آزاده کریمی (گفتگوی شنیداری) – روز یک‌شنبه چهارم بهمن‌ماه، جلسه نمایش فیلم تازه فاطمه معتمدآریا با عنوان «یحیی سکوت نکرد» در شهر کاشان با تهاجم و فحاشی جمعی از افراد حزب‌اللهی مواجه شد. مهاجمان با سر دادن شعار علیه فاطمه معتمدآریا خواستار خروج این بازیگر از شهر کاشان شدند.
این افراد که بین ۵۰ تا ۶۰ نفر بودند، جلوی در سینما بهمن کاشان تجمع کرده و قصد ورود به سالن سینما را داشتند که توسط نیروی انتظامی مهار شدند. اما همچنان در طول برگزاری جلسه نقد و بررسی، در بیرون سالن سینما به اعتراض خود ادامه دادند.
اگرچه فاطمه معتمدآریا پیشنهاد انجام گفت و گویی رو در رو با معترضان را داد و با موافقت نیروی انتظامی هم روبرو شد، ولی گروه معترض این پیشنهاد را نپذیرفت و به اعتراض فحاشانه خود ادامه داد. پس از پایان جلسه، هنگام خروج از سالن نمایش، برخی از معترضان روی سقف ماشین حامل فاطمه معتمدآریا رفتند و قصد شکستن شیشه آن را داشتند که نیروی انتظامی مانع آنها شد.
در پی این اتفاق، عبدالنبی نمازی امام جمعه کاشان، ضمن اعتراض به حضور فاطمه معتمدآریا در شهر کاشان اعلام کرد که تصمیم دارد روز جمعه را در این شهر «عزای عمومی» اعلام کند. ضمن اینکه او برگزاری این نشست را به مجالس «لهو و لعب» تشبیه کرد و عنوان کرد کاشان جای برگزاری چنین مجالسی نیست.
در واکنش به این اتفاق و اظهارات امام جمعه کاشان، موج حمایت سینماگران و مسئولان سینمایی از فاطمه معتمدآریا به راه افتاد از جمله رئیس سازمان سینمایی، مدیرعامل خانه سینما، انجمن بازیگران، پرویز پرستویی، رضا کیانیان، محسن امیریوسفی و تهمینه میلانی نسبت به عملکرد مهاجمان و سخنان امام جمعه کاشان اعتراض کرده‌اند.
این حمله و آشوب حزب‌اللهی‌ها، نخستین و مسلما آخرین حمله به این بازیگر شناخته شده نیست. معتمدآریا جزو معدود بازیگران زن ایرانی است که در طول هر دوره سیاسی مورد عتاب و حمله قرار گرفته است. آنچنان که در مصاحبه ای عنوان کرد در همه دوره ها چوب خورده است.
از ابتدای دوران فعالیت‌اش در سینما و تلویزیون با خطر ممنوعیت کار و تصویر مواجه بوده و حضورش به عنوان بازیگر و فعال امور اجتماعی با سنگ‌اندازی‌ها همراه شد.
ممنوعیت شغلی‌اش بعد از فیلم «کلاه قرمزی و پسرخاله» شاید سرآغاز روشن و بی پرده‌ای برای عیان شدن محدودیت‌های این بازیگر بود. چنان که با حذف تصویر او در پخش مجدد سریال پربیننده «گل پامچال» بر همگان روشن شد که نشان دادن تصویر او در تلویزیون ممنوع است.
پس از این ممنوعیت مدتی در فرانسه اقامت کرد ولی مجددا با تلاش‌های کمال تبریزی با بازی در فیلم «مهر مادری» به دنیای بازیگری بازگشت. اما محدودیت‌ها برایش تمامی نداشت و هر از چند گاهی به واسطه حضورهای بین‌المللی‌اش مورد عتاب قرار می‌گرفت.
