روشنک آسترکی – شهریه مدارس در ایران موضوعی است که در سالهای اخیر با انتقادهای زیادی از سوی مردم روبرو شده است؛ انتقادهایی که شاید چون بحث تحصیل و آینده فرزندان در گرو آن است، مردم نمیتوانند و نمیخواهند آن را به صورت برجسته مطرح کنند.
در این میان با انتشار گزارشهایی در مورد شهریههای نجومی در مدارس غیر انتفاعی و نمونهی به اصطلاح مردمی و همچنین انتشار خبرهایی مبنی بر روند رو به رشد ترک تحصیل دانشآموزان در سالهای گذشته به دلیل مشکلات مالی و عدم توانایی خانوادهها در پرداخت هزینه تحصیل فرزندان، برخی مسئولان به اظهار نظرهایی پرداخته و در نهایت دستور عملهایی از سوی وزارت آموزش و پرورش مصوب و به مدارس ابلاغ شد که به نظر میرسد این اقدامات نیز به دلیل عدم نظارت و بیتوجهی این وزارتخانه نتوانسته مشکل شهریه مدارس در ایران و هزینههای دیگر را که از دانشآموزان و خانوادههای آنها مطالبه میشود، مهار کند. این در حالیست که در قانون اساسی جمهوری اسلامی بر تحصیل رایگان تا دیپلم تاکید شده اما اکنون مدارس دولتی در ایران نیز مبلغی را به عنوان شهریه تحصیل یا کمک به مدرسه از دانشآموزان دریافت میکنند.
در همین رابطه هفته گذشته خبر شلاق خوردن تعدادی از دانشآموزان مدرسه شهید چمران روستای مختارآباد شهر رودبار در جنوب کرمان به دلیل ناتوانی در پرداخت ۳۰ هزار تومان، توسط مدیر مدرسه واکنشهایی را در شبکههای اجتماعی به دنبال داشت. هر چند آموزش و پرورش استان کرمان این خبر را «کذب، ساختگی و مغرضانه» دانسته اما فیلمی منتشر شده که دانشآموزان در آن با ذکر نام مدیر مدرسه، شلاق خوردن و بیرون شدن خود از مدرسه به دست مدیر را به دلیل عدم پرداخت هزینه کتابهای درسی تایید کردند. در همین حال خانواده تعدادی از این دانشآموزان، تنبیه بدنی فرزندان خود را در گفتگو با خبرگزاری تابناک تایید کردند.
در حالی که مسئولان آموزش و پرورش استان کرمان همگی این خبر را رد کردهاند اما پیش از این اتفاق نیز خبری پیرامون عدم پرداخت هزینه کتابهای درسی توسط چهار هزار دانشآموز در شهرستان رودبارجنوب و بدهی ۱۰۰ میلیون تومانی این اداره به شرکت نشر کتابهای درسی منتشر شده بود.
هر چند محمود صادقی، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که نمایندگان مجلس پیگیر ماجرای شلاق خوردن دانش آموزان بیبضاعت هستند، اما با تکذیبهای پی در پی مسئولان آموزش و پرورش استان کرمان بعید است پیگیری نمایندگان مجلس به نتیجهای به نفع دانشآموزان منجر شود.
پرداخت شهریه به کابوس تبدیل شده
تصمیم جدی مدارس دولتی ایران بر دریافت شهریه از دانشآموزان موضوعی است که برای بسیاری از خانوادههایی که به دلیل بحران اقتصادی موجود در کشور با مشکلات مالی دست و پنجه نرم میکنند مسئلهساز شده است. یکی از والدینی که با گذشت یک ماه از آغاز سال تحصیلی هنوز نتوانسته شهریه مدرسه فرزندش را پرداخت کند در اینباره به کیهان لندن میگوید: «معاون مدرسه هر روز به نوعی عدم پرداخت شهریه را به پسرم گوشزد میکند و به عناوین مختلف ما را برای پرداخت شهریهای که گفتهایم به زودی پرداخت میکنیم زیر فشار قرار میدهد و این موضوع را به کابوسی برای ما و فرزندم تبدیل کردهاند به طوری که تمرکز فرزندم در کلاس درس کاملا از بین رفته است. در حالی که مسئله شهریه باید بین والدین و مدرسه حل و فصل شود و انتقال آن به دانشآموز با قوانین وزارت آموزش و پرورش همخوانی ندارد».
