کدام زن بود که برای نخستین بار در فضا گرفتار عادت ماهانۀ خود شد؟ چگونه می‌توان در حالت بی وزنی وسایل بهداشتی را عوض کرد؟ و چرا هنگامی که جاذبۀ زمین وجود ندارد خون به طرف بالا جریان پیدا نمی‌کند؟
این نکات برخی از پرسش‌هایی است که هنگام پژوهش من دربارۀ سلامتی زنان فضانورد در برابرم قرار داشت.
جسم انسان در فضا تغییرات فراوانی پیدا می کند و کنترل تعادل مکانیسم بدن باید کاملا خود را با محیط جدید هماهنگ سازد تا به روش جدیدی دست یابد. ولی به هنگام تحقیقات، به این نکته برخوردم که سیستمی که مطلقاً در حالت بی‌وزنی دچار تغییر نمی‌شود پریود زنان است. پژوهش‌ها نشان دادند که زنان در فضا نیز مانند زمین حالت عادت ماهیانه خود را عوض نمی‌کنند و بدن زنان می‌داند که باید خود را از وجود این خون‌ها برهاند.
این نکته که زنان ممکن است در حالت بی‌وزنی نیز پریود شوند سبب شده بود که در ابتدا فضانوردی زنان ناممکن به نظر برسد. امروز اما می‌دانیم که عادت ماهانه مانع فضانوردی زنان نمی‌شود.
انتخاب شخصی
اگرچه اکنون راه‌هایی پیدا شده که به زنان اجازه می‌دهد مانع پریود خود شوند ولی پژوهش‌ها نشان داده است که گروهی از زنان هستند که عادت ماهانۀ خودشان را ضروری می‌دانند و احساس می‌کنند که داشتن پریود نوعی ضرورت فیزیکی است در حالی که گروهی دیگر خوشحال می‌شوند که دیگر هرگز این گرفتاری را ندارند. تعدادی از کارشناسان در این زمینه به توافق نرسیده‌اند که آیا باید به طور عام حذف کامل پریود زنان را توصیه کرد یا نه. ولی اکثریت بر این عقیده‌اند که قطع این خونریزی ماهانه آثار جانبی دامنه‌داری ندارد.
در مورد تصمیم زنان فضانورد دربارۀ داشتن یا نداشتن پریود مقررات خاصی وجود ندارد و تصمیم در این زمینه منحصراً در اختیار آنان است. برخی از زنان فضانورد احساس می‌کنند که پریود مانع کار آنان نمی‌شود و درنتیجه بر همان اساس تصمیم گرفتند. ولی به هر تقدیر، هنگام گرفتن چنین تصمیمی زن فضانورد باید مشکلاتی را که داشتن عادت ماهانه در فضا به همراه دارد در نظر داشته باشد. این مشکلات با مختصات پرواز فضایی و عملی بودن رعایت شرایط بهداشتی در ارتباط مستقیم است. آب برای شستن محدود است و تغییر و تعویض وسائل بهداشتی در فضا نیز کار آسانی نیست.
اگر زنی تصمیم بگیرد که در فضا پریود نشود، همچنان که بسیاری از زنان فضانورد برای سفرهای طولانی تصمیم می‌گیرند، بهترین راه حل برای آنان استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری است. در زمین از قرص‌های مخلوط با هورمون‌های ضد بارداری استفاده می‌شود که مانع تخم‌گذاری می‌شود. این قرص‌ها برای سه هفته متوالی استفاده شده و یک هفته استفاده از قرص به خاطر پریود قطع می‌شود. ولی فضانوردانی که نمی‌خواهند پریود شوند می‌توانند این قرص‌ها را همه‌ی ماه مصرف کنند و در نتیجه پریود نشوند. برای زنان سالم استفاده از این ترتیب هیچ‌گونه اثر جانبی ندارد. ولی مسأله اینجاست که برای یک سفر فضایی سه ساله‌ـ مثلا رفتن به کرۀ مریخ و بازگشت‌ــ ۱۱۰۰ قرص لازم است که تا مانع پریود شود و سفینه باید ترتیب حمل و جا دادن تمام بسته‌های قرص و هزینۀ پرتاب این بار اضافی را بدهد. همین مشکل و محاسبه برای وسایل بهداشتی مورد نیاز نیز وجود دارد.