اینکه بدون هیچ پرده‌پوشی در فیلم تبلیغاتی میرحسین موسوی با زهرا رهنورد و معصومه ابتکار دور یک میز نشست و از حقوق زنان در ایران سخن گفت، فضا را برایش تنگ‌تر و محدودکننده‌تر از قبل کرد. تندروها نوشتند زنی است با باورهای ضداسلامی که فراموش کرده در سینمای بعد از انقلاب کار می‌کند.
پس از انتخابات ریاست جمهوری ۸۸ برای مدت کوتاهی ممنوع‌الخروج شد ولی به محض لغو این حکم، بدون حجاب و با دستبند سبز در جشنواره فیلم کان ظاهر شد.
این عمل در کنار حمایت بی پرده‌اش از جنبش سبز و انجام مصاحبه با رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از ایران، پرونده‌اش را قطورتر از همیشه کرد. چنان که رییس وقت مجمع روحانیون مجلس شورای اسلامی، مستقیما خواستار ممنوعیت تصویر وی شد و رسیدگی به شرایط حضور زنان سینماگر در جشنواره‌های خارجی را در اولویت کار مجلس قرار داد.
اگر چه این بازیگر سینما همواره خود را به دور از هر گرایش و جریان سیاسی دانسته، ولی معترضان به عملکردهایش، هر حرکت‌اش را سیاسی قلمداد می‌کنند.
معتمدآریا درباره سیاسی انگاشتن فعالیت‌هایش در یک مصاحبه گفته: «من این را به صراحت می‌گویم من هیچ گرایشی به هیچ جریان و هیچ کس ندارم جز حرفه خودم. می‌خواهم این را به شما بگویم که من در هیچ دوره‌ای راحت نبوده‌ام و در هیچ دوره‌ای برایم کار کردن ساده نبوده است. برای هر لحظه و هر کاری که می‌خواهم انجام دهم باید مشقت زیادی بکشم و به نوعی مبارزه کنم تا بتوانم کارم را انجام دهم. هر کاری از طرف من با برخوردهایی خشمگینانه مواجه بوده است. حالا در دوره‌ای این شرایط سخت‌تر است، من باید بیشتر خودم و کارم را توضیح بدهم و توجیه کنم و در دوره‌ای کمتر. واقعا از اولین روز ورودم به سینما این مسائل برای من بوده است. کاندید می‌شدم مسئله می‌شد، جایزه می‌گرفتم مسئله می‌شد.»
او در طول سال‌های ممنوعیت شغلی‌اش به تدریس و داوری در جشنواره‌های بین‌المللی پرداخت. اما همچنان سریال‌ها و فیلم‌هایی که بازی کرده، همچون «آرایشگاه زیبا» و «زیر تیغ» از صدا و سیما پخش می‌شد. هر چند پخش آثار وی با سانسور و گاه همچون فیلم «مهر مادری» با حذف نام معتمدآریا در فهرست عوامل سازنده صورت گرفت.
در این بین، نوع پوشش او در جشنواره‌های بین‌المللی و سخنانی که از محدودکننده بودن حجاب در سینما همواره به زبان می‌راند، حساسیت را تشدید می‌کرد. معتمدآریا در مستند «سینمای ناخشنود» در این باره گفت: «من به عنوان یک بازیگر باید بدانم که در قانون جمهوری اسلامی ایران باید حجاب داشته باشم، و تا یک سال‌هایی برای اینکه آدم می‌خواهد دنیا را تغییر دهد، به وسیله کار، رفتار و سینمایی که در آن کار می‌کند و به آن اعتقاد دارد، می‌گوید جهنم، من قانون جمهوری اسلامی را بابت حجاب می‌پذیرم. برای اینکه آن کاری که فکر می‌کنم، درست است را انجام دهم. در نتیجه از یک زمانی به بعد دیگر متوجه نیستی که حجاب داری، اینقدر پذیرفته‌ای این را به عنوان یک وسیله، روی سرت که عین هر چیز دیگری است؛ من همیشه مثال می‌زنم که روسری سر کردن من مثل بیکینی پوشیدن یک خانم لب ساحل است. لب ساحل نمی‌توانی با روسری بروی، دقیقا مثل این است که در جمهوری اسلامی نمی‌توانید بدون روسری باشی.»
