سارا دماوندان – دوران بلوغ یکی از مهمترین دوره‌های با ارزشی است که نقش بسیار تایید‌کننده‌ای در شکل گرفتن شخصیت فرد دارد. دورانی پر از هیجان و شور که هدایت کردن آن کار ساده و راحتی نیست. بلوغ پایان دوران کودکی و دروازه ورودی به نوجوانی و بزرگسالی است. بر اساس تحقیقات انجام شده٬ در حال حاضر سن بلوغ از ۱۰ سالگی آغاز و در ۱۹ سالگی به پایان می‌رسد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از آنجا که این دوران را بسیار مهم می‌‌دانند توجه ویژه و خاصی هم به آن دارند.
برای اینکه بیشتر با خصوصیات این دوران آشنا بشوم و نوع برخورد با نوجوانان پسر یا دختر را در این دوران بدانم با علم‌ناز حسن‌زاده٬ متخصص در امور روان‌شناسی بالینی و امور تربیتی به گفت‌وگو پرداختم.
-آیا دوران بلوغ سن مشخصی دارد؟
-سن بلوغ امروزه با توجه به شرایط موجود و تغییرات بسیاری که در روش زندگی افراد به وجود آمده دستخوش تغییرات زیادی شده است. این دوران پرهیاهو تحت تاثیر رسانه‌های گروهی و دنیای دیجیتال گوی سبقت را در رشد و ایجاد تغییرات بدنی و عاطفی به تسخیر و نفوذ در آورده است. سن بلوغ در حال حاضر از نه یا ده سالگی شروع می‌شود.
-دوران بلوغ دارای چه خصوصیاتی است؟
-به طور کلی رشد فیزیکی در دختران با افزایش ناگهانی قد (اما نه لزوما وزن) در ابتدای بلوغ همراه است. یک سال پیش یا پس از آن هم قفسه سینه دختر مثل تپه‌ای رشد کرده و به صورت تیره از آرئول کوچک به نام «جوانه» دگمه می‌زند. رشد پستان که در نوجوانی با سرعت اتفاق می‌افتد و نیز رشد مو در بیست درصد دختران توأم با شروع دوران قاعدگی ماهانه است. در این دوران میزان چربی بدن افزایش می‌یابد و صورت پف می‌کند. شاید پوست از بروز آکنه و جوش‌های غرور نوجوانی رنج ببرد و اثرات این تغییرات دختر نوجوان را شوکه کند. در سیزده سالگی بلوغ کامل می‌شود و با ورود به هجده سالگی دوران جوانی آغاز می‌شود. این بخشی از تغییرات جسمی دختر را در بر می‌گیرد و طبیعی است که بلوغ دختر با بلوغ جسمی پسر نوجوان تفاوت‌های بارزی دارد.
– این روند در پسران به چه صورتی است؟
-رشد فیزیکی پسر در شروع به کندی صورت می‌گیرد. در اواسط دوران نوجوانی است که پسر به شدت قد کشیده و هر روز شلوارش کوتاهتر از روز قبل می‌شود و نیاز به تغذیه زیاد و پرانرژی او را مبدل به یک جاروبرقی مکنده غذا و نوشیدنی می‌کند. از تغییرات این دوران می‌توان صدای کلفت و رشد موی صورت و زیربغل و همچنین تغییرات در آلت تناسلی هر دو جنس به خصوص پسر را نام برد.
-در این دوران تغییرات عاطفی چشمگیری دیده می‌شود، وظیفه والدین نسبت به این تغییرات عاطفی چیست؟
-بسیاری از پدر و مادران احساسات نوجوانی ناشی از بحران دوران بلوغ را با موارد جدی‌تری اشتباه می‌گیرند. اگر در این مورد خاص نگرانی وجود داشته باشد، بهترین راه برای والدین این است که دخترشان با یک فرد مجرب، روانشناس و یا پرستار آشنا به مراقبت‌های بهداشتی مشاوره کند. دختران این مسأله را در تمام طول روز در مدرسه مثل باری روی دوش خود حس می‌کنند. در بیشتر مواقع دختران ترجیح می‌دهند با یک غریبه گفت‌وگو کنند تا با پدر یا مادرشان٬ بنابراین در چنین شرایطی وجود یک رابط مجرب و مطمئن بسیار موثر خواهد بود.
-رشد عاطفی برای یک پسر نوجوان چگونه خواهد بود؟
-نوسانات خلقی در پسران در دوران بلوغ رخ می‌دهد. این اشاره باید آویزه گوش والدین شود که با احتیاط با نوجوان خود برخورد کنند. بسیاری از والدین در این شرایط نمی‌دانند که نوجوان آنها در مقابل صحبت‌هایشان چگونه برخورد خواهد کرد. باید الگویی برگزیده شود که به والدین کمک کند چگونه با فرزند خود صحبت کنند. باید به خاطر داشت که تجربه دوره رشد برای نوجوان سخت است و به او توضیح داده شود که در این مرحله چه اتفاقی می‌افتد. علم به این موضوع مانع حملات احساسی غافلگیرکننده می‌شود و این مساله را به یک حقیقت دلنشین تبدیل می‌کند. به همان اندازه که پسر از نظر احساس عاطفی رشد می‌کند، تغییرات شگرفی در روابط و ارتباطات اجتماعی او رخ می‌دهد. در بسیاری موارد دوستی‌های قدیمی از بین می‌رود و این یک فرایند طبیعی است.
