خطر یک جنگ مستقیم میان روسیه و ترکیه بر سر سوریه بسیار جدی تر شده است. مقامات آلمانی در برلین نگراناند که شرایط موجود ممکن است ناتو را در آزمونی خطیر قرار دهد، چرا که سیاست‌های روسیه بر ایجاد تفرقه میان اعضای پیمان آتلانتیک شمالی ناتو بنا نهاده شده است.
اگر روسیه رو در رویی مستقیم با ترکیه داشته باشد طبق مفاد پیمان ناتو کشورهای عضو بایستی به هواداری از ترکیه با روسیه وارد جنگ شوند و اگر در چنین شرایطی مصالح ناتو ایجاب کند که از ترکیه حمایت نکند تاثیر مخربی بر فضای سیاسی و ادامه این پیمان میان اعضای آن به ویژه کشورهای شرقی عضو ناتو نظیر آذربایجان و کشورهای حوزه بالتیک که در مخاطره دائم از سوی روسیه‌اند خواهد داشت.
اخیرا در کنفرانس امنیتی مونیخ، دیمیتری مدودف نخست وزیر روسیه از خطر آغاز جنگ سرد تازه‌ای خبر داد. وی گفت: «گاهی من از خودم می‌پرسم در سال ۲۰۱۶ هستیم یا سال ۱۹۶۲». با بیان این موضوع مدودف تلاش داشت تا موقعیت و شرایط حاضر را برای غربی‌ها تصویر کند، شرایطی که به باور بسیاری از تحلیلگران حتی هراسناک‌تر از ۱۹۶۲ و بحران موشکی کوبا در آن سال است.
مقامات آلمانی نیز با ابراز نگرانی شدید شرایط حاضر را یک کابوس برای جهان خواندند، شرایطی که بسیار شبیه آغاز مناقشات اوکراین در سال ۲۰۱۳ است.
سوریه ۲۰۱۶ بسیار شبیه کوبای ۱۹۶۲ است. احتمال یک رویارویی جهانی بر سر این مناقشه روز به روز بیشتر می‌شود. بیش از پنج سال است که سوریه درگیر جنگ داخلی خانمان‌سوز است اما در شرایط کنونی این جنگ می‌تواند تبدیل به رو یا رویی میان روسیه و هم‌پیمانانش با غرب شود. مسکو و آنکارا هر لحظه ممکن است وارد جنگی مستقیم شوند و در چنین شرایطی عملکرد ناتو غیر قابل پیش‌بینی است.
مقامات کابینه آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان بسیار از موقعیتی که ممکن است در برابر ناتو قرار گیرد احساس نگرانی می‌کنند. در چنین شرایطی سوریه می‌تواند نخستین امتحان بزرگ در تاریخ ناتو برای این پیمان نظامی‌امنیتی باشد. اما شرایط بسیار پیچیده است. ناتو باید بتواند این اطمینان را به اعضایش بدهد که در شرایط سخت و مخاطرات این‌چنینی حامی‌اعضایش خواهد بود. از سوی دیگر ناتو می‌خواهد از رویارویی نظامی‌احتمالی با روسیه طی هر شرایطی پرهیز کند.
یکی از مقامات ناتو اعلام کرد: «نیروهای نظامی‌ترکیه و روسیه در مناطق مرزی سوریه روبروی هم صف‌آرایی کرده‌اند و در برخی مناطق کمتر از چند کیلومتر با هم فاصله دارند».
اعضای ناتو همیشه در مناقشات و مذاکرات، اتحاد و یکپارچگی ندارند اما در این مورد تمامی‌اعضا مخالف بالا گرفتن درگیری و مداخله ناتو هستند. اما آیا این رویارویی قابل پیش‌گیری است؟ کارنامه‌ی ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان حاکی از آن است که زمانی که پای قدرت در میان باشد هیچ کدام از خشونت ابایی ندارند، حتی در مقابل مردمان خود. این دو رهبر تا چه حد منطقی هستند؟ و تا کجا می‌توانند در گسترش خشونت پیش روند؟
ترکیه در هفتههای اخیر با به توپ بستن مناطق کردنشین و امکان گسیل نیروی زمینی به این مناطق به سهم خود به آتش این رودررویی مستقیم دامن زده است. حمله زمینی ترکیه به نیروهای کرد سوری برای ناتو حکم کابوس را دارد چرا که در چنین شرایطی ممکن است روسیه نیز به طور علنی نیروی زمینی خود را به سوریه گسیل نماید. اما چه رخ خواهد داد زمانی که یک سرباز ارتش عضو ناتو به سوی ارتش روسیه شلیک کند؟ مشاوران دولت آلمان امیدوارند که ناتو نیازی به درگیری تا زمانی که جنگ در محدوده سوریه باقی بماند نداشته باشد.
