سرنوشت دولت روحانی به سیاست منطقهای رژیم و امکانات برجام گره خورده است.
آیتالله سیدعلی خامنهای، ولی فقیه و رهبر جمهوری اسلامی در هفتههای گذشته جابجاییهایی را در رأس نیروهای مسلح جمهوری اسلامی انجام داد. خامنهای در حکمی، سردار سرلشکر پاسدار محمدحسین باقری را به ریاست ستاد کل نیروهای مسلح و سرلشکر سید حسن فیروزآبادی را به عنوان مشاور عالی نظامی فرماندهی کل قوا منصوب کرد. او پس از یک هفته در روز چهارشنبه، ۱۵ تیر و در مراسم تودیع و معارفه رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، امیر سید عبدالرحیم موسوی را که تا پیش از این جانشینی فرماندهی کل ارتش را بر عهده داشت به عنوان جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، و سرلشکر غلامعلی رشید را به عنوان فرمانده قرارگاه مرکزی خاتمالانبیاء ستادکل نیروهای مسلح منصوب کرد. غلامعلی رشید پیش از این سمت جانشینی رئیس کل ستاد نیروهای مسلح را عهدهدار بود. آخرین جابجایی نیروهای امنیتی- نظامی به دستور ولی فقیه تا این لحظه گزینش سردار علی عبداللهی به عنوان معاون هماهنگ کننده ستاد کل نیروهای مسلح بود؛ سردار عبداللهی پیش از این معاون امنیتی وزیر کشور و معاون آمار و تحقیقات صنعتی ستاد کل نیروهای مسلح بوده است.
جابجاییهای صورت گرفته در رأس نیروهای مسلح جمهوری اسلامی از سوی رهبری آن، گمانهزنیهای کارشناسان در مورد علت و انگیزههای پیدا و پنهان این تغییرات را به دنبال داشته است.
جابجایی به بهانه بیماری
ا
سماعیل کوثری، رئیس سابق اداره امنیت ستاد کل نیروهای مسلح علت برکناری فیروزآبادی را «تحلیل رفتن قوای جسمی» او دانسته و گفته است: «وی تحت معالجه درمانی قرار دارد از این رو در جایگاه مشاور عالی قرار گرفته و سردار باقری که از سابقه طولانی در ستاد کل نیروهای مسلح برخوردار است، جایگزین او شد.»
بدون شک یکی از دلایل برگزیدن سرلشکر باقری به جای فیروزآبادی وضعیت جسمی او بوده که بیان محترمانهای برای علت برکناری اوست اما به نظر میرسد وضعیت جسمی فیروزآبادی برای برکناری او را میشود در چهارچوب دیگری هم بررسی کرد و یا دست کم حدس زد. چرا که وضعیت جسمانی او موضوع جدیدی نیست و احتمالا عوامل دیگری نیز دخیل بوده تا «رییس ستاد نیروهای مسلح» به این بهانه استراحت کرده و به مداوای خود بپردازد. یکی از مهمترین دلایل اصلی کنارگذاشتن فیروزآبادی را از سمتی که ۲۷ سال آن را در اختیار داشت، میتوان در ضرورت موازنه قوا درون رژیم و مواضع او در سه سال اخیر جُست.
از دو سال پیش به این سو اخباری از احتمال تغییر رییس ستاد نیروهای مسلح به گوش میرسید و شاید یکی ازدلایل بازگشت محسن رضایی به لباس سپاه را بتوان در همین رابطه ارزیابی کرد. محسن رضایی علاقه داشت خود را به عنوان نامزد این سمت معرفی کند واطرافیان او از احتمال جایگزین شدنش به جای فیروزآبادی سخن میگفتند و خود نیز بخشی از شبکه گسترش این شایعه بودند که حاکی از تمایل و خیز رضایی برای این مقام بود به طوری که حتی دفتر محسن رضایی با صدور بیانیهای خبر انتصاب او را به سمت ریس ستاد نیروهای مسلح تکذیب کرد.
