آزاده کریمی- با اینکه رسانه‌ای شدن روش تهویه تور مرغی موزه ملی فرش تهران، منجر به سامان دادن سیستم تهویه این موزه شد ولی همچنان این پرسش باقی است که دو ماه تهویه نامناسب چه صدمه‌هایی به مجموعه فرش‌های گران‌بهای موزه فرش وارد کرده و اینکه سیستم تهویه هوای کنونی تا چه میزان کارآمد است.
اوایل تیرماه سال جاری سایت معماری نیوز مطلبی با عنوان «موزه فرش را با توری مرغی خنک می‌کنند!» منتشر کرد که دربرگیرنده اطلاعاتی مبنی بر نبود تهویه مناسب در موزه فرش ایران و استفاده از تورهای مرغی و روش ابتدایی باز کردن پنجره‌های سقفی برای تغییر هوا بود.
براساس این گزارش، مسئولان موزه فرش تهران به مدت دو ماه، در دمای غیراستاندارد و نامناسب برای نگهداری بافت فرش، فرش‌های موزه را نگهداری کرده‌اند٬ آنچنان که دمای داخلی موزه حتی برای کارکنان و بازدیدکنندگان قابل تحمل نبوده است.
در شرایطی که دمای مناسب برای نگهداری بافت فرش، ۱۹- ۲۴ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی آن بین ۵۲_۵۴ درصد است، بیش از ۱۳۵ فرش از قدیمی‌ترین فرش‌های ایران در دمای ۳۵ درجه سانتیگراد نگهداری شده‌اند، به آن آلاینده‌های ناشی از سمپاشی صورت گرفته اخیر را هم اضافه کنید.
این در حالی است که در نگهداری بافت‌های قدیمی باید عواملی چون حرارت، رطوبت، حشره‌ها و حیوان‌های موذی و نور را کنترل کرد و خواص فیزیکی و شیمیایی، نحوه حمل و نقل، شست و شو، استریل کردن، هوا و آفتاب دادن، سمپاشی محیط نمایشگاه و انبار موزه را مدنظر قرار داد.
آلودگی هوا بلای جان فرش‌های موزه فرش ایران
شش سال پیش پژوهشی علمی منتشر شد که حاکی از بالا بودن میزان آلاینده‌های هوای داخل موزه فرش ایران نسبت به فضای خارج این موزه بود. این پژوهش نشان می‌داد که هوای داخلی موزه فرش با توجه به قرار داشتن در یکی از پرترددترین نقاط تهران (خیابان کارگر شمالی ـ تقاطع دکتر فاطمی) متاثر از آلودگی بیرونی است.
بنا بر این پژوهش، باید از تماس مستقیم فرش‌های در معرض نمایش با هوای محیط جلوگیری می‌شد و سیسنم تهویه هوای مخصوص با فیلترهای چندگانه نصب می‌شد. ولی نه تنها موزه فرش در طول این سال‌ها به فیلترهای ضد آلاینده مهجز نشد، بلکه موزه نزدیک به دو ماه بدون سیستم تهویه بود.
محمدرضا کارگر٬ مدیرکل امور موزه‌ها و اموال تاریخی در واکنش به گزارش سایت معماری نیوز (اواخر تیرماه) از تخصیص اعتبار ۸۵ میلیون تومانی به موزه فرش خبر داد و بروز چنین مشکلاتی در حوزه موزه‌ها را کمبود بودجه و عدم استقبال حامیان مالی دانست. او همچنین موزه فرش را از نظر تاسیساتی مشکل‌دار خواند.
در گزارش سایت معماری نیوز، چیدمان نامناسب فرش‌ها، عدم نظافت موزه، کمبود نور، نداشتن سایت معرفی موزه، فقدان کاتالوگ، بروشور یا کتاب مختص موزه و نبود امکانات برای نمایش فیلم با موضوع فرش دیگر مشکلات این موضوع قلمداد شده است.