اما آنگلا مرکل نگران مسئله مهم‌تری است چرا که به باور وی روسیه از این طریق با فشار آوردن بر ترکیه در حال امتحان کردن ناتو و ایحاد شکاف در این پیمان است. به همین دلیل است که آلمان تلاش می‌کند تا سر حد ممکن ترکیه را از ارسال نیروی زمینی به سوریه منصرف کند. به گفته یکی از مقامات کابینه مرکل «این حماقت است که ترکیه با ارسال نیروی زمینی به سوریه، روسیه را جری‌تر کند».
جنگ چندگانه‌ی پوتین
مقامات رسمی‌معتقند که هدف پوتین در ایجاد این تشنجات ایجاد نفاق میان اعضای ناتو و نهایتا بی اعتبار کردن این پیمان است که در چنین شرایطی روسیه یک پیروزی بزرگ در کمپین بازگشت خود به یک ابرقدرت تراز اول خواهد داشت.
در ماه‌های اخیر روسیه چند بار دیگر حریم هوایی ناتو را نقض کرده، این هراس‌افکنی و عدم بر خورد مستقیم ناتو تا اینجای کار به نفع پوتین تمام شده است. از سوی دیگر با حمایت‌های مستقیم روسیه از کردهای سوریه، روسیه باعث جری‌تر شدن دولت آنکارا شده. به گفته ولادیسلاو شوریگین «روسیه از این طریق ترکیه را به چالشی داخلی می‌کشد و با بر هم زدن توازن داخلی، این کشور را به مناقشات و اولویت های خود مشغول می‌کند تا مسائل فرا مرزی».
در راستای پرهیز از تشنجات بیشتر ناتو به صراحت برای ترکیه روشن ساخته که در صورت درگیری مستقیمی‌که از سوی ترکیه شعله‌ور شده باشد از این کشور هیچ حمایتی نخواهد کرد. وزیر خارجه لوکزامبورگ جین اسلبورن در همین رابطه گفت: «ناتو نمی‌تواند به خودش اجازه دهد تا به مناقشهای بر سر اختلافات میان ترکیه و روسیه کشیده شود».
مقامات ناتو در این باره گفتند: «اگر ترکیه مسئول بالا گرفتن مناقشه و درگیری رودر رو شود آنکارا نمی‌تواند انتظار و در خواست حمایت بر اساس معاهده ناتو را از اعضا داشته باشد چرا که بر اساس ماده چهار این معاهده اعضا زمانی می‌توانند در خواست یاری نمایند که تمامیت ارضی، استقلال سیاسی و یا امنیت آنها به خطر افتاده باشد» ترکیه پیش‌تر یک بار این در خواست را نمود و در پاسخ به آن، ناتو موشک‌های پاتریوت آلمانی را در مرزهای شرقی ترکیه با سوریه مستقر کرد.
ناتو نگران است
اما مهم‌ترین بند پیمان‌نامه ناتو بند پنجم است که اطمینان می‌دهد: «در صورت هر گونه حمله نظامی علیه هریک از اعضای ناتو به مثابه حمله به تمامی اعضاست». اما وزیر خارجه لوکزامبورگ در این رابطه گفت: «بند پنجم این معاهده زمانی صدق می‌کند که عضو یا اعضایی از ناتو مستقیم مورد حمله قرار گرفته باشند».
دولت آلمان هم در این رابطه معتقد است که «ما تاوان جنگی را که ترکیه آغاز گر آن باشد نخواهیم پرداخت».
با تمام این تفاصیل اعضای ناتو همچنان تحولات منطقه را به دقت زیر نظر دارند و اگر در خلال این درگیری‌ها روسیه اقدام به حمله به مواضع ترکیه نماید دولت آنکارا به راحتی می‌تواند درخواست اجرای ماده پنجم پیمان ناتو را نماید. به این طریق روسیه یک بار دیگر می‌تواند میان دولت‌های غربی تفرقه ایجاد کند.
در هر صورت ۲۸ عضو ناتو نظری مشترک در رابطه با چگونگی برخورد با روسیه ندارند. اینکه با رفتار شرورانه پوتین چگونه باید برخورد کرد مسئله‌ای است که باید در گفتکوهای سرّی مقامات ناتو به آن پرداخته شود.
