گزارش دو سالانه مجمع جهانی اقتصاد از «رقابت پذیری گردشگری» نشان می‌دهد با وجود گسترش جنگ و ناامنی، میزان گردشگری در جهان افزایش پیدا کرده است.
مجمع جهانی اقتصاد در ۹ سال گذشته صنعت گردشگری و مسافرت را به عنوان بخش بزرگی از اقتصاد جهانی مورد توجه قرار داده است و در گزارش اخیر خود به دنبال «یک صنعت پایدار و موثر برای توسعه اقتصاد بین المللی» است.
در گزارش اخیر با معیارهای سال ۲۰۱۵، اسپانیا به عنوان اولین مقصد گردشگری جهان معرفی شده است. این در حالیست که بازارهای نوظهوری همچون برزیل، چین، مکزیک، سنگاپور و امارات نیز در میان ۳۰ کشور برتر خودنمایی می‌کنند. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش خود به مزایای اقتصادی و اجتماعی گردشگری در این کشورها اشاره و تاکید کرده است بازارهای سنتی در کشورهایی همچون فرانسه، ایالات متحده آمریکا، انگلیس، ایتالیا و استرالیا سال‌هاست از مزایای این بازار سود می‌برند.
صنعت گردشگری در حال حاضر تقریبا یک دهم تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود و به طور متوسط در چهار سال گذشته ۳/۴درصد به طور سالانه افزایش داشته است. گزارش مجمع جهانی اقتصاد می‌گوید که در سال‌های آینده این رقم با افزایش همراه می‌شود و به حدود ۵/۲درصد در سال خواهد رسید.
این گزارش شامل پرونده ۱۴۱ کشور است که ایران در رتبه ۹۷ آن قرار دارد.
با اینکه در سال‌های پس از پایان جنگ میان ایران و عراق رشد گردشگری در ایران با روند صعودی همراه بوده است اما در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ و همزمان با تشدید تحریم‌های بین‌المللی به شدت با کاهش روبرو شد.
در گزارش مجمع جهانی اقتصاد که بین ۱ (کمترین) تا ۷ (بیشترین) نمره به کشورها داده است ایران توانسته تنها ۳/۳ امتیاز بگیرد. در معیارهای چهارده‌گانه بررسی این گزارش ایران تنها بر اساس هزینه‌های سفر شامل قیمت بلیت، هتل، انرژی (بنزین) و همچنین برابری ارزش پول ملی با دلار آمریکا توانسته است با کسب ۶/۶ امتیاز در جایگاه نخست کشورهای مورد بررسی قرار گیرد. این در حالیست که در بخش اولویت‌های مسافرتی و گردشگری ایران در رتبه ۱۳۱ جهان قرار دارد. این بخش شامل اولویت‌های دولتی در صنعت گردشگری و مسافرتی، هزینه‌ها و بودجه دولتی، بازاریابی و تبلیغ برای جذب گردشگری، ارائه آمارها و داده‌های اطلاعاتی و راهبردهای پایدار برای جذب گردشگری ایران تنها ۳/۳ امتیاز به دست آورده است.
ایران در بخش امنیتی در رتبه ۹۶ جهانی قرار گرفته. در این بخش مساله جرم و خشونت، ارائه خدمات پلیس و بروز مسائل تروریستی مورد بررسی قرار گرفته است. باید توجه داشت که در گزارش امسال مجمع جهانی اقتصاد متوسط خشونت در کشورهای مورد بررسی ۳/۵۸ است و ایران تنها ۳/۶ امتیاز به دست آورده. این موضوع ایران را در این زمینه رتبه ۱۱۰ جهانی قرار داده است.