ما در این زمینه موفق به تدارک گزینه‌های مختلف شدیم. پژوهش تازۀ من استفاده از مواد ضد بارداری LARC است که معمولا زیر پوست و یا در داخل رحم قرار می‌دهند تا به تدریج هورمون جلوگیری از پریود را آزاد کند. شاید این راهکار بیشتر به صرفه باشد. به طور کلی انجام برنامه‌های کارآموزی و پروازهای متعدد و مشکل اضافی تغییر ناحیه زمانی (در گردش سفینۀ فضایی فصل برای فضانوردان با سرعت بیشتری عوض می‌شود) به خاطر مصرف یک قرص کار آسانی نیست.
ولی آیا این راهکارها به زیان زنان فضانورد نیست؟
پژوهش‌های من هیچ‌گونه قرینه و نشانی از این که سرعت فوق‌العاده‌ای که هنگام پرتاب سفینه و فرود آن بر بدن فضانورد وارد می‌شود اثری بر وسایل مورد استفاده بگذارد، به دست نداده است. ولی ما هنوز به درستی نمی‌دانیم داروهایی که زیر پوست و یا در رحم گذاشته‌ایم هنگام سقوط شدید سفینه و لباس‌های مخصوص فضانوردان که پوست بدن را زیر فشار می‌گذارد و چسبیده به بدن است چه صورتی پیدا می‌کند.
باوجود پژوهش‌هایی که بر مبنای بازسازی شرایط فضا به عمل آمده هنوز مسائل بسیاری مانده که از آنها خبر نداریم.
یکی از آن نکات این است که استفاده از قرص‌های جلوگیری از بارداری بر تراکم استخوان‌های زن فضانوردی که از این قرص‌ها استفاده می‌کند چه اثری دارد. نبود مواد معدنی در استخوان‌های ما خطر ایجاد مخاطراتی مانند پوکی استخوان و شکستگی به وجود می‌آورد. فضانوردان به مراتب بیشتر از ساکنان زمین استحکام استخوان‌های بدن را از دست می‌دهند و دلایل و مدارکی وجود دارد که برخی از داروهای ضدحاملگی مانند تزریق ترکیب‌های پروژسترون این آثار زیان‌آور را تشدید می‌کند. به‌هر تقدیر پژوهش‌های بیشتری لازم است تا این مخاطرات را بیشتر و بهتر کشف کنیم.
سلامتی برای باروری
درباره زنان فضانورد مطالب زیادی وجود دارد که ما از آن بی‌خبریم. یکی از آن نکات، اثر فضانوردی بر بارداری است. قدرت بارداری زن با سال‌های عمر کم می‌شود. در نتیجه چنانچه زنان فضانورد در پی آن باشند که نخستین فرزند خود را پس از ۴۱ سالگی به وجود آورند و موفق نمی‌شوند، مشکل است بتوان این نازایی را به سال‌های عمر نسبت داد یا فضانوردی.
باردار بودن هنگام فضانوردی فکری باورنکردنی است زیرا پرتوافکنی و تشعشع بر نطفه‌ای که هنوز به دنیا نیامده اثر بسیار زیان‌بخشی دارد و بنابراین پژوهش در این زمینه را اقدامی دور از اخلاق می‌سازد و تنها یک بار پیشرفت در پژوهش به ما اجازه داد که بتوانیم با اطمینان خاطر بدن فضانورد را در فضانوردی‌های درازمدت از زیان پرتو افکنی برکنار داریم؛ ولی آیا می‌توانیم بارداری زنان را در فضانوردی بپذیریم؟
در هر صورت، موضوع تأثیرات جلوگیری از عادت ماهانه در فضا را می‌توان مورد پژوهش‌های بیشتری قرار داد. این مسأله با پروازهای درازمدت مثلا مسافرت به مریخ و یا سیارات دورتر اهمیت فراوانی پیدا خواهد کرد. خوشبختانه ما در این زمینه پیشرفت‌هایی کرده‌ایم. کار سیستماتیک ما بدین معناست که برای نخستین بار تحقیقات و راهنمایی‌هایی برای زنان فضانورد عرضه می‌شود که می‌تواند در آینده مورد استفادۀ آنان قرار گیرد.
*منبع: How women can deal with periods in space
*نویسنده: Varsha Jain
*مترجم: علی نوری