کشورهای بالتیک، لهستان و چک معتقد هستند که باید با جسارت و تحکم با روسیه برخورد کرد، این چند کشور در هفتههای اخیر تمرکز نیروهای خود را با پشتیبانی آمریکا در مواضع شرقی خود در دستور کار قرار داده‌اند.
گروه دوم به نوعی از روسیه حمایت می‌کنند مثل بلغارستان، رومانی همچنین اسلواکی و مجارستان. برای مثال در روز چهارشنبه گذشته ویکتور اوربان نحست وزیر مجارستان خواهان پایان تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه شد. حتی دولت چپ‌گرای یونان نیز از روسیه حمایت می‌کند.
از سوی دیگر فرانسه سیاستی دوگانه را در برخورد با روسیه در پیش گرفته است. آلمان رهبری گروهی از کشورهای میانه‌رو را در این بحران برعهده دارد، هرچند این گروه منتقد اهداف ژئو پولیتیک مسکو هستند اما به نوبه خود هر یک به طریقی در پی حل این بحران بر آمده‌اند. نقش کلیدی دولت آلمان در این میان بسیار قابل توجه است. بر سر مسئله اوکراین و کریمه آلمان انتقادات شدیدی از مسکو کرد اما از سوی دیگر با درایت تمام نگرانی‌های مسکو را نیز در دستور بررسی قرار داد تا از این طریق بیش از پیش روسیه را تحریک نکرده باشد.
برلین در ماه‌های اخیر سعی داشته تا حد امکان از افزایش حساسیت‌ها بپرهیزد. این کشور از بسیج نیروهای بیشتر ناتو در مرزهای کشورهای بالتیک و لهستان جلوگیری کرده است تا حساسیت کرملین بیش از پیش بر انگیخته نشود.
آلمان در این زمینه به قرار داد ۱۹۹۷ میان ناتو و روسیه تکیه دارد، قرار دادی که بر عدم افزایش و تمرکز نیرو و تجهیزات ناتو در مرزهای بلوک شرق پیشین تأکید می‌کند. اما در همین باره، در کنفرانس امنیتی مونیخ که کمتر از دو هفته پیش انجام شد وزیر خارجه لهستان این قرارداد میان ناتو و روسیه را باطل خواند و اعمال مسکو در اوکراین و کریمه را مصداق بارز زیر پا گذاشتن این تعهدات دانست.
هیئت دولت آلمان عقیده دارد که پوتین در تلاش است تا با آشوب بیشتر، پناهندگان بیشتری را راهی ترکیه و اروپا کند تا از این طریق ترکیه و غرب را به چالش بکشد. استراتژی که نه تنها در ابعاد بین‌المللی و منطقه‌ای بلکه در سیاست داخلی و آینده دولت مرکل نیز تاثیرگذار خواهد بود.
هر چند صدر اعظم آلمان در تلاش بود تا با دادن اعتبار به دولت ترکیه نظیر ارسال کمک‌های مالی و ورورد بدن ویزای اتباع ترکیه به نوعی از سرازیر شدن موج پناهندگان به یونان جلوگیری کند، اما با بالا گرفتن تنشها میان ترکیه و روسیه، آنگلا مرکل امکانی برای حمایت بیشتر از دولت اردوغان در این شرایط ندارد.
مسکو می‌داند که بازی مرکل تا چه اندازه شکننده است. سیاست‌های دولت آلمان در مورد پناه‌جویان باعث شده تا آلمان به نوعی به ترکیه و سیاست‌های اردوغان برای حل بحران پناه‌جویان متوسل و وابسته شود. مسلما نه اردوغان و نه پوتین هیچ یک دلسوز پناه‌جویان و حقوق بشر نیستند اما هر دو از این حربه برای اهداف سیاسی خود سود می‌برند.
یک روزنامه نزدیک به کرملین در شماره اخیر خود نوشته است: «خانم مرکل دچار شوک الکتریکی شده؟ گرگ و برّه هم‌بازی شده‌اند؟ یکی از مرکل بپرسد: آیا ارزش‌های شما با اردوغان یکی است؟ شما از این همه روزنامه‌نگار زندانی در ترکیه خوشحالید؟». البته این پرسش‌ها در حالیست که اتفاقا روزنامه‌نگاران آزاد و مستقل در روسیه‌ی پوتین نیز امنیت ندارند و حتی به قتل می‌رسند.
*منابع: وبسایت ناتو، اشپیگل، کومسومولسکایا پراوادا، اسپوتنیک نیوز
*ترجمه و تحقیق: محسن بهزادکریمی