وضعیت بهداشت در گردشگری ایران اصلا مناسب نیست. برای مثال بررسی جایگاه بهداشت و خدمات بیمارستانی در کمترین جایگاه ممکن قرار گرفته. این گزارش نشان می‌دهد بر اساس معیارهای عمومی مورد بررسی، ایران با گرفتن ۱ امتیاز در جایگاه ۱۴۰ خدمات بیمارستانی است. به طور عمومی سایر امور بهداشتی و درمانی شامل دسترسی به آب آشامیدنی سالم یا پراکندگی پزشکی وضعیت بهتری دارد اما پایین بودن خدمات پزشکی- بیمارستانی میانگین کلی ایران را بسیار پایین آورده است.
با اینکه قیمت بلیت پروازهای مسافرتی پایین است اما زمانی که به بررسی خدمات فرودگاهی می‌رسیم جایگاه ایران باز هم مناسب نیست. ایران در بخش ساختارهای جابجایی هوایی حتی از حد میانگین جهانی نیز پایین‌تر است و با کسب ۲/۲ امتیاز در رده ۹۳ جهانی قرار گرفته است. مهمترین موضوعی که در این بخش به چشم می‌خورد کیفیت زیرساخت‌های پروازهای هوایی در ایران است که میانگین ایران را کاهش داده است. در بخش خدمات هتل، کرایه اتومبیل و خدمات جهانی بانکی شامل کارت‌های اعتباری از جمله ویزا نیز ایران نتوانسته جایگا مناسبی به دست آورد.
منبع: مجمع جهانی اقتصاد
تمام این آمارها در حالی مطرح شده‌اند که ایران از لحاظ تعداد سایت‌های ثبت شده به عنوان میراث جهانی در بین ۱۰ کشور اول جای دارد. اما سایر خدمات گردشگری در ایران موجب شده که ایران در کل، جایگاه متوسط رو به پایین را در سطح جهانی به خود اختصاص دهد. ایران با توجه به پتانسیل‌های فرهنگی و امکانات گردشگری زیست محیطی نتوانسته از امکانات خود برای یکی از پرسودترین صنعت‌های قرن بیست و یکم به نفع خویش استفاده کند. باید توجه داشت کشورهایی همچون مالتا، ایسلند، سنگاپور، استونی و قبرس در سال‌های گذشته گردشگری را به عنوان اولویت اقتصاد خود قرار داده‌اند. مقامات جمهوری اسلامی نیز با شعارهای زیادی که در زمینه گسترش صنعت گردشگری داده‌اند اما همچنان نشانه‌های مثبتی در عمل دیده نمی‌شود. این در شرایطی است که حتی ایران در میان ۱۰ مقصد اول منطقه خاورمیانه قرار ندارد و کشورهای امارات، قطر، بحرین، مراکش، عربستان سعودی، عمان، اسرائیل، اردن، تونس و مصر به عنوان کشورهای محبوب گردشگری در خاورمیانه و شمال آفریقا معرفی شده‌اند.
با نگاه به آمارهای ارائه شده در ۱۴ بخش اصلی و ۹۰ زیرشاخه می‌توان گفت بخش بزرگی از این وضعیت نابسامان با حمایت دولتی و درگیر نمودن بخش خصوصی و برنامه‌ریزی عملی می‌تواند به شرایط مطلوب نزدیک شود.
بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، تعداد گردشگران ورودی به ایران، ۴ میلیون و ٧۶٩ هزار نفر در سال ٢٠١٣ بود. بر اساس همین آمار ایران نزدیک به ۱ میلیارد و ۲۹۴ میلیون دلار درآمد کسب کرده است. این در حالیست که میزان درآمد ایران در سال ۲۰۱۰ نزدیک به ۲/۵ میلیارد دلار برآورد شده است.
همان‌طور که اشاره شد پایین بودن ارزش ریال در برابر دلار و داشتن طبیعت متنوع و ساختارهای فرهنگی و تاریخی امکان بسیار بالایی برای جذب گردشگر و گسترش صنعت توریسم دارد که در حال حاضر استفاده مطلوب از آنها نمی‌شود.
* منبع: مجمع جهانی اقتصاد
* ترجمه و تنظیم: کامیار بهرنگ