فراز و فرود حمایت از روحانی
گفتنی است وقتی ایران و کشورهای ۱+۵ در مورد چهارچوب کلی مذاکرات اتمی به توافق رسیدند، فیروزآبادی پیام تبریکی به «محضر فرماندهی کل قوا» فرستاد و با تمجید از حسن روحانی و محمدجواد ظریف، این موفقیت را «در سایه هدایتهای آن رهبر فرزانه و همت دولت خدمتگزار جناب آقای دکتر روحانی و تیم مذاکره کننده هستهای به ویژه وزیر امور خارجه» دانست. اما پاسخ آیت الله خامنهای به این پیام این بود: «آنچه که تاکنون اتفاق افتاده نه اصل توافق، نه مذاکره منتهی به توافق و نه محتوای توافق را تضمین نمیکند و حتی این موضوع را هم تضمین نمیکند که این مذاکرات به توافق منتهی شود، بنا بر این تبریک گفتن معنایی ندارد.»
شاید فیروزآبادی در فرستادن پیام تبریک شتاب به خرج داد و پیش از اینکه جزییات توافق و ابعاد آن روشن شود، از آن به عنوان «پیروزی و موفقیت» یاد کرد. اما به هر حال این پیام نشان داد که او ظاهرا از حامیان جدی برجام و دولت است. فیروزآبادی بعد از توافق اتمی جمهوری اسلامی و غرب اما به پیام بسنده نکرد و در دفاع از آن به شمارش شانزده حُسن و نقطه قوت قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام (برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و ۱+۵) پرداخت و آنها را تشریح کرد و در عین حال در کوران حمله منتقدین به دولت روحانی که به بهانههای مختلف رخ میداد در حمایت از «دولت حسن روحانی» رسانههای وابسته به نیروهای مسلح را تهدید به برخورد کرد؛ فیروزآبادی همچنین با دفاع تمام قد از حسن روحانی در یکی از سخنرانیهای خود گفت: ««ما باید به این رئیسجمهور افتخار و شکرگزار وجود ایشان باشیم و باید همه همتمان را بگذاریم در پشتیبانی دولت که بتواند در این شرایط حساس، کشتی کشور را پیش ببرد» و سپس با لحنی تهدید آمیز افزود: «من خطی و سیاسی عرض نمیکنم، حتی رسانههایی که به نوعی به نیروهای مسلح مرتبطند خطا میکنند. برابر مشی و منویات رهبری حرکت نمیکنند باید روششان را اصلاح کنند والا ما با آنها برخورد میکنیم».
در مقابل، حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی حسن روحانی این گفته را «فرمان» خواند و در حالی که فرمانده سپاه در اعتراض به برجام اعلام کرده بود در زمینه موشکی و نظامی دچار محدودیت نمیشویم، فیروزآبادی این ادعا را تلویحا رد و گفت: «ما دو حد و مرز را رعایت خواهیم کرد؛ یکی آنچه در برجام در مورد منع طراحی هستهای آمده است و دومی برد ۲۰۰۰ کیلومتر موشک را که قبلا نیز همه مسئولان کشور این حدود را اعلام کردهاند». به این ترتیب فیروزآبادی بر خلاف سیاق کلامش، محدودیت موشکی را پذیرفته و با دفاع از برجام زاویهی خود را با خامنهای بیشتر کرد.
مرزهای جدی با مواضع سپاه پاسداران
این حمایتها و مواضع نشان میداد که میان او و مقامات سپاه اختلافات جدی وجود دارد اگرچه همان گونه که گفته شد در اتخاذ موضع درباره برجام دچار شتابزدگی و نزدیکبینی سیاسی شده بود. با این مواضع و «پیام شادباشی» که از سوی رهبر جمهوری اسلامی «بیمعنا» خوانده شد، اختلاف نظر جدی در این زمینه بین فرمانده کل قوا و بالاترین مقام نظامیاش بیشتر آشکار و احتمال جابجایی و تغییراتی در فرماندهی نظامی جمهوری اسلامی جدی شد.
