کامیار بهرنگ – مجید تخت روانچی، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی هفته گذشته خبر از آغاز گفتگوهای حقوق بشری شامل این وزارت خانه و نمایندگان قوه قضائیه ایران با اتحادیه اروپا داد. او تاکید کرد: «ما یک اصلی در گفت‌و‌گو‌های حقوق بشری داریم که می‌گوییم بحث‌های حقوق بشری نباید سیاسی باشد و باید فنی باشد. در این دور گفت‌و‌گو‌ها قاعدتا این اصل رعایت خواهد شد».
در همین حال جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه به درخواست طرف‌های اروپایی برای تاسیس دفتر در تهران واکنش نشان داد و این درخواست را «تاسیس لانه فساد» دانست. او با رد بیانیه پارلمان اروپا در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران همچنین اضافه کرد: «عنوان کردند با تاسیس این دفتر می‌خواهند با مدافعان حقوق بشر و NGOهای داخل کشورمان ارتباط نزدیک بگیرند لذا باید بدانند دستگاه قضا اجازه نمی‌دهد چنین لانه فسادی تأسیس شود».
از سویی دیگر مصطفی کواکبیان به عنوان نماینده جمهوری اسلامی در اتحادیه بین‌المجالس با موضوع حقوق بشر سخنرانی و تاکید کرده است: «استفاده ابزاری و برخورد دوگانه این قدرت‌ها با مقوله حقوق بشر برای اهداف شوم سیاسی و تنگ نظرانه مهم‌ترین ضربه به مفاهیم والای حقوق بشری است که قطعا نه تنها کمکی به بهبود وضعیت حقوق بشر در عرصه جهانی نمی‌کند بلکه باعث تشدید اوضاع می‌شود». او در پایان این سخنرانی به نمایندگی از مجلس ایران «آمادگی خویش را برای همکاری فعال و سازنده با همکاران خود به صورت دوجانبه و چندجانبه برای تحقق اهداف متعالی حفاظت از حقوق بشر و کرامت انسانی» اعلام کرده است.
در همین رابطه با دکتر حسن نائب هاشم، فعال حقوق بشر و نماینده سازمان غیر دولتی «سودویند» در مقر شورای حقوق بشر گفتگویی انجام دادیم.
– به زودی مرحله جدیدی از مذاکرات میان جمهوری اسلامی و اتحادیه اروپا بر سر مساله حقوق بشر آغاز خواهد شد. آیا در دوره‌های گذشته دستاورد مشخصی از این مذاکرات به دست آمده است که بتوان به انجام این دور جدید خوش‌بین بود؟
– این سومین دوره گفتگوهای حقوق بشری میان جمهوری اسلامی و طرف‌های اروپایی است. پیش از این در دوره هاشمی رفسنجانی گفتگوهایی آغاز شد که با ترور میکونوس پایان یافت، بعد در دوره خاتمی آغاز شد که در اواخر دوره او هم به حالت تعلیق در آمد و حالا وارد سومین دور مذاکره‌ها می‌شویم. این فاصله زمانی که به آن اشاره کردم، ۴ رئیس جمهوری، ۳ رئیس قوه قضائیه و یک رهبر را شامل می‌شود و بسته به اینکه ترکیب این افراد و هیاتی که از سوی حاکمیت ایران انتخابات شدند چگونه بود می‌توانسته به روی مذاکرات تاثیر بگذارد. اما سوی دیگر ماجرا اتحادیه اروپا مرحله به مرحله منسجم‌تر شدند و اگر در ابتدا جمهوری اسلامی می‌توانست میان تضادهای موجود در کشورهای اتحادیه اروپا مانور دهد اما حالا صدای اتحادیه اروپا یگانه‌تر و اسناد بیشتری به صورت استدلال‌ها و گفتگوهای آنها منتشر شده است. امروز اتحادیه اروپا با زبان واحدی سخن می‌گوید و با وجود افرادی همچون خانم موگرینی ارزش‌های حقوق بشری اروپا با صورت منسجمی ارائه می‌شود. بر همین اساس امیدوارم که دور سوم مذاکرات حقوق بشری با ایران نتایج بهتری را همراه داشته باشد. در دو دور گذشته نتایج معینی به دست آمده بود هرچند به دلایل گوناگون این مذاکرات متوقف شد اما توجه داشته باشیم که دست کم بعد از ترور میکونوس جمهوری اسلامی متوجه شد دیگر مانند گذشته نمی‌تواند به صورت علنی در اتحادیه اروپا دست به ترور بزند و موارد دیگری هم مانند عدم اجرای حکم سنگسار (با وجود اینکه از قانون هنوز این حکم حذف نشده است) را می‌توان به نوعی نتایج این گفتگوها دانست. در این دوره امیدوارم با حضور جامعه مدنی داخل و خارج کشور این مذاکرات به شکلی روشن‌تر پیگیری شده و نتایج ملموس‌تری داشته باشد.
