روشنک آسترکی – ایروان پایتخت ارمنستان چند سالی است به یکی از مقصدهای مسافران ایرانی که قصد سفر توریستی به خارج از ایران را دارند تبدیل شده است. شهری تاریخی و زیبا که در هر فصلی از سال در خیابان‌ها یا مراکز خرید و مکان‌های تاریخی قدم بگذارید بدون شک با گردشگران ایرانی روبرو خواهید شد.
آمار گردشگران ایرانی درارمنستان رو به افزایش است و در برخی دوره‌های زمانی ایرانیان رکورددار سفر گردشگران خارجی به ارمنستان هستند. برای نمونه در سال ۲۰۱۲ تنها در یک ماه از هفته آخر اسفند تا هفته سوم فروردین، ۱۵ هزار ایرانی از مرزهای زمینی و هوایی ارمنستان به این کشور وارد شدند. همچنین در اسفند سال ۲۰۱۱ روزانه حدود ۱۰ اتوبوس از ایران وارد ارمنستان شده است.
ارمنستان پس از ترکیه و دوبی، سومین کشور ِ مقصد گردشگران ایرانی است. این میزان استقبال ایرانیان از سفر به ارمنستان دلائلی مختلفی از جمله ارزان بودن هزینه اقامت نسبت به دیگر کشورهای منطقه، امنیت و همچنین بافت زیبای تاریخی شهر را شامل می‌شود. از سوی دیگر وجود مرز زمینی میان ایران و ارمنستان و امکان سفر کم هزینه زمینی و همچنین صدور ویزای توریستی در مرز، آن هم به مدت سه هفته تا ۱۲۰ روز، به ایرانیان این امکان را داده که به ارمنستان نیز به راحتی شهرهای داخل ایران، سفر کنند.
برای روشن‌تر شدن دلائل ایرانیان برای انتخاب ارمنستان، با تعدادی از توریست‌های ایرانی گفتگو کردم. خانواده جباری خانواده‌ای چهار نفره هستند که با خودرو شخصی به ایروان آمده‌اند. با آنها در میدان هراپاراک یا میدان جمهوری دیدار داشتم. پدر خانواده معتقد است سفر به ارمنستان با خودروی شخصی بسیار به صرفه است. آنها از تهران به تبریز آمده و یک شب در تبریز مانده‌اند، صبح زود از تبریز راه افتاده‌اند و بعد از ظهر به ایروان رسیده‌اند. آقای جباری می‌گوید هزینه سفر به ارمنستان غیر از هزینه خروجی و ویزا که برای هر کدام حدود ۱۰۰ هزارتومان شده است، با هزینه سفر به شمال یا مشهد یا کیش تفاوت چندانی ندارد.
جباری‌ها در مرکز شهر یک آپارتمان اجاره کرده‌اند که برای هر شب مبلغی معادل ۲۵ دلار می‌پردازند. از این خانواده می‌پرسم بهترین و بد‌ترین نکته‌ای که در سفر به ارمنستان با آن روبرو شدند چه بوده است؟ همه معتقدند ایروان و حتی جاده مرز نوردوز تا ایروان بسیار زیبا بوده و مردم هم خیلی خوش برخورد هستند. اما نکته‌های منفی از دید افراد مختلف خانواده متفاوت است. پدر خانواده از کیفیت بسیار بد جاده مرز تا ایروان شکایت داشت. مادر خانواده از اینکه معمولا فروشندگان و مردم انگلیسی بلد نیستند، پسرهای ۱۲ و ۱۵ ساله خانواده هم از اینکه ایروان مراکز تفریحی خاصی ندارد شکایت داشتند. آنها می‌گفتند: «هیچ چیز مهیجی در اینجا ندیدیم که در ایران خودمان نباشد.»
مهسا توریست ایرانی دیگریست که با سه نفر از دوستانش به ایروان آمده است. او می‌گوید برای بار سوم در پنج سال گذشته به ایروان آمده و دوست داشته زمستان این شهر تاریخی را هم ببیند. مهسا می‌گوید ایروان امنیت بالایی دارد و تنها کشوری است که پدر و مادرش با خیال آسوده اجازه می‌دهند با دوستانش به اینجا سفر کند. همسفرهای مهسا هم که همگی دختران جوان هستند می‌گویند از امنیت و آرامش ایروان و همچنین زیبایی‌اش لذت می‌برند. این دختران جوان برای سه شب و چهار روز تور که شامل اقامت در هتل، بلیط هواپیما، صبحانه و برنامه‌های گردش و رفت و آمد به فرودگاه بوده هزینه‌ای معادل یک میلیون و دویست و شصت هزارتومان پرداخته‌اند. یکی از دوستان مهسا با خنده می‌گوید: «این هزینه برای اینکه بتوانیم بدون ترس از پلیس و نگاه و کلام مردان پالتو و بوت بپوشیم و مو‌هایمان را بدون دغدغه در باد و آفتاب رها کنیم واقعا می‌ارزد». مهسا می‌گوید چون سومین بار است به ایروان آمده کاملا می‌داند برای خرید یا صرف غذا باید کجا برود تا سفر به صرفه‌تری داشته باشد و این موضوع در کاهش هزینه‌های خودش و دوستانش خیلی موثر بوده است.
