوری دارد». این فرمانده ارتش آزاد سوریه در ادامه گفتگوی خود با کیهان لندن، ایران را متهم به راه اندازی جنگ فرقه‌ای در خاک سوریه کرده و تاکید دارد که «تهران با اعزام شیعیان لبنانی، یمنی، عراقی، پاکستانی و افغان در کنار بسیجی‌های ایرانی و فرماندهان سپاه پاسداران در نظر دارد جنگ شیعه و سنی به راه بیاندازد و باید نقش آشوب آفرین جمهوری اسلامی در سوریه را فراتر از دفاع از نظام بشار اسد دید».
