احمد رأفت – فیس‌بوک به بزرگترین گورستان جهان تبدیل شده است. بر مبنای آخرین آماری که گردانندگان این شبکه اجتماعی ارائه داده‌اند، حدس زده می شود که حداقل ۳۰ میلیون از کاربران در یک دهه اخیر فوت کرده باشند در حالی که صفحات آنها هنوز باز است و به نوعی هم فعال هستند.
نگاهی به آمار منتشر شده حکایت از این دارد در هر ۲۴ ساعت حدود ۱۰ هزار نفر از کاربران این شبکه اجتماعی این دنیا را ترک می‌کنند. بر پایه آمار دیگری شمار مخاطبانی که فوت کرده‌اند ولی در فیس‌بوک به زندگی مجازی شان ادامه می دهند تا آخر این این قرن می‌تواند از شمار کاربران زنده بیشتر باشد. البته این رقم آخر به نوعی حکایت از تقلیل هواداران فیس‌بوک نیز دارد.
مرگ کاربران فیس‌بوک البته فرصت های کاری جدیدی را هم به وجود آورده است. در آمریکا چندین سال است که ده‌ها دفتر حقوقی بخشی از فعالیت‌های‌شان را بر زندگی مجازی بعد از مرگ مشتریان متمرکز کرده‌اند. این دفاتر به خواست متوفی و آنچنان که در وصیت‌نامه آنها آمده است، او را در فضای مجازی زنده نگاه داشته و مسئولیت فعال بودن آن را به عهده می‌گیرند. البته از سال گذشته فیس‌بوک این امکان را هم منظور کرده است که بازماندگان کاربر فوت شده با انجام یک سری اقدامات قانونی بتوانند صفحه او را تعطیل کنند. همزمان با این تصمیم، فیس‌بوک همچنین این امکان را قراهم کرده است که صفحه کاربر پس از فوت او و به خواست بازماندگان به Memorial Page یا صفحه یادگاری تبدیل شود. نوعی سنگ قبر مجازی. در این صورت تنها کسانی که نام آنها به فیس‌بوک داده شود می‌توانند این صفحه را ببینند و تنها وراث حق دارند مطالب آن را پیاده کنند ولی آنها نیز حق اضافه کردن مطالب جدید به این صفحات ندارند.
زندگی مجازی پس از مرگ
چرا کسانی وصیت می‌کنند که صفحه فیس‌بوک آنها پس از مرگشان از دسترس خارج نشود؟ استفانو کارتا، روانکاو ایتالیائی که در مورد خواست‌های افراد برای بعد از مرگ تحقیقاتی گسترده انجام داده است، به کیهان لندن می‌گوید «تقاضای ادامه حیات صفحه شخصی فیس‌بوک دقیقا مثل ساختن مقبره‌ای قبل از مرگ با صرف هزینه‌های کم و بیش زیاد برای دفن در آن است». استفانو کاردا در ادامه می‌افزاید «اصولا این افراد زمانی‌که در قید حیات هم هستند دغدغه تنهائی و یا مورد توجه قرار نگرفتن را دارند و بنابراین می‌خواهند پس از مرگ نیز در زندگی دوست و آشنا حضور داشته باشند و دیده شوند».
چرا بازماندگان با وجود اینکه در وصیت‌نامه فرد از میان رفته اشاره‌ای به ادامه حیات مجازی نشده است، تصمیم می‌گیرند او را در فیس‌بوک زنده نگاه دارند، پرسش دیگری است که با این روانکاو ایتالیائی مطرح کردیم. استفانو کارتا این پدیده را نیز مشابه برگزاری مراسم ترحیم ار سوی بازماندگان می‌داند. «کسی که دیگر در قید حیات نیست برایش تفاوتی ندارد مراسم ترحیم چگونه برگزار شود، چقدر باشکوه باشد و چند نفر در آن حضور داشته باشند. این مراسم و چگونگی آن در واقع برای بازماندگان است و برای آنهاست که دارای اهمیت است». خود این مساله هم می تواند دلایل بسیاری داشته باشد. روانکاو ایتالیائی می‌افزاید: «از احساس گناه نسبت به کسی که فوت کرده، تا به رخ کشیدن شهرت و ثروت او در زمان حیات و بدین وسبله خود را مطرح کردن از جمله این دلایل هستند. فعال نگه داشتن صفحه فیس‌بوک هم به نوعی در همین جهت است. البته می توان اضافه کرد که این صفحه فیس‌بوک می‌تواند خاطرات مشترک را هم به نوعی زنده نگه دارد، مثل نگاه به یک آلبوم عکس قدیمی و یا اشیائی که خاطره مشترکی را زنده می‌کنند».
