کامیار بهرنگ- ۱۷ ماه مه «روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی» نامگذاری شده؛ روزی که در تقویم‌های ایران با نام «روز ارتباطات و روابط عمومی» به ثبت رسیده است.
اولین بار در سال ۱۸۶۵ در چنین روزی «اتحادیه بین‌المللی تلگراف» در ژنو واقع در سوئیس تاسیس شد اما از آن سال‌ها تا امروز شیوه‌های ارتباط با سرعتی بسیار تغییر کرده است. «اتحادیه بین‌المللی ارتباطات» (ITU) هدف از برگزاری این روز را «بالا بردن آگاهی عمومی پیرامون امکانات استفاده از اینترنت و دیگر فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای ارتباطات میان جوامع و کاربردهای اقتصادی و همچنین ایجاد پلی میان شکاف‌های دیجیتال» عنوان کرده است. شکاف دیجیتال مفهومی است برای نشان دادن جدایی جوامع و مردمانی که به فن‌آوری‌های دیجیتال و اطلاعاتی دسترسی داشته و دیگر جوامع بدون دسترسی و یا با دسترسی محدود، به کار می‌رود. با در نظر گرفتن دنیایی پر شده از اطلاعات و دستاوردهای دیجیتال، برخی نیز همه ساکنان زمین را «شهروندان دیجیتال» می‌نامند و بر همین اساس این شکاف که می‌تواند زمینه‌های نژادی، اقتصادی و جنسیتی داشته باشد به چالشی مهم در دنیای ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات تبدیل شده است.
دنیای در حال تغییر ارتباطات همواره تعریف‌ها و نشانه‌های جدیدی را به جامعه عرضه می‌کند. همان طور که از سال ۱۹۶۹ تنها «روز جهانی ارتباطات» در جهان مطرح بود از سال ۲۰۰۵ و در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (World Summit on the Information Society) تصمیم گرفته می‌شود جامعه اطلاعاتی نیز به ارتباطات اضافه شود و بنا به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل از سال ۲۰۰۶، این روز به «روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی» تغییر نام داد. جامعه اطلاعاتی در واقع یک مفهوم گسترده‌ای است که جنبه‌های گوناگون تولید دانش و فرهنگ از فعالیت‌های غیرمادی «شهروندان دیجیتال» تا جامعه‌ای که در آن کیفیت زندگی و توسعه اقتصادی به فن‌آوری دیجیتال و اطلاعات مرتبط باشد را شامل می‌شود.
دنیایی که زمانی با کبوتر و چاپار اطلاعات و پیام‌های خود را جابجا می‌کرد امروز در جایی ایستاده است که حتی ایمیل به عنوان وسیله‌ای با سرعت پایین مطرح می‌شود. امروز جهان برای ارسال پیام‌های خود کوتاه‌ترین شکل ارسال و سریع‌ترین راه ممکن را جستجو می‌کند، از پیام‌رسان‌ها در تلفن‌های هوشمند تا سیستم‌های ارسال پیام کوتاه.
دنیایی که زمانی حتی دو شاعر و اندیشمند در یک زمان مشخص در نزدیکی هم زندگی می‌کردند اما از محصولات فرهنگی یکدیگر تاثیر نمی‌گرفتند به جهانی فرهنگی بدل شده که همه را به یکدیگر متصل کرده است. در چنین دنیایی است که ارتباطات تنها به انتقال اطلاعات محدود نمی‌شود و جابجایی فرهنگ و همچنین عنصرهای اقتصادی و تجاری را نیز در بر می‌گیرد.
کارآفرینی فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات برای تاثیرگذاری اجتماعی
شعاری که اتحادیه بین‌المللی ارتباطات برای سال ۲۰۱۶ انتخاب کرده است شامل مفاهیم گوناگونی می‌شود. کارآفرینان حوزه فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات و همچنین استارت‌آپ‌های این حوزه امروزه نقش بسیار مهمی در پیشرفت اقتصادی و توسعه فراگیر و پایدار برعهده دارند. تاثیر این فعالیت‌ها محدود به حوزه‌های شهری و ملی نبوده و بسیاری در دست‌آوردهای این شرکت‌ها در سطوح منطقه‌ای و حتی جهانی قابل ارزیابی و ارزش‌گذاری است.
با توجه به اینکه جوانان در این بخش بیشتر فعالیت دارند، سرمایه‌گذاری در این بخش جدا از دستاوردها و پیشرفت‌های محسوس در حوزه ارتباطات می‌تواند زمینه‌های دیگر اقتصاد همچون کاهش بیکاری و بالا بردن رشد اقتصادی را نیز به همراه داشته باشد.
در همین رابطه است که که هولین ژائو، دبیرکل اتحادیه بین‌المللی ارتباطات (مخابرات) در پیام خود به مناسبت این روز جهانی به «سودآوری و موفقیت‌آمیز بودن سرمایه‌گذاری» در این حوزه تاکید کرده است. امروزه جامعه اطلاعاتی و فن‌آوری دیجیتال همه‌ی عرصه‌ها، از دولت و سازمان‌های اداری تا سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های صنعتی و خدماتی و علمی را شامل می‌شود. ایجاد یک شبکه‌ی عظیم از شهروندان جهان با یک سپهر عظیم از اطلاعات، داده‌ها و کلان‌داده‌ها (Big data) زندگی ما را چنان تغییر داده که به باور هولین ژائو مانند «کاتالیزوری برای رسیدن به یک توسعه پایدار، دست یافتن به رشد اقتصادی و ارتقاء مشارکت اجتماعی و همچنین زیست بومی سالمتر» عمل می‌کند.