آرشام جوان ۲۶ سالهای است که به همراه دوستش برای تحقیق در مورد تحصیل مقاطع تکمیلی در دانشگاه‌های ارمنستان به ایروان سفر کرده. او می‌گوید به مدت ده روز است در ایروان است و پنج روز دیگر نیز می‌ماند. او و دوستش ارزیابی مثبتی از ارمنستان دارند و می‌گویند غیر از تحقیقات خوبی که در مورد دانشگاه‌ها انجام داده‌اند، از نظر توریستی نیز سفر خوبی داشته‌اند. آرشام می‌گوید وقتی شنیده است شهریه‌های دانشگاه‌های ایروان در مقاطع تکمیلی اختلاف چندانی با ایران ندارد فکر ادامه تحصیل در ارمنستان را جدی گرفته و آمده است تا از نزدیک با ایروان آشنا شود. او می‌گوید ایروان شهر بسیار خوبی است و او مردم ارمنستان را دوست دارد؛ تنها از راننده تاکسی‌های ارمنستان گلایه‌مند است و می‌گوید: «به محض اینکه می‌فهمند خارجی هستیم تاکسی‌متر را روشن نمی‌کنند و می‌گویند خراب است و یا مسیر طولانی‌تری را می‌رانند که پول بیشتری بگیرند.»
برای مشخص شدن ابعاد حضور گسترده ایرانی‌های توریست در ایروان به سراغ آروسیک رفتم؛ دختر سی سالهای که در یکی از معروف‌ترین شرکت‌های خدمات مسکن در ایروان فعالیت می‌کند. آروسیک و همکارش آشوتز در بخش اجاره‌ی خانه‌های توریستی یا به قول خودشان روزانه و همچنین سالیانه مشغول فعالیت هستند. آروسیک می‌گوید ما تمام طول سال مشتری ایرانی داریم که دنبال خانه‌های روزانه یا یک‌ماهه هستند. از او در مورد خوبی‌ها و بدی‌های توریست‌های ایرانی می‌پرسم. به شوخی می‌گوید: «بهترین خوبی توریست‌های ایرانی «پول» است.» توضیح می‌دهد: «ما فایل‌های مختلفی از خانه‌های توریستی داریم که قیمت‌های متنوعی هم دارند. ایرانی‌ها معمولا بهترین متقاضی بهترین خانه‌ها هستند که خب به نسبت قیمت‌شان هم بالا‌تر است اما وقتی خانه را می‌پسندند حتما باید مبلغی را چانه بزنند. من دیگر یاد گرفته‌ام مشتری ایرانی ۱۰ دلار از قیمت خانه را نمی‌پردازد و این طوری راضی می‌شود.» آروسیک توضیح می‌دهد: «صاحبخانه‌های ارمنی خیلی برایشان فرقی نمی‌کند خانه‌های توریستی را به چه کسی بدهند اما در سالهای اخیر که توریست‌های هندی یا عرب زیاد شده‌اند، می‌بینم که تمایل‌شان به مستاجران ایرانی بیشتر است. تنها مشکل اینست که گاهی همسایه‌ها از پر سر و صدا بودن توریست‌های ایرانی شکایت دارند.»
محمد هم یک جوان ایرانی است که در دانشگاه پزشکی ایروان مشغول به تحصیل است. او راهنمای تور است و با شرکت‌های توریستی در ایران همکاری دارد. محمد هم می‌گوید همه سال توریست دارند. در نیمه دوم پاییز و زمستان توریست‌ها کمتر هستند ولی در نوروز و تابستان تعدادشان زیاد می‌شود. محمد می‌گوید این کار هزینه اجازه خانه و زندگی‌اش را تامین می‌کند. از این راهنمای تور ایرانی در مورد انگیزه‌های ایرانیان برای سفر به ارمنستان می‌پرسم. محمد می‌گوید: «برای خودم هم این مساله جای سوال داشت. راستش ایروان شهر قشنگ و تاریخی است و به هر حال با ایران هم‌مرز است اما این همه توریست در سنین و از اقشار مختلف، گاهی تعجب برانگیز است.» محمد می‌گوید: «صادقانه بگویم هشتاد درصد توریست‌های ایرانی اولین سوالاتشان در مورد مشروب است. یعنی می‌خواهند بدانند کجا مشروب بخرند، برندهای خوب چه هستند یا پیشنهاد من چیست. من چون لیدر توریست‌ها هستم در مدت اقامت بیشتر ساعات روز را در کنارشان هستم. شاید باورکردنش سخت باشد اما بیشتر توریست‌ها برای تجربه کردن چند روز آزادی به ایروان می‌آیند. خیلی از خانواده‌ها سالی یکی دو ماه تابستان می‌آیند ایروان فقط برای اینکه از فشارهای اجتماعی و پلیسی ایران راحت باشند. همان اجاره مثلا شمال یا کیش را می‌دهند و در یک محیط آزاد و امن و خوش آب و هوا و بدون محدودیت‌های ایران تعطیلات خود را می‌گذرانند. من از این موضوع واقعا قلبم می‌گیرد چون تنوع گردشگری ایران را می‌دانم و بعد می‌بینم هموطنانم برای اینکه در رستوران کنار غذایشان مشروب سفارش بدهند یا خانم‌ها آزادانه پوشش خود را انتخاب کنند صد‌ها دلار برای چند روز در ارمنستان یا ترکیه یا دوبی خرج می‌کنند.»
گفتنی است ارمنستان در سالهای گذشته سرمایه گذاری قابل توجهی بر صنعت توریسم داشته است. این کشور سه میلیون نفری که بیشتر درآمدش بر کشاورزی و دامپروری صنایع مربوط به آنها و همچنین مشروب سازی و معدن است، توانسته در سال ۲۰۱۴ به رشد ۳. ۱۱ درصدی در صنعت توریسم دست پیدا کند و بنا به گفته کارن چشمارتیان وزیر اقتصاد ارمنستان، دولت این کشور ۳۹۵ هزار دلار برای توسعه صنعت توریسم در سال ۲۰۱۵ اختصاص داده است.