اگر چه معتمدآریا در سینما با محدودیت بازی روبرو بوده، اما صدا و سیما همواره برخورد سختگیرانه‌تری با او داشته است. به حدی که پس از سریال «آشپزباشی» (۸۸) تا کنون در هیچ سریال و برنامه تلویزیونی حضور نداشته است.
ولی برخورد مسئولان صدا و سیما با این هنرمند، در جاده تخریب پیش می‌رود و با انتشار عکس‌ها و اخباری درباره او همواره درصدد مغشوش کردن چهره او در نزد اذهان عمومی‌است. چنان که در بهمن ماه سال ۸۹، برنامه تلویزیونی هفت، گفتگویی با «فریماه فرجامی» (همبازی معتمدآریا در فیلم «نرگس») را پخش کرد. فرجامی‌در این گفتگوی تلویزیونی، معتمدآریا را «از خود متشکر» و «تند» خطاب کرد.
این سخنان از سوی سینماگران و مردم مورد اعتراض قرار گرفت و امین تارخ میهمان این برنامه از پخش چنین مصاحبه‌ای اظهار تاسف کرد.
صدا و سیما حتی پخش تبلیغات تلویزیونی فیلم‌هایی را که معتمدآریا در آنها بازی دارد، منوط به سانسور نام و تصویر وی کرده است. به همین دلیل تبلیغات تلویزیونی فیلم‌های «اینجا بدون من» و «یحیی سکوت نمی‌کند» با انجام این سانسورها پخش شد.
از سوی دیگر، تابستان سال ۹۰، همزمان با بازداشت سه زن سینماگر، بنرهای فیلم «اینجا بدون من» به آتش کشیده شد. این بنرها در سطح شهر تهران نصب بودند و تصاویری از معتمدآریا را بر خود داشتند. مهناز محمدی مستندساز و فعال جنبش زنان، پگاه آهنگرانی بازیگر سینما و فیلم‌ساز، و مرضیه وفامهر فیلم‌ساز، بازیگر و دستیار کارگردان، سه زن سینماگری هستند که در آن زمان بازداشت شدند.
از سوی دیگر، مخالفت با پذیرش عنوان سفیری سازمان ملل و نمایندگی زنان افغان تکمیل کننده محدودیت‌های بی شمار این بازیگر زن موفق سینمای ایران است.
او در این باره در یک مصاحبه چنین گفت: «پیغام می‌دهند، این کار سیاسی است و اجازه نمی‌دهند، من کارم را شروع کنم. یعنی حتی قرار نیست بنده راجع به زنان افغانی هم حرف بزنم. در خیریه‌ای که عضو هستم و کمک می‌کنم، می‌گویند اگر ایشان جزو سخنرانان باشند ما اجازه نمی‌دهیم، مراسم‌تان را برگزار کنید. پول جمع کردن برای بچه‌هایی که دچار مصیبت هستند، کجایش سیاسی است؟»
با اندک آگاهی از مشکلاتی که معتمدآریا در طول سال‌های فعالیت‌اش متحمل شده، حتی در همین اندازه محدود که رسانه‌ای شده است، شاید بهتر واکنش او را به حملات معترضان به برنامه نمایش فیلم‌اش در کاشان درک کنیم. معتمدآریا در صفحه اینستاگرام خود در این باره نوشت: «آنچه که از سفر دیروز به کاشان در خاطرم مانده زیبایی معماری شهر و مهر و محبت مردمان هنردوستش است.
آب را گل نکنیم
در فرو دست انگار کفتری می خورد آب…»
درباره دلایل حساسیت برانگیز بودن فعالیت‌های فاطمه معتمدآریا و حملاتی که به او می‌شود، با بهمن مقصودلو منتقد، نویسنده، تهیه کننده و فیلم‌ساز و سوسن فرخ نیا کارگردان و بازیگر تئاتر گفتگویی داشتم.
بهمن مقصودلو:
سوسن فرخ‌نیا:
