آزاده کریمی – بیست و نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران پانزدهم تا بیست و پنجم اردیبهشت ماه در مجموعه نمایشگاهی «شهر آفتاب» در مقابل مقبره آیت‌الله خمینی برگزار می‌شود.
به گفته برخی از منتقدین، شهرداری تهران با در اختیار قراردادن این مجموعه به بخش اجرایی نمایشگاه کتاب تهران در پی جذب بازدیدکنندگان این نمایشگاه به میادین میوه و تره‌بار و فروشگاه شهروند در این مجموعه است.
در سال‌های گذشته این نمایشگاه سالیانه در مصلای تهران برگزار می‌شده است اما امسال شهرداری تهران تصمیم گرفته است که نمایشگاه کتاب را در وسعت ۶۵ هزار متر مربع در مجموعه «شهر آفتاب» برگزار کند. برخی از ناشران فعال در ایران می‌گویند، شهرداری تهران به فکر درآمد از غرفه‌های متفرقه در نمایشگاه کتاب است.
استقبال بازدیدکنندگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از غرفه‌های متفرقه و اغذیه‌فروشی‌ها در سال‌های پیش بیشتر از سرزدن به غرفه‌های کتاب و خرید کتاب بوده است. ناشران سود مالی حاصل از فروش مواد خوراکی را بیش از درآمد فروش کتاب می‌دانند. علی اکبر اشعری سخنگوی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران آذرماه ۹۴ در گفت و گو با خبرگزاری فارس اعلام کرد مصلای تهران تنها در سال ۹۴ از اجاره غرفه‌های اغذیه فروشی این نمایشگاه حدود سه میلیارد تومان درآمد داشته است. این غرفه‌ها که اغلب به پیمانکار سپرده می‌شدند، به طور متوسط با مبلغ ۱۲ تا ۱۴ میلیون تومان به متقاضیان اجاره داده می‌شدند.
مجموعه نمایشگاهی «شهرآفتاب» در جنوب شهر تهران واقع شده و ساخت آن نزدیک به هفت سال به طول انجامیده است. طراحی «شهر آفتاب» به سفارش شهرداری تهران توسط شرکت GMP آلمان که طراحی ساختمان‌هایی چون نمایشگاه فرانکفورت را بر عهده داشته، صورت گرفته است. این مجموعه شامل بخش‌های نمایشگاهی، تجاری، اقامتی و خدماتی است. سالن‌های نمایشگاه شامل یک سالن بزرگ، چهار سالن متوسط و چهار سالن کوچک است که در مساحت تقریبی ۱۲۰ هزار مترمربع طراحی شده‌اند.
امیرمسعود شهرام‌نیا قائم مقام نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ۲۲ فروردین‌ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم از توافق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با شهرداری تهران برای برگزاری رایگان نمایشگاه کتاب تهران به مدت ۱۰ سال در شهر آفتاب خبر داد.
این در حالیست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان برگزار کننده نمایشگاه کتاب تهران، غرفه‌ها را با تعرفه همیشگی‌اش اما با مبالغ بالاتر به ناشران شرکت کننده اجاره داده است.
در این بین اما وضعیت ناشران چگونه است؟ در گفتگویی با صادق سمیعی مدیر انتشارات کتابسرا درباره سود مالی شرکت در نمایشگاه کتاب می‌پرسم، می‌گوید:
ـ شرکت در نمایشگاه هیچ سود مالی ندارد اما من به عنوان ناشر وظیفه خودم می‌دانم تا در هر نمایشگاه کتابی که برگزار می‌شود شرکت کنم.
او در پاسخ به این سوال که چه چیزی او را ملزم به این حضور می‌کند، می‌گوید: همه چیز را نباید از زاویه مالی نگاه کرد. اگر من ناشر هستم و این حرفه را قبول کرده‌ام، باید بدانم که این شغل سود مالی نداشته و ندارد. من باید تلاش کنم تا انتشارات خود را با چاپ کتاب‌های خوب ماندگار کنم.
