تنش بین رژیم‌های عربستان سعودی و ایران که از دو سال پیش بر سر دخالت در سوریه و یمن و همچنین تولید و بهای نفت به اوج خود رسید، در هفته‌های اخیر به مراسم حج کشانده شد. به طوری که جمهوری اسلامی با اعلام ۱۱ محدودیت از سوی عربستان سعودی، انجام حج تمتع در سال ۹۵ را منتفی اعلام کرد.
عدم استفاده از ناوگان هوایی ایران، موضوع صدور ویزا در کشور ثالث، استقرارنیافتن درمانگاه‌های ایرانی، نداشتن خدمات کنسولی و تحقق نیافتن راهکارهای امنیت زائران و از همه مهمتر درخواست اسامی کارکنان بعثه خامنه‌ای و سازمان حج و زیارت به همراه سمت و سوابق آنها، از جمله مواردی است که دو کشور نتوانستند بر سر آنها به توافق برسند.
حفظ عزت و کرامت انسانی و امنیت مراسم حج از موارد دیگری بود که از طرف مقامات جمهوری اسلامی به این دلایل اضافه شد. اگرچه عده‌ای مطابق هر سال برای شرکت در این مراسم ثبت نام کرده و پول پرداخته بودند اما پس از وقوع دو حادثه در سال گذشته که در یکی صدها ایرانی جان خود را از دست دادند و در دیگری اعلام شد که دو نوجوان ایرانی در معرض تجاوز ماموران امنیتی سعودی قرار گرفتند، مقامات جمهوری اسلامی و سازمان حج و زیارت این اختیار را داشتند برای حفظ جان و امنیت زیارت‌کنندگان، این سفر زیارتی را لغو کنند.
علی اصغر رمضانپور، روزنامه نگار و معاون پیشین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوره وزارت احمد مسجد جامعی در مورد سخنان رییس سازمان حج و زیارت ایران که اعلام کرده بود برنامه عربستان برای ممانعت از ورود زائران ایرانی در حج تمتع ۹۵ یک تسویه حساب سیاسی و سناریوی از پیش طراحی شده بود، به کیهان لندن می‌گوید: «به نظر من شکست مذاکرات دو طرف یک سناریوی از پیش طراحی شده نبود بلکه نتیجه دو عامل سیاسی و اجرایی دیگری بود». رمضانپور به برگزاری همزمان این مذاکرات با مجموعه‌ای دیگر از گفت‌وگوهای سیاسی میان دو طرف بر سر مسایل منطقه که با بن‌بست روبرو شد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «این تصادفی نیست که به توافق نرسیدن بر سر مجموعه‌ای از مسایل اجرایی همزمان شده است با توقف مذاکرات صلح در سوریه و یمن و تشدید حملات عربستان سعودی به ایران بر سر حضور درعراق».
به عقیده علی اصغر رمضانپور، عامل اجرایی‌ای که مذاکرات را به شکست کشاند، بحث بر سر خواست‌های ستاد آیت‌الله خامنه‌ای در حج یا به اصطلاح «بعثه» او در مکه و مدینه بود. وی در این زمینه تاکید می‌کند: «رفت و برگشت مذاکرات نشان داد که نمایندگان دولت ایران در مورد موضوعاتی مانند حمل و نقل یا نحوه صدور ویزا و مانند آن توانسته‌اند به نوعی نرمش نشان دهند اما در مورد اعلام اسامی و سوابق اعضای بعثه آقای خامنه‌ای و نصب پرچم ایران بر سردر بعثه وی، امکان توافق در اختیار دولت و وزارت امورخارجه نبوده است. به نظر من این مهم‌ترین مساله اجرایی است که توافق را ناممکن کرد».
وی در مورد ادعای مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه کرامت انسانی حجاج ایرانی در خطر بوده یا توسط عربستان تضمین نمی‌شده، توضیح می‌دهد: «اینها کلمات و تعابیر تبلیغاتی است که برای توجیه عدم تمایل دولت ایران برای حل و فصل اختلافاتش با عربستان به کار برده می‌شود و هیچ مصداق عینی ندارد. البته تا حدی دولت ایران از این مزیت برخوردار بوده است که در سطح اجتماعی هم نگاه انتقادی نسبت به انجام سفر حج با انگیزه‌های مختلف در میان مردم وجود داشته است. بنا بر آمار رسمی، رقمی حدود ۱۷ هزار نفر از رفتن به سفر حج انصراف داده‌اند و میزان ثبت نام برای تمتع هم کاهش یافته، بنا بر این دولت ایران می‌دانست که با لغو سفر حج با اعتراض اجتماعی جدی روبرو نخواهد شد».
رمضانپوردر پاسخ به این سوال که آیا این موضوع کارشکنی سعودی‌هاست یا زیاده‌خواهی مقامات ایرانی، می‌گوید: «به نظر من هر دو دولت ایران و عربستان سعودی تقریبا به یک میزان بدشان نمی‌آمد از دردسرهای برگزاری حج توسط ایرانیان در شرایط تنش بین دو کشور راحت شوند. به این دلیل من فکر می‌کنم در هیچ یک از دو طرف اراده جدی برای حل موارد اختلاف نبود».