زادروز مجازی پس از مرگ
شری رحمانیان یک سال و نیم پیش در لندن فوت کرد. آخرین پست یکی از دوستانش در فیس‌بوک او در تاریخ ۲۶ آوریل امسال بارگذاری شده است. این صفحه از زمان مرگ خانم رحمانیان تا امروز به صورت منظم با پست‌هائی از سوی دوستانش زنده نگه داشته شده است. وقتی یکی از دوستانش پستی در این صفحه قرار می‌دهد، دیگر دوستان هم با کامنت یا لایک حضور پیدا می‌کنند. یکی از دوستانش که در این صفحه فعال است به کیهان لندن می‌گوید: «هر وقت دلم برای شری که زودهنگام این دنیا را ترک کرد تنگ می‌شود سری به صفحه فیس‌بوک او می‌زنم، نوشته‌های او را می‌خوانم، عکس‌هایش را می‌بینم و آرام می‌گیرم». بسیاری از دوستانش چند هفته پیش تولد او را دو سال پس از مرگش تبریک گفتند.
اوگو رگالی ایتالیائی نیز تقریبا دو سال پیش در پیامد یک بیماری طولانی درگذشت. لیویا، تنها دخترش تصمیم گرفت صفحه فیس‌بوک پدر را فعال نگه دارد. لیویا به کیهان لندن می‌گوید: «پدرم در دو سال آخر به دلیل بیماری زیاد معاشرت نمی‌کرد و می‌توان گفت تنها همدمش فیس‌بوک بود. غیر فعال کردن این صفحه به نظرم جدا ساختن او از مهمترین دوست ایام بیماری‌اش بود، بنابراین تصمیم گرفتم این صفحه را به یاد پدرم زنده نگه دارم». برخلاف صفحه شری رحمانیان، لیویا تصمیم گرفته است اجازه ندهد کسی پس از مرگ پدرش مطلبی در صفحه او منتشر کند. لیویا می‌گوید: «می خواهم این صفحه همان گونه‌ای باشد که پدرم آن را رها کرد، بدون هیچ تغییری و تنها مزین به تصاویری که او انتخاب کرده بود و با مطالبی که او منتشر کرده بود، هرگونه تغییری به نظرم تجاوز به حیطه شخصی او است».
گورستان‌های مجازی
زندگی مجازی پس از مرگ واقعی تنها به فیس‌بوک خلاصه نمی‌شود. در بریتانیا از سال ۱۹۹۵ پایگاهی اینترنتی با نام Virtual Memorial Garden یا «باغ یادگاری مجازی» فعال است. ده‌ها هزار نام در این سایت ذخیره شده است. اگر در مورد یکی از کسانی که در این گورستان مجازی به خاک سپرده شده است اطلاعالت می‌خواهید یا اینکه در نظر دارید درباره او چیزی بنویسید و خاطره‌ای را از زمانی که در قید حیات بود تعریف کنید، کافیست روی نام فرد کلیک کنید. این گورستان مجازی بخشی هم برای بزرگداشت حاطره حیوانات خانگی منظور کرده است. گردانندگان این سامانه اینترنتی در پاسخی کتبی به پرسش‌هایس کیهان تنها به این جمله اکتفا کردند که روز به روز شمار کسانی که توسط دوستان و آشنایان در این گورستان مجازی به خاک سپرده افزایش پیدا می کند.
روانکاو ایتالیائی استفانو کارتا در این زمینه به کیهان لندن می‌گوید: «مهمترین دلیل افزایش گورستان‌های مجازی شتاب گرفتن ریتم زندگی مردم در هزاره سوم است. امروز کمتر کسی فرصت رفتن به گورستان‌های حقیقی در حاشیه شهر ها را دارد، ولی نمی‌خواهد هم عزیز از دست رفته را فراموش کند، و با سر زدن ابه گورستان مجازی به نوعی ادای دین می‌کند». او می‌افزاید: «دیدار با کسانی که نقشی در زندگی ما داشتند و دیگر در قید حیات نیستند، در لحظاتی که با مشکلی روبرو هستیم و یا اندوه بر وجودمان سایه انداخته است یکی از بهترین روش ها برای مقابله با مشکلات و خروج از افسردگی است».
در جمهوری اسلامی ایران نیز سامانه مذهبی «سه نقطه» اولین آرامگاه مجازی کشور را راه‌اندازی کرده است.
در این آرامگاه مجازی کاربران می توانند نام و مشخصات درگذشتگان خود را ثبت کنند، برای آنها بین سنگ قبرهای متعدد یکی را انتخاب و مشخصات او را در آنجا اضافه کنند، گالری تصویری درست کنند و «صلوات» سفارش دهند.
مسئولین این آرامگاه مجازی در ایران حاضر به گفتگو با کیهان لندن و پاسخ دادن به پرسش‌های ما نشدند.
