تلاش عربستان برای رهبری عملیات مبارزه با داعش؛
در پی ناکامی مداخله نظامی در یمن، ریاض به دنبال تشکیل ائتلاف دیگری است

بیژن فرهودی- عربستان سعودی تشکیل یک نیروی ویژه مسلمان را برای مبارزه با «هر گروه تروریستی»  اعلام کرده است.

در این نیرو ۳۴ کشور اسلامی که تقریبا همگی از کشورهای سنی مذهب محسوب می‌شوند عضویت دارند. در اعلامیه مشترکی که از سوی خبرگزاری دولتی سعودی انتشار یافته از کشورهایی چون مصر، قطر، امارات متحده عربی، ترکیه، مالزی، پاکستان و چندین کشور عرب حوزه خلیج فارس و کشورهای آفریقایی به عنوان اعضای تشکیل دهنده این نیرو یاد شده است.

در این اعلامیه اضافه شده که کشورهای یاد شده تصمیم به تشکیل یک ائتلاف نظامی به منظور مبارزه با تروریسم گرفته‌اند و مرکز مشترک عملیاتی این نیرو به رهبری عربستان سعودی برای هماهنگی و عملیات پشتیبانی نظامی در ریاض قرار خواهد داشت. بدون شک هدف اصلی این نیرو مبارزه با گروه موسوم به حکومت اسلامی یا داعش است که بخش های بزرگی از عراق و سوریه را تحت کنترل خود دارد و تهدیدی برای امنیت و ثبات دیگر کشورهای اسلامی محسوب می‌شود. نکته قابل توجه در این اعلامیه بستر مذهبی آن است که با تکیه به یک آیه قرآن از تروریسم به عنوان فساد بر روی زمین یاد کرده است:

إِنَّما جَزاءُ الَّذینَ یُحارِبُونَ الله وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَساداً أَنْ یُقَتَّلُوا أَوْ یُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ یُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیا وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ عَذابٌ عَظیمٌ (همانا کیفر آنان که با خدا و رسول به جنگ برخیزند و در زمین به فساد کوشند جز این نباشد که آنها را به قتل رسانده، یا به دار کشند و یا دست و پایشان به خلاف یکدیگر بِبُرند و یا به نفی و تبعید از سرزمین (صالحان) دور کنند. این ذلت و خواری عذاب دنیوی آنهاست و اما در آخرت به عذابی بزرگ معذّب خواهند بود)

برخی تحلیلگران بر این باورند که به کارگیری زبان سفت و سخت مذهبی که خشونت شدید را مجاز می‌سازد از اعتبار نیروهای مشارکت کننده بسیار می‌کاهد و اعتبار آنها را در برابر تعابیر و تفاسیر مذهبی داعش کاهش خواهد داد.

اما آنچه در مورد ترکیب این نیرو جلب توجه می‌کند غیبت کشورهایی است که اکثریت جمعیت آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند . در این رابطه ایران به عنوان بزرگترین کشور شیعه جهان در صدر غایبین قرار دارد. جمهوری اسلامی رقیب اصلی عربستان سعودی برای کسب نفوذ در جهان عرب به حساب می‌آید و یکی از موارد دخالت‌اش در امور داخلی کشورهای عربی حمایت از گروه شیعه حوثی در یمن است که عربستان سعودی نیز در مناقشه آن گرفتار شده است. نبود ایران و کشورهای شیعه دیگری چون عراق و سوریه در این ائتلاف آن را به یک بلوک نظامی سنی بدل می‌سازد و همین عامل  می‌تواند از یکپارچگی و کارآیی آن در مقابله با داعش بکاهد.

 ائتلاف نظامی  جدید در حالی تشکیل می‌شود که ائتلاف دیگری از کشورهای مسلمان به رهبری عربستان سعودی در یمن کارنامه درخشانی نداشته است. ریاض با وجود عملیات گسترده بمباران مواضع حوثی‌ها و تحمیل خسارات جانی و مالی فراوان بر یمن نتوانست به هدف اعلام شده خود یعنی به قدرت رساندن دولت مشروع و مورد قبول جامعه بین‌المللی در صنعا دست یابد. در پی خروج امارات متحده عربی از این ائتلاف و خودداری مصر و پاکستان از مشارکت در آن، عربستان سعودی خود را در مناقشه یمن نسبتا منزوی یافت و به همین دلیل نیز با برقراری آتش‌بس در یمن از روز سه شنبه ۱۵ دسامبر موافقت کرده است.

محمد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی گفته  است این ائتلاف نه تنها با گروه دولت اسلامی که با هر گروه تروریستی که در برابرش قرار گیرد مبارزه خواهد کرد. به گفته وی این ائتلاف عملیات خود را با قدرت‌های بزرگ جهان و سازمان‌های بین المللی هماهنگ خواهد کرد.

به نظر برخی تحلیلگران تشکیل نیروی جدید به رهبری عربستان در واقع اقدامی از سوی ریاض برای نشان دادن خود به عنوان یک رهبر جهان سنی پیشاپیش کاهش بالقوه دامنه بحران یمن است.

فیراس ابی علی تحلیلگر ارشد در موسسه پژوهشی IHS در لندن می‌گوید بیشتر کشورهای مشارکت کننده در نیروی جدید مانند لبنان، لیبی، فلسطین، و جزایر کومور توانایی چندانی برای اعزام نیرو به خارج از مرزهای خود را ندارند و تنها می‌توانند تعداد محدودی نیرو در حمایت از عملیاتی که توسط دیگر کشورها تامین هزینه شود و از پشتیبانی لجستیک آنها برخوردار باشد عرضه کنند. نکته دیگری که این تحلیلگر بدان اشاره دارد این است که کشورهایی که نام‌شان در اعلامیه عربستان سعودی اعلام شده هنوز به طور مستقل مشارکت خود را در این نیروی ضد تروریستی تایید نکرده‌اند و منافع متضاد آنها در منطقه از توانایی آنها برای اتخاذ سیاست‌های منسجم علیه داعش می‌کاهد. وی به طور نمونه از قطر و ترکیه نام می‌برد که در واقع برای اعمال نفوذ در عراق و سوریه از رقبای عربستان سعودی محسوب می‌شوند.

بسیاری از ناظران معتقدند که غلبه بر داعش تنها در صورتی امکان پذیر خواهد بود که یک نیروی زمینی قوی برای تسخیر اراضی تحت کنترل داعش و محافظت از آن در برابر عملیات تعرضی آینده این گروه تروریست تشکیل شود.

قدرت‌های بزرگ چون آمریکا، فرانسه و بریتانیا تاکنون حاضر به اعزام نیروهای زمینی خود به منطقه برای نبرد با داعش نبوده‌اند و تنها به عملیات بمباران مواضع این گروه تروریستی در عراق و سوریه اکتفا  کرده‌اند.