علی اصغر رمضانپور در پاسخ به این سوال که آیا سخنان آیت‌الله خمینی رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی که گفته بود اگر به سود ما نباشد می‌توانیم واجبات را تعطیل کنیم، امسال مصداق پیدا کرده، می‌گوید: «البته اشاره آقای خمینی در نقل قولی که منظور شماست واجبات مهم‌تری مانند نماز و واجبات شرعی دیگر بوده است که می‌تواند مشمول قاعده مصلحت شود. در باره حج، این فقط نظر شرعی آقای خمینی نیست و اغلب مراجع شیعه در گذشته و اکنون بر این اعتقاد بوده‌اند که در شرایط دشواری سفر یا احتمال بروز خطر انجام حج واجب نیست».
اقدامات تروریستی: ادعا یا واقعیت؟
طارق بن خلیفه آل شامری رئیس شورای روابط بین‌الملل خلیج فارس مدعی شده که ایران در جریان حج سال‌های گذشته چندین بار امنیت زائران را با اقدامات تروریستی به خطر انداخته است. همچنین نیروهای امنیتی عربستان گفته‌اند که مقامات امنیتی ایران سعی درانتقال اسلحه و انباشت آن در بعثه رهبر جمهوری اسلامی و بهره‌برداری از سلاح‌ها در مواقع مقتضی داشته‌اند و ادعا کرده‌اند که ایران امسال نیز قصد تظاهرات در مکه داشته است.
رمضانپور دراین مورد می‌گوید: «ماجرای بردن اسلحه توسط ایران و برگزاری راهپیمایی بدون مجوز، در سال ۱۳۶۶ رخ داد که همه شواهد نشان می‌دهد که ماجراجویی مقام‌های حج ایران مسبب شروع ماجرا بوده اما بعد از شروع درگیری، مقام های انتظامی عربستان نیز خشونت شدیدی نشان دادند. ولی بعد از آن سال من موردی را به یاد ندارم که ایرانیان آغازگر تنش یا درگیری بوده باشند».
مقامات ایرانی و سعودی یکدیگر را متهم می‌کنند که حج را سیاسی کرده‌اند. به گزارش خبرگزاری رسا، عبد العزیزبن عبدالله آل الشیخ، مفتی اعظم عربستان عدم پذیرش شروط غیرمنطقی عربستان از سوی ایران در حج امسال را محکوم کرده و گفته است «حج عبادتی خالص برای خداست نه برای سیاسی کردن و سوءاستفاده از آن برای منافع و طمع‌ورزی‌های شخصی». این در حالیست که سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت نیز در این زمینه گفته است: «عربستان با وجود این ادعا که حج از مسایل سیاسی جداست، در عمل نشان داد که حج را به مسایل سیاسی گره زده و نوعی تبعیض و کینه‌ورزی را با مانع‌تراشی و عدم توجه به خواسته‌های قانونی ایرانی‌ها انجام داده است».
رمضانپور در این زمینه می‌گوید: «مراسم حج پس از انقلاب هیچگاه از نطر دولت ایران فقط مذهبی نبوده است. اما نحوه عملکرد دو طرف به روابط سیاسی بین دو دولت بستگی داشته وعربستان سعودی نیز همواره در پی بهره برداری سیاسی از موقعیت خود به عنوان اداره کننده مراسم حج بوده است. به طور کلی بین نگاه مردم به حج و نگاه دولت‌ها همواره تفاوت وجود داشته است. شاید ماجرای امسال تلنگری باشد به کسانی که بی توجه به بهره برداری سیاسی دولت‌ها از رفتار مذهبی آنها به حج یا تمتع می روند.»
سود ایرانی‌ها از لغو سفر حج
بنا به شواهد عینی، بسیاری از ایرانیان، هزینه حج خود را امسال صرف کار‌های خیریه از جمله ساختن مدرسه و کمک به خانه سالمندان کرده‌اند. به گزارش خبرگزاری عصر ایران، تعداد مسلمانان ایران در حال حاضر ۶۷ درصد تخمین زده شده است که از این ۶۷ درصد، بر اساس نظرسنجی‌های صورت گرفته در وبسایت‌های مختلف و به گزارش روزنامه شرق، ۹۰ درصد شرکت کنندگان سال گذشته، رأی به لزوم لغو سفرهای حج عمره تا زمان تغییر رفتارعربستان داده‌اند بنابراین لغو سفر حج علاوه بر اینکه از نظر معنوی به صرفه بوده ازنظر اقتصادی نیزمقرون به صرفه است. این در حالیست که حج و اعتقادات دینی مسلمانان جهان، یکی از منابع عظیم درآمد برای عربستان سعودی به شمار می‌رود.