ایران جامعه‌ای متصل با جهانی نامتصل
بر اساس آخرین آمارهای رسمی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی «تا پایان سال ۹۴، ضریب نفوذ تلفن همراه در ایران به ۹۵ درصد رسید و ۲۱ میلیون نفر از اینترنت استفاده می‌کنند».
برسی شاخص‌های بین‌المللی و حتی منطقه‌ای اما نشان می‌دهد که جامعه ایران وضعیت خوبی از لحاظ پیشرفت در زمینه‌های گوناگون فن‌آوری اطلاعات ندارد. شاخص IDI که به میران دسترسی به ابزارهای ارتباط و مهارت استفاده از این ابزارها اشاره دارد نشان می‌دهد که ایران در بین ۱۶۷ کشور مورد بررسی در رتبه ۹۱ جهان و ۱۴ منطقه‌ای قرار دارد. رتبه‌ای که نسبت به بحرین که در منطقه جایگاه نخست را دارد و کره جنوبی که رتبه نخست جهانی را به دست آورده فاصله بسیار زیادی دارد.
بر اساس تعریف مجمع جهانی اقتصاد، شاخص آمادگی شبکه‌ای (NRI) که به میزان نفود فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر کشور برای کسب و کار و میزان تاثیر فن‌آوری اطلاعات در اقتصاد یک کشور اشاره دارد نیز هر ساله مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این میان اسرائیل بالاترین رتبه در منطقه و سنگاپور بالاترین رتبه جهانی را در حالی به دست آورده‌اند که ایران در رتبه ۱۵ منطقه‌ای و ۹۶ جهانی ایستاده است.
دیگر شاخص‌های جهانی نیز نشان می‌دهد با اینکه جامعه ایران با ضریب نفوذ مناسب و بهره‌مندی بالا از شبکه‌های ارتباطی (به نحوی که بیشترین کاربران شبکه تلگرام را ایرانیان تشکیل داده‌اند) اما فن‌آوری اطلاعات در اقتصاد و ساختار دولتی ایران نقشی سازنده ندارد. فرصتی که حتی کشورهای کوچک از آن بیشترین استفاده را برای برقراری ارتباط بین اقتصاد و چرخه تولید خود با جهان استفاده می‌کنند.
مفهوم گم شده روابط عمومی در ایران
با اینکه تقویم‌های ایرانی «روز روابط عمومی» و به تازگی هفته‌ی روابط عمومی را به ثبت رسانده است اما این سوال مطرح است که آیا روابط عمومی (Public Relations) در ایران تعریف و کارکرد درستی دارد؟
تعریف‌های متفاوتی از روابط عمومی وجود دارد اما شاید آنچه رکس هالو از پیشگامان روابط عمومی ارائه کرده است مفهمومی دقیق‌تر باشد. او می‌گوید: «روابط عمومى دانشى است که به وسیله آن سازمان‌ها آگاهانه مى‌کوشند، بر مسئولیت اجتماعى خویش عمل کنند تا بتوانند، تفاهم و پشتیبانى کسانى را که براى توسعه کارشان اهمیت دارد، به دست آورند».
در بسیاری از سازمان‌هایی که به توسعه خود اهمیت می‌دهند، مخاطب (به عنوان مشتری محصول مادی و معنوی) به عنوان پایه‌ی اصلی یک سازمان تعریف می‌شود. ارتباط به رسانه‌ها و پاسخ‌گو بودن در مقابل پرسش‌ها نیز بخشی دیگر از وظیفه‌ی روابط عمومی است، ارائه اطلاعات به عموم در زمان بحران و ایجاد یک مجموعه پویا در رسانه‌های اجتماعی به منظور ارتباط مستمر با شبکه‌ی اجتماعی پیرامونی مجموعه همه و همه می‌تواند بخش‌های متفاوت روابط عمومی باشد. به همین دلیل است که موسسه CareerCast این شغل را در کنار آتش‌نشانی و خلبانی قرار داده و آن را ششمین شغل پراسترس جهان معرفی می‌کند.
در کشورهایی مانند ایران به دلیل شرایط سیاسی و اجتماعی موجود، این استرس با مشکلات دیگری نیز همراه می‌شود. بسیاری از سازمان‌ها و موسسات در ایران نیز با شعارهایی کم و بیش مشابه تاکید دارند «حق» با مخاطب و مشتری است. اما وقتی به عالم واقع قدم می‌گذاریم نمایی دیگر را مشاهد می کنیم. جدا از همه اینها، گاهی خبرهایی درباره برخورد مدیران روابط عمومی و مسئولان این بخش با خبرنگاران نیز منتشر می‌شود که حتی بیانگر برخوردهای فیزیکی است. چندی پیش یکی از خبرنگاران در ایران از دزیده شدن دستگاه ضبط صدای خود توسط مدیر روابط عمومی یک بیمارستان خبر داده بود! به این ترتیب اگرچه همگی در جهان دیجیتال زندگی می‌کنیم، اما علاوه بر آن شکاف دیجیتال که بر اساس امکان دسترسی جوامع به تکنولوژی تعریف می‌شود، نباید شکاف سیاسی و فرهنگی را نیز نادیده گرفت.
