جدا از تمام بحث‌هایی که در مورد برگزاری غیرآزاد و عادلانه انتخابات در نظام جمهوری اسلامی وجود دارد اما «بازی»های سیاسی حول موضوع انتخابات در هر دوره حاشیه‌های خاص خود را دارد.
شاید برخی آنها را تنها یکی دیگر از شعبده‌های نظام برای گرم کردن تنور انتخابات بدانند اما در پشت آن، هر چه که باشد، حرف و حدیث بسیار است.
میراث‌دار بی صلاحیت خمینی
احمد جنتی، محمد مومن، مهدی شب‌زنده‌دار جهرمی، سید محمود هاشمی شاهرودی، محمدرضا مدرسی یزدی و محمد یزدی، ۶ فقیه منصوب رهبر جمهوری اسلامی در شورای نگهبان هستند که بر اساس تبصره ۱ از ماده ۳ «قانون انتخابات و آیین نامه داخلی مجلس خبرگان رهبری» مرجع تشخیص صلاحیت نامزدهای شرکت در انتخابات این مجلس هستند.
این شورا در سال‌های گذشته معیار تشخیص «اجتهاد» را منوط به شرکت در یک آزمون عمومی کرده است که تمام کسانی که برای اولین بار صلاحیت آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد می‌بایست در آن شرکت کنند. نجات‌الله ابراهیمیان، سخنگوی شورای نگهبان هفته گذشته اعلام کرد که «عدم شرکت در آزمون کتبی اجتهادی به منزله انسداد احزار خبرویت فقهی وی برای شورای نگهبان است». با این حال قانون انتخابات مجلس خبرگان نیز مانند بسیاری از قوانین جاری در جمهوری اسلامی چندین تبصره دارد. یکی از این تبصره‌ها می‌گوید «کسانی که رهبر معظم انقلاب– صریحا و یا ضمنا – اجتهاد آنان را تایید کرده باشـد، از نظر علمی نیاز به تشخیص فقهای شورای نگهبان نخواهند داشت».
با این تصویر عدم حضور سید حسن خمینی، نوه‌ی بنیانگذار جمهوری اسلامی در آزمون اجتهاد مجلس خبرگان رهبری داستانی دو سر باخت برای نظام جمهوری اسلامی محسوب خواهد شد.
از یک سو بنا به آنچه سخنگوی شورای نگهبان می‌گوید، عدم شرکت به معنی عدم احراز شرایط اجتهاد است. این در حالیست که نزدیکان سید حسن خمینی تاکید دارند او از چندین مرجع بزرگ جهان شیعه مانند آیت الله العظمی سیستانی و وحید خراسانی حکم اجتهاد دارد. در همین حال محمد مومن عضو شورای نگهبان و ممتحن این آزمون در گفتگویی تاکید کرده است که «این آزمون در قانون تعیین شرایط اعضای خبرگان نیامده است؛ مرجع تشخیص دارا بودن شرایط ۵ گانه اعضای خبرگان، فقهای شورای نگهبان هستند».
در این شرایط تایید صلاحیت سید حسن خمینی به معنی رد سخنان خود اعضای شورای نگهبان و یا نزدیکی نظری (فقهی) این شورا با او محسوب می‌شود که با توجه به مواضع سیاسی فقهای شورای نگهبان بسیار دور از ذهن است. از سوی دیگر اگر پای رهبر جمهوری اسلامی برای تایید درجه اجتهاد او به میان کشیده شود، بر خلاف تمام شعارها و گفتارها، او مجبور به تایید کسی می‌شود که ظاهرا در جناح منتقدان اوست. اما رد صلاحیت او به معنی زمین انداختن نظر چندین مرجع تقلیدی است که حکم به اجتهاد حسن خمینی داده و در واقع صلاحیت کسی را که امروز در حوزه علمیه قم، درس خارج فقه و اصول (عالی‌ترین سطح دروس حوزی) تدریس می‌کند زیر سوال می‌برد.
کلاف سردرگم خبرگان
جدا از سید حسن خمینی برخی دیگر از چهره‌های شناخته شده نیز در این آزمون شرکت نکردند. محمود امجد، مرتضی آقاتهرانی و رسول منتجب‌نیا از دیگر افرادی هستند که به استناد دارا بودن حکم اجتهاد از برخی مراجع، حاضر به شرکت در آزمون اجتهاد شورای نگهبان نشدند.