این همه در حالیست که با نزدیک شدن انتخابات هفتم اسفند ۹۴ فیروزآبادی کوشید بین خود با هاشمی رفسنجانی و روحانی مرزبندی جدیدی ایجاد کند. در کوران انتخابات و بعد از حمایت بنگاه خبرپراکنی بیبی سی از برخی کاندیداها که حسن روحانی و هاشمی رفسنجانی نیز در آن لیست بودند، فیروزآبادی گفت: «آنهایی که آمریکا و انگلیس از آنها حمایت کردند اگر اعلام برائت از آمریکا و انگلیس نکنند مجرمند». او پیشتر به طرح کنندگان نظریه «شورای رهبری» نیز تاخته بود؛ شاید همه اینها تقلایی بود برای جبران شتابزدگی در حمایت از برجام و کاهش شکافی ک بین او و «ولایت» به وجود آمده بود. اما رفتارهای پیشین نشان میداد که وی در وضعیتهای خاص این ظرفیت را دارد که بیشتر به سوی هاشمی و روحانی بغلتد تا اینکه با مقامات سپاه همآوایی داشته باشد. این موضوع در موازنه قوا و حفظ موقعیت بالادستی از سوی رقیبان داخل نظام میتواند بسیار مهم و حیاتی قلمداد شود. کما اینکه برکناری فیروزآبادی و جایگزین شدن جوانترین سرلشکر جمهوری اسلامی با سابقه فرماندهی اطلاعات سپاه حکایت از تغییرات مهم و سرنوشتساز دارد.
نظر رهبر به سپاه نزدیکتر است
در همین رابطه مراد ویسی، استاد پیشین دروس ارتش و سیاست و سازمان و تشکیلات نیروهای مسلح در دانشکده خبر تهران در گفتگویی با کیهان لندن در مورد اثر این تغییرات بر سیاستهای جمهوری اسلامی در منطقه به ویژه در مورد حضورایران در سوریه و عراق، با اشاره به اینکه سرلشکر باقری از دوستان نزدیک سردار جعفری فرمانده سپاه و سردار سلیمانی فرمانده سپاه قدس است، معتقد است، شاید در تاکتیکها و برنامههای ایران در خاورمیانه تغییراتی ایجاد شود اما در راهبردها تغییری ایجاد نمیشود. به دلیل اینکه راهبردهای ایران در خاورمیانه را ستاد کل ارتش یا ستاد کل نیروهای مسلح تعیین نمیکند بلکه توسط آیتالله خامنهای تعیین میشود اما بر اساس سخنرانیهای آیتالله خامنهای میتوان نتیجه گرفت که راهبرد مورد نظر وی از میان دو راهبردی که یکی آقایان ظریف و روحانی نمایندهاش هستند و راهبرد دیگری که سپاه و سردار سلیمانی نمایندهاش هستند، به راهبرد سلیمانی نزدیکتر است.
این کارشناس حوزه نظامی همچنین تأکید میکند که اگر با عیار جمهوری اسلامی به عنوان حکومتی که ۳۸ سال است در ایران بر سر کار است مساله را ببینیم امیرسرلشکرمحمد حسین باقری یکی از با تجربهترین افسران نیروهای مسلح در ایران است.
به نظر میرسد رهبر جمهوری اسلامی از یک سو در حال صفآرایی جدید با هدف محدود کردن بیشتر نقش حسن روحانی و دولت تدبیر و امیدش در سیاستگذاریها و تصمیمگیریهای منطقهای است، و از سوی دیگر با چیدن افراد همسوتر با سیاستهای خویش در مقامهای کلیدی نظامی و امنیتی، خود را برای رقم زدن سرنوشت دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اسلامی آماده میکند.