این در حالیست که تیراژ کتاب در دو سال اخیر ۸ میلیون کاهش داشته است و آنچنانکه علی دهباشی مدیرمسئول مجله بخارا ۲۷ فروردین ماه به خبرگزاری ایلنا گفت، آمار کتابخوانی در ایران از کشورهای ترکیه، افغانستان و پاکستان کمتر است.
طبق اعلام سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (مهرماه ۹۴ در نمایشگاه کتاب کرمانشاه)، در شش ماهه نخست سال ۹۴ متوسط تیراژ کتاب، ۱۸۳۱ نسخه بوده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته با متوسط تیراژ ۲۰۱۷ نسخه کاهش ۱۲ درصدی داشته است.
کاهش ۱۲ درصدی در حالی رخ داده که علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بهمن ماه ۹۳ (در افتتاحیه نمایشگاه «یاد یار مهربان») تیراژ کتاب در ایران را ۷۰۰ نسخه اعلام کرده بود.
ضمن اینکه تیراژ سال جاری کتاب‌های درسی و کمک آموزشی که بیشترین فروش را در طول سال‌های اخیر داشته‌اند، طبق آنچه خبرگزاری ایرنا منتشر کرده به زیر هزار نسخه و حتی ۲۰۰ نسخه رسیده است.
سمیعی درباره افزایش یا کاهش فروش کتاب در نمایشگاه کتاب تهران به کیهان لندن می‌گوید: میزان فروش فقط به خود کتاب وابسته نیست بلکه به مترجم، نویسنده و اینکه آیا انتشارات به یک برند تبدیل شده یا خیر، بستگی دارد. چون برخی بازدیدکنندگان به دنبال یک سری اسامی خاص می‌گردند. ضمن اینکه وضعیت غرفه و دکور انتشارات نیز روی فروش کتاب تاثیر می‌گذارد.
او ادامه می‌دهد: شرایط کتابخوانی در همه دنیا تغییر کرده است، کتاب‌های الکترونیک و اینترنت شرایط کتابخوانی را در همه جای دنیا تغییر داده و این تنها مختص ایران نیست. اگر برای فروش کتاب اراده محکم و تبلیغ صحیح انجام شود، قطعا کتاب به فروش می‌رسد.
مدیر انتشارات کتابسرا با این حال معتقد است: من با این موضوع موافق نیستم که می‌گویند سرانه کتابخوانی در ایران ۲ دقیقه است. چون آمارگیری دقیقی نشده و مردم ما هم به راحتی خودشان را بروز نمی‌دهند.
نتایج تحقیقات مرکز آمار ایران از میزان هزینه‌های تفریحی و امور فرهنگی ۳۱ استان کشور نشان می‌دهد، سرانه فرهنگی خانواده‌های ایرانی ۲.۵ درصد است. مردم تهران نیز به عنوان شهروندانی که از امکانات و رفاه بیشتری برخوردارند، تنها ۴ درصد درآمد خود را به آموزش، فرهنگ و تفریح اختصاص می‌دهند. از این بین سهم کتاب در مجموع تفریحات شهروندان تهرانی فقط ۵ درصد است.
مدیر انتشارات کتابسرا درباره دلایل بی رغبتی مردم نسبت به کتاب می‌گوید: کل کشور مریض است و هر چیزی را هم مریض می‌کند، نشر و ناشری هم از این داستان مستثنی نیست. هر روز بیکاری در حال افزایش است و وضعیت اقتصادی مردم بدتر می‌شود.
سمیعی در این باره که وضعیت نشر در دولت حجت‌الاسلام حسن روحانی تغییرات مثبتی داشته یا خیر، می‌گوید: اصلا و ابدا تغییری نکرده است. ما همه ایرانی هستیم و سی و هشت سال است که این وعده‌ها را می‌شناسیم.
اگر افزایش ۲۰۵ درصدی قیمت کتاب در سه دهه اخیر و گردش مالی اندک کتاب را با سهم ۲۴٫۶ درصد «خوراکی و آشامیدنی» از هزینه ناخالص خانوارهای ایرانی کنار هم بگذاریم، به دلایل منطقی توجه به بازار اغذیه فروشی در نمایشگاه کتاب تهران خواهیم رسید.