موزه‌ای در آستانه ۴۰ سالگی اما در معرض خطر
موزه فرش ایران ۳۹ سال پیش به دستور شهبانو فرح پهلوی و توسط عبدالعزیز فرمانفرمائیان، شبیه دار قالی بنا شد. نمایشگاه دائم این موزه حاوی ۱۳۵ تخته فرش ایران متعلق به قرن نهم هجری تا دوره معاصر است که در مراکز مهم این هنر همچون کاشان، کرمان، اصفهان، تبریز، خراسان، اصفهان و کردستان بافته شده است.
این موزه در قبل از انقلاب نمایش‌دهنده مجموعه قالی‌های با ارزش خریداری شده از بازارهای جهانی، موزه‌های خارجی و هدیه‌های هنردوستان بود ولی بعد از انقلاب با مصوبه شورای انقلاب فرهنگی و تبصره ۸۲ آن باید تمام فرش‌ها و بافت‌های نفیس و موزه‌ای کاخ‌ها، نهادها و ارگان‌های دولتی به این موزه منتقل می‌شد، البته اگر این انتقال انجام گرفته باشد.
بر اساس اسناد موجود تنها در سال ۶۶ ، ۵۶۳ تخته فرش به این موزه انتقال داده شده تا نگهداری شوند ولی از سرنوشت باقی فرش‌ها اطلاعی در دست نیست.
معماری این بنا به گونه‌ای طراحی شده تا کمترین ارتباط را با فضای بیرونی داشته باشد، طراحی نور نیز کمترین احتمال برخورد نور را با فرش‌ها فراهم می‌کند. تهویه هوای داخل سالن از طریق دستگاه‌های تهویه‌ای که در سقف اصلی و سقف کاذب جاسازی شده‌اند، تنظیم می‌شود.
هوا برای فرش همه چیز است
آقای برجی کارشناس فرش در رابطه با شیوه نگهداری مناسب فرش به کیهان لندن می‌گوید: هر نوع فرشی چه قدیمی و چه تازه‌بافت، باید در جایی نگه داشته شود که هوا در جریان اما تحت کنترل باشد. اگر هوای مفید و لازم در محیط وجود نداشته باشد، فرش بید می‌زند و هر چقدر فرش مدت زمان بیشتری در شرایط نامناسب بماند، بیشتر آسیب می‌بیند.
او در پاسخ به تاثیرهای احتمالی تهویه غیراستاندارد بر فرش‌های موزه فرش ایران، می‌گوید: بستگی به این دارد که فرش قبلا چه شرایطی داشته است. اگر فرشی مشکل بیدزدگی داشته باشد، در این فرصت مشکلاتش تشدید می‌شود. در این شرایط شاید تهویه مناسب هم دیگر برای فرش دردی را دوا نکند. اگر فرش‌ها را از نزدیک کارشناسی کنیم، قاعدتا جواب روشنی خواهیم گرفت ولی همواره دمای نامناسب و کمبود هوا باعث پوسیدگی فرش، رنگ باختگی و در نهایت از بین رفتن فرش می‌شود، دقیقا همچون زنجیری که بهم متصل است.
این کارشناس متذکر شد: حرکت دادن و تکان دادن فرش بر طبق اصول کارشناسی، یکی از راه‌های مفید برای نگهداری طولانی‌مدت فرش است. اگر یک فرش را برای مدت‌ها از جای خود تکان ندهیم و آن را در فضای بسته بگذاریم، به طور قطع آسیب می‌بیند.
برجی اضافه می‌کند: بهترین روش نگهداری فرش در معرض جریان هوا بودن و کنترل دمای محیط است. هوا برای فرش همه چیز است، اگر یک فرش در شرایط نامناسبی از این دست باشد، باید آن را شستشوی مخصوص داد و تخم بیدهایش را از بین برد.
او در پاسخ به اینکه نگهداری فرش در فضای بسته شیشه‌ای (همچون روش نگهداری موزه فرش ایران) بدون تهویه هوا چه خطرهایی برای فرش دارد، می‌گوید: نباید فرش را در مدت‌زمان طولانی ثابت نگه داشت، حالا این در محیط شیشه‌ای باشد یا در فضای خارج. اما در همین محفظه‌های شیشه‌ای هم می‌توان دمای هوا و میزان گردش هوا را کنترل کرد.