او که کارمند یکی از شرکتهای وابسته به اداره گاز در شهرستان قزوین است میگوید شش ماه است حقوق نگرفته و به سختی هزینه اجاره و معیشت خانواده را تامین میکند. او فرزند دیگری دارد که دانشجو است و میگوید از آنجا که تا شهریه دانشگاه را پرداخت نمیکردیم فرزندم نمیتوانست انتخاب واحد کند در نتیجه مجبور شدیم او را در اولویت قرار دهیم اما این موضوع باعث شده فرزند دبیرستانیاش به دلیل عدم پرداخت شهریه در شهریورماه و پر شدن ظرفیت مدرسه در رشته ریاضی فیزیک نتواند در این رشته ثبتنام و مجبور به انتخاب رشته علوم تجربی شده است، اجباری که به گفته او سرنوشت تحصیلی فرزندش را دچار تغییراتی جبرانناپذیر کرده است. یادآوری میشود که تلاش کیهان لندن برای تماس با مدرسهی مربوطه و شنیدن توضیحات مدیریت آن بینتیجه ماند ومسئولان مدرسه حاضر به گفتگو نشدند.
شبکه اطلاعرسانی راه دانا سال گذشته در گزارشی مشکلات اقتصادی را مهمترین عامل ترک تحصیل دانشآموزان در ایران اعلام و عنوان کرده بود تنها در استان سیستان و بلوچستان که یکی از محرومترین استانهای ایران است، ۹۲ هزار دانشآموز از تحصیل بازماندند.
قانونی که روی کاغذ ماند و عملی نشد
همان طور که اشاره شد، در قوانین جمهوری اسلامی ایران بر تحصیل رایگان دانشآموزان در مدارس دولتی تاکید شده است و اصل ۳۰ قانون اساسی با صراحت اعلام کرده است «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفائی کشور به طور رایگان گسترش دهد». مسئولان آموزش و پرورش کشور اما این اصل را به راحتی دور زدند به طوری که مدارس دولتی در ایران ظاهرا به اصطلاح شهریه دریافت نمیکنند اما هر ساله مبالغی را زیر عنوان کمک به مدرسه دریافت میکنند که این کمکها که به ظاهر باید اختیاری باشد، به شکل اجباری برای همه دانشآموزان درآمده و کارکرد شهریه تحصیلی دارد. این ترفند در سالهای گذشته با انتقادهای زیادی روبرو شد.
هر چند مسئولان آموزش و پرورش در مصاحبههای خود اعلام میکنند هدایای نقدی به مدارس دولتی از جانب اولیای دانش آموزان کاملا اختیاری بوده و هیچ کدام از مدیران مدارس حق دریافت وجه نقدی اجباری با عنوان هدیه به مدرسه را ندارند اما نه تنها بر خلاف این تاکیدها اغلب مدارس پرداخت هدیه به مدرسه را اجباری اعلام کردهاند بلکه وزارت آموزش و پرورش هیچ اقدام روشن و مشخصی در مورد سامان دادن به وضعیت مدارس دولتی انجام نداده است.
اما یکی از مدیران بازنشسته آموزش و پرورش در مورد علت اجباری بودن پرداخت این مبالغ در مدارس دولتی به کیهان لندن میگوید: «مدارس دولتی غیر از هزینه حقوق کادر آموزشی که از سوی وزارتخانه مستقیم پرداخت میشود، هزینههای دیگری مانند قبوض، تعمیرات، تامین امکانات آموزشی و… دارند و در واقع این هزینهها را باید از منبع سرانه دانشآموزی که بر اساس تعداد دانشآموزان مشغول به تحصیل در هر مدرسه محاسبه میشود و از سوی وزارت آموزش و پرورش به مدارس دولتی تعلق میگیرد تامین کنند. اما چون وزارتخانه بودجه کافی ندارد معمولا این سرانهها نامنظم پرداخت میشوند یا در مواردی اصلا پرداخت نمیشوند و مدرسه ناچار به تامین هزینههای جاری خود به شکل دریافت وجوه اجباری از والدین میشود».
عدم پرداخت مبلغ سرانه دانشآموزی به مدارس در سالهای گذشته به یکی از بحرانهای جدی مدارس دولتی تبدیل شده است و وزارت آموزش و پرورش نیز معتقد است دولت بودجه پیشبینی شده برای سرانه دانشآموزی را به این وزارتخانه پرداخت نمیکند. همین امر در ماههای گذشته یکی از دلائل عمده زیر فشار قرار گرفتن علی اصغر فانی، وزیرآموزش و پرورش دولت یازدهم از سوی نمایندگان مجلس بود. به این ترتیب این دایرهی شیطانی به زیان دانشآموزان و خانوادههای آنها میچرخد تا مدارس به نوعی هزینههای خود را بتوانند بپردازند.
در حال حاضر اما به نظر میرسد اظهار نظرها و انتقادها پیرامون مساله دریافت شهریه در مدارس دولتی ایران تنها به بهانهای برای تقابلهای بین جناحی در حکومت ایران تبدیل شده است و مسئولان قرار نیست به فکر عملی کردن اصل ۳۰ قانون اساسی و فراهم آوردن شرایط تحصیل رایگان برای دانشآموزان از دبستان تا دیپلم باشند.