-دوران بلوغ زمان بسیار حساسی است، نقش خانواده در این مقطع زمانی چیست؟
– خانواده‌ها باید پیش از رسیدن فرزندشان به سن بلوغ چند نکته ضروری را در نظر داشته باشند. نخست اینکه از یک تا دو سال قبل از بلوغ باید فرزند را آماده کرده و او را با تغییرات جسمی و روحی که به زودی با آن روبرو خواهد شد٬ آشنا کنند. به عنوان مثال به او این اطمینان را بدهند که تغییرات ایجاد شده طبیعی است٬ به او یادآوری کنند که همزمان با پیدایش این تغییرات٬ فرد تکامل پیدا می‌کند٬ بنابراین باید در رفتار و اندیشه‌هایش تغییراتی ایجاد کند.
به عنوان نمونه رشد بدنی پسر ۱۳ ساله به نحوی است که حتی یک تغییر بسیار جزیی در اندام او هم به چشم می‌آید، والدین انتظار مشاهده‌اش را دارند و این علائم را به عنوان علامت مرد شدن می‌بینند. «هی تربچه قد کشیده‌ای! داری به برج میلاد می‌رسی» این اشاره به رشد ناگهانی و سریع نوجوان دارد. اما باید دست‌کم پنج سال دیگر به او فرصت داده شود تا کاملا خصوصیات مردانه را در خود رشد بدهد. من اینجا یک توصیه ضروری برای کنار آمدن با نوجوان پسر و دختر به خانواده‌ها دارم و آن این است که والدین باید به فرزندان خود فضای رشد بدهند تا او احساس راحتی و آرامش کند و به عبارتی خودش باشد. بهتر است کنترل به صورت نامحسوس باشد و والدین در صورت احساس زنگ خطر پیش‌قدم شوند و با حوصله و درایت با فرزندشان صحبت کنند. پسر نوجوان می‌فهمد والدین چه می‌گویند. اما والدین نباید فرموش کنند که خود نیز زمانی نوجوان بوده‌اند.
برای فرزندان دختر نیز به همین ترتیب است. در زمان بلوغ دختر فعال و شاداب خانواده، تبدیل به نوجوانی عبوس می‌شود که سر هر چیزی بگو و مگو و استدلال می‌کند. در هر صورت، تغییرات روانی در دوران بلوغ عامل ترسناک و گیج‌کننده‌ای برای دختر است و افکار و رفتار او را تحت تسلط خود در می‌آورد. دختران در دوران بلوغ ممکن است با والدین خود و یا دوستانشان برخورد سردی داشته باشند و جای تعجب ندارد اگر که بیشتر این خشونت و سردی‌ها بر روی پدر و مادر متمرکز شده باشد.
-راهکار مناسبی که خانواده‌ها به خصوص والدین باید در زمان بلوغ در رابطه با فرزندانشان در نظر بگیرند٬ چیست؟
-مهمترین مسئله شناخت دنیای نوجوانی است و این نخستین گام است. والدین باید زبان ویژه پسر و دختر امروزی را با استفاده از پیام‌های آنلاین و متن‌هایی که بین یکدیگر رد و بدل می‌کنند٬ بدانند. این دانستن به والدین کمک می‌کند تا آگاه باشند که امروزه چه چیزی در جامعه نوجوانان رخ می‌دهد و چه چیزی برای تعریف کردن وجود دارد. در بسیاری از موارد به والدین آموزش داده می‌شود که در سایت‌های قابل دسترس بیاموزند که واقعا چه اتفاقاتی در اطرافشان رخ می‌دهد. گام به گام با فرزندانشان پیش بروند٬ برایشان از زمان نوجوانی خود بگویند تا فرزندانشان بدانند که آنها نیز این دوران را سپری کرده‌اند و چیز عجیبی نیست. نکته دیگر اینکه اگر والدین متوجه بشوند که عقاید نوجوانشان با مسایل روز متفاوت است، باید به وی فضای لازم برای ابراز عقیده بدهند. باید بحث سالمی در این مورد انجام شود و این به هر دو بزرگسال و فرزند کمک می‌کند که به صورت عاقلانه‌تری عقاید خود را ابراز کنند، هرچند که آنها با هم موافق نباشند اما مهم این است که عقایدشان را ایراز کنند. این تغییر نشانه رشد است و شاید همیشه جالب نباشد ولی ضروری است