از دیگر حاشیه‌های این آزمون حضور ۵ زن از ۱۰ نفری است که برای شرکت در این انتخابات ثبت نام کرده بودند. در واقع شورای نگهبان تا مرحله آزمون به زنان اجازه داده که مدعی درجه اجتهاد شوند. سمیه طهماسبی عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی یکی از زنانی که در این آزمون شرکت کرده پس از خروج از محل دبیرخانه شورای نگهبان در قم گفته است «کسانی که اظهار می‌کنند خانم‌ها نباید در انتخابات خبرگان ورود کنند، باید در افکار خود تجدید نظر کنند… و از طرفی کسانی که الفبای فقه را خوانده باشند، نه تنها حق، بلکه تکلیف‌شان است که در چنین عرصه‌هایی حضور پیدا کنند».
اما نکته مهم این آزمون شرکت ۱۵ نفر از علمای اهل سنت در آن بود. بنا به گزارش‌های منتشر شده سوالات شرکت کنندگان شیعه و سنی متفاوت بوده است.
اما نحوه دعوت کردن افراد به آزمون نیز خود از حاشیه‌های این انتخابات پرحاشیه است. نجات‌الله ابراهیمان در این مورد تاکید دارد که «اطلاعیه رسمی فقهای شورای نگهبان به منزله دعوت رسمی» از تمام داوطلبان محسوب می‌شود و این شورا «برای رعایت جانب احتیاط»، پیامک (اس.ام.اس) نیز برای داوطلبان ارسال کرده است.
نگرانی سپاهی‌ها از «آقای خاص» خبرگان
الماس نصر، مسئول سیاسی حوزه نمایندگی ولی فقیه در سازمان بسیج با اشاره به اینکه «امروز می‌بینیم ۸۰۱ نفر احساس تکلیف کرده‌اند» تاکید کرده است که «۷۰ درصد آنها از طرف یک شخص خاص هدایت شده‌اند». نصر با اینکه نامی از اکبر هاشمی رفسنجانی نبرده است اما اشاره او در همین سخنرانی به اینکه «بحث شورای رهبری موضوعی بدون مبنا»ست مشخصا در ادامه حمله نیروهای نظامی به رئیس سابق مجلس خبرگان رهبری است.
علی سعیدی، نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران نیز در یک سخنرانی باز هم بدون اینکه نامی از رفسنجانی و سید حسن خمینی ببرد، گفته است: «عناصر پشت صحنه فتنه سال ۸۸ بار دیگر در حال طرح‌ریزی هستند و کسی که از یک طلبه یک علامه می‌سازد اگر در راس مجلس خبرگان قرار گیرد چه کاری با انقلاب می‌کند و بنده واقعا نگران هستم».
چندی پیش هاشمی رفسنجانی از نوه‌ی بنیانگذار جمهوری اسلامی به عنوان «علامه» یاد کرده بود.
محمد کاظم انبارلویی، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی و سردبیر روزنامه «رسالت» نیز در مطلبی که در آن هاشمی رفسنجانی را به سرنوشتی مشابه «تهدید» کرده نوشته است: «این ابهام و ایهام باعث شده خدمات وی به انقلاب هم زیر سؤال رود و دلسوزان انقلاب نگران شوند که او سرنوشتی همانند سرنوشت منتظری پیدا کند. علت اقبال رسانه‌های دشمن از این نوع مصاحبه‌ها هم این نگرانی را تشدید می‌کند».
توپ رد صلاحیت‌ها در زمین شورای نگهبان
بر خلاف دوره‌های اخیر انتخابات شورای اسلامی که هیات‌های اجرایی هماهنگ با سیاست‌های حذف داوطلبان به رد صلاحیت آنها در مرحله اول اقدام می‌کرد، در این دوره بر اساس برآوردهای اولیه نزدیک به ۹۰ درصد داوطلبان از سوی این هیات‌ها تایید صلاحیت شده‌اند. این روند به نحوی بوده که در استان بوشهر از ۴۸ نفری که ثبت‌نام کرده بودند، ۱ نفر انصراف داده و تمام ۴۷ نفر دیگر مورد تایید قرار گرفته‌اند. یعنی استعلام هیات‌های اجرایی از ۴ نهاد وزارت اطلاعات، دادگستری، نیروی انتظامی و اداره ثبت درباره همه آنها مثبت بوده است.
حسن روحانی با این روش، هزینه رد صلاحیت داوطلبان را به زمین شورای نگهبان انداخته است. این شورا نیز دو راه در پیش دارد: یا رد صلاحیت گسترده و قبول هزینه‌های اجتماعی- سیاسی آن، که تجربه نشان داده هیچ پروایی از آن ندارند، و یا تایید صلاحیت اصلاح‌طلبان و نزدیکان به حسن روحانی.
شواهد روزهای اخیر نشان می‌دهد که شورای نگهبان خود را برای رد صلاحیت‌ها آماده کرده است.
*عنوان این گزارش نام رمانی از سیمین دانشور است.
