احمد رافت – «کسانی که سیاستمداران فاسد، دروغگو، دزد و خائن را انتخاب کنند، قربانی نیستند، همدست هستند». شاید این گفته جرج اُرول نویسنده کتاب معروف «مزرعه حیوانات» با آخرین نظرسنجی نهاد بین‌المللی «آی پز» در رابطه با فساد در ایران بی ربط نباشد.
در این نظر سنجی که به صورت تلفنی در مهر ماه گذشته انجام گرفته و به تازگی منتشر شده، ۱۵۴۸ نفر از سراسر کشور مورد پرسش قرار گرفته‌اند. بر مبنای نتیجه کلی این نظسنجی، ۷۷ درصد از پرسش‌شوندگان ایران بانک‌ها را فاسدترین نهاد در کشورشان می‌دانند. جالب است که شهرداری‌ها بلافاصله در رده‌ی بعد قرار دارند.
دادگستری در مقام سوم و نیروهای انتظامی در رده چهارم قرار دارند. نیروهای انتظامی که باید عاملان فساد را شناسائی، دستگیر و تحویل دادگستری بدهند، خود عامل فساد هستند و دادگستری که باید با این فساد مبارزه کرده و ریشه‌های آن را بخشکاند، از نظر مردم ایران، خود از مهم‌ترین عاملان فساد است.
در این رده‌بندی شرم‌آور، ما سیستم بهداشتی و آموزشی را هم در کنار پلیس راهنمائی و سپاه پاسداران می‌بینیم. دو نهادی که ظاهرا برای کمک به مردم تنگدست به وجود آمده‌اند، یعنی کمیته امداد امام و بنیاد مستعصفین هم بر خلاف نام و هدف رسمی‌شان آلوده به فساد هستند.
اکثریت ایرانی‌ها دید مثبتی به کل جامعه ندارند و ۷۱ درصد از کسانی که در این نظرسنجی شرکت کردند اعتقاد به فراگیر بودن فساد در جامعه دارند. البته تقریبا همه، یعنی ۹۴ درصد خواهان برخورد سخت با عاملان فساد هستند ولی مشخص نیست وقتی نیروهای انتظامی و دادگستری خود از فاسدترین نهادها باشند، چه کسانی و کدام نهادها باید با این فساد مبارزه کنند. ۲۶ درصد معتقدند که میزان فساد در دادگستری «خیلی زیاد» است. اگر تعداد «زیاد»ها را هم به این رقم بیافزائیم، نتیجه آن می‌شود که نهادی که می‌بایست با فساد مبارزه کند از دید ۵۰ درصد مردم خود حامل و ناشر ویروس فساد است.
این فساد، برپایه نظر کسانی که آی پز با آنها صحبت کرده است، یک بیماری موضعی نیست که تنها در برخی از کلان‌شهرها شیوع پیدا کرده باشد. ۵۱ درصد از پرسش‌شوندگان معتقدند که فساد فراگیر است و ۲۰ در صد هم آن را تا حدی فراگیر می‌دانند، تنها ۱۵ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی با خوش‌بینی به مساله نگاه می کنند و معتقدند فساد وجود دارد ولی فراگیر نیست. البته اعتقاد به فراگیر بودن فساد در جامعه در مناطق شهری نسبت به روستاها بیشتر است، و این امری کاملا طبیعی است، ولی تفاوت بین شهر و روستا در ایران کمتر از آن است که تصور می‌شود. ۸۴ درصد از جمعیت شهری و ۷۸ درصد از روستائیان به فراگیری فساد در محل زندگی‌شان اعتقاد دارند.
آیا فساد در سال‌های اخیر رشد کرده است؟ ۵۷ درصد معتقدند که وضعیت از این نظر در ۵ سال گذشته بدتر و ۱۱ درصد هم بر این نظرند که خیلی بدتر شده است. آنهائی که از کاهش جدی فساد در سال‌های اخیر صحبت می‌کنند تعدادشان به زور به یک درصد می‌رسد. در مورد اینکه در سال‌های پیش رو آیا وضعیت بهتر خواهد شد، نظرات متفاوت است. آنهائی که بهبودی را در افق نمی‌بینند و برعکس معتقدند فساد رشد خواهد کرد ۳۵ درصد از پرسش‌شوندگان را تشکیل می دهند. خوش‌بین‌ها ۳۳ درصد هستند. ۲۷ درصد هم اصولا نظری در این رابطه ندارند.
جالب است که خوش‌بین ها در رده‌های سنی بالاتر یعنی از ۴۵ سال به بالا هستند، در حالی که برای جوان‌ترها بدون شک در سال‌های پیش رو شاهد گسترش بیشتر فساد هم خواهیم بود. بعید نیست که نرخ بالای بیکاری و عدم اطمینان به آینده که درد مشترک جوانان امروز است در این بدبینی تاثیر بسزائی داشته باشد. البته با توافق هسته‌ای گویا ضریب خوش‌بینی مردم کمی رشد کرده است. ۵۴ درصد معتقدند که با اجرائی شدن برجام، تعلیق تحریم‌ها و خروج کشور از انزوای بین‌المللی فساد می‌تواند کاهش پیدا کند.
برای کاهش فساد چه باید کرد، پرسش دیگر این نظرسنجی بوده است. پرسش‌شوندگان دست به دامان هر وسیله‌ای برای مبارزه با فساد شدند، از مجازات مناسب، تا تبلیغ اخلاق، از اجرای قوانین تا بهبود وضعیت اقتصادی، و برای ۷۹ درصد اگر رسانه‌ها بتوانند از آزادی لازم برای نظارت بر عملکرد نهادها و افراد مسئول برخوردار باشند، بدون شک فساد کاهش پیدا خواهد کرد.
بنا بر گزارش سالانه سازمان شفافیت بین‌المللی که میزان فساد در جهان را همه ساله مورد بررسی قرار می‌دهد، ایران در رده ۱۳۶ قرار دارد. ایرانی‌ها کشورشان را در بین ۱۵۰ کشور در رده میانی قرار می‌دهند، کم و بیش در مقام ۷۵ام.
در اینجا بی شک حس ناسیونالیستی ایرانی‌ها بی تاثیر نیست چرا که مشکل است ایرانی‌ها در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه کشور خودشان را در رده پائین‌تری قرار دهند. البته در این نظرسنجی تضادهائی که ما در دیگر موارد در ایران با آن مواجه هستیم نیز دیده می‌شود. برای نمونه از سوئی پرسش‌شوندگان اعتقاد به نقش رسانه‌ها در نظارت بر عملکرد نهادها و مسئولین دولتی و بخش خصوصی دارند، از سوی دیگر تنها ۱۴ درصد اخبار مربوط به فساد را پیگیری می‌کنند.