– از یک‌سو ما شاهد تمایل جمهوری اسلامی برای برقراری ارتباط با اتحادیه اروپا هستیم و از سوی دیگر جواد لاریجانی دفتر احتمالی اتحادیه اروپا در تهران را به «لانه فساد» تشبیه کرده است.
– دفتر اتحادیه اروپا در تهران چیزی جز یک سفارت جمعی برای کشورهای اروپایی نیست؛ شما توجه داشته باشید که اتحادیه اروپا امروز تنها در ایران، ازبکستان و کره شمالی به هیچ شکلی نمایندگی ندارد و می‌شود گفت در تمام کشورهای دنیا دفتر دارند. این یک پدیده عادی است آن هم در شرایطی که جمهوری اسلامی می‌خواهد روابط عادی با این کشورها داشته باشد و عنوان دادن «لانه فساد» به آن جای تامل و تاسف دارد. حسن روحانی بارها به اهمیت رابطه با اتحادیه اروپا تاکید کرده و در واقع زمانی که رابطه با آمریکا به نوعی ناممکن است اتحادیه اروپا اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند. او در سال‌هایی که مذاکرات اتمی را برعهده داشت و چه حالا در قامت رئیس جمهوری این فرمول را به خوبی پیش برده و امیدوار است با این رابطه میزان تورم و بیکاری را تک‌رقمی کند و همچنین رشد اقتصادی هشت درصدی در کشور به وجود آورد که بدون سرمایه‌گذاری‌های عظیم خارجی میسر نیست. اتحادیه اروپا امروز آمادگی سرمایه‌گذاری مستقیم به ارزش حدود ۵میلیارد یورو را دارد اما نمی‌تواند و نمی‌خواهند بدون در نظر گرفتن ارزش‌های انسانی و حقوق بشری این سرمایه‌گذاری را انجام دهد. بنابراین در آستانه انتخابات ریاست جمهوری، حسن روحانی می‌خواهد نشان دهد که پس از برجام هم موفقیت‌هایی داشته است. اما اصولگرایان در ایران، حسن روحانی را از رابطه نزدیک‌تر با جامعه جهانی برحذر می‌دارند، در دیدگاه آنها تمام سفارت‌‌خانه‌های موجود در ایران لانه جاسوسی و فساد هستند چه برسد به اینکه یک سفارت جمعی جدید هم افتتاح شود.
– اما به نظر می‌رسد هر چه شما به یک دست بودن اتحادیه اروپا اشاره کردید، در آن سوی رابطه و در جمهوری اسلامی ناهماهنگی وجود دارد. با اینکه ریشه رویکرد آنها چندان متفاوت نیست اما ظاهرا باید پیش از مذاکره با اروپا آنها اول با خودشان مذاکره کنند.
– دقیقا، به هر حال باید در ایران هم یک دستی وجود داشته باشد. در محافل بین المللی هم وقتی هیات نمایندگی حضور پیدا می‌کند آن نماینده ایران خواهد بود، در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد چه نماینده دولت حضور داشته باشد چه جواد لاریجانی، نماینده جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند. اتحادیه اروپا به خوبی تفاوت‌ها را متوجه است اما تمامی تعهدات را از دولت جمهوری اسلامی می‌خواهد. با این موضوعاتی که شما هم به آن اشاره کردید نمی‌توانند دستاورد شفافی داشته باشند. باید توجه داشته باشیم که نمایندگان دولت روحانی که شامل جواد ظریف هم می‌شود وقتی در مذاکرات حقوق بشری شرکت می‌کنند آنچنان درک و باور عمیقی به مساله حقوق بشر ندارند، صحبت‌هایی از این دست که ما زندانی سیاسی نداریم و هیچ روزنامه‌نگاری به جرم فعالیت‌های روزنامه‌نگاری خودش در زندان نیست از جمله مواردی است که نشان از نوع درک آنها دارد. نمایندگان دولت در این رابطه بیشتر به دنبال بده بستان هستند و شاید از همین رویکرد دستاورد داشته باشند. اما بزرگ کردن مشکلات حقوق بشری در اروپا و طرح آن از سوی نمایندگان جمهوری اسلامی با این تصور که بتوانند مذاکرات خوبی را به پیش ببرند اشتباه است. این تفاوت نگاه با وجود شباهت‌های احتمالی، نمی‌تواند به نفع طرف ایرانی باشد.
– نقش فعالان حقوق بشر و رسانه‌های ایرانی خارج از کشور را در این مذاکرات چگونه ارزیابی می‌کنید؟
– جمهوری اسلامی در مساله حقوق بشر با یک نگاه مبهم و گنگ وارد مذاکره‌ها می‌شود در صورتی که اتحادیه اروپا سندی را برای مذاکره‌های بعد از برجام تدوین کرده که شامل بسیاری از مواردی می‌شود که توصیه می‌کنم ترجمه شود و به روی بخش‌های مختلف آن کار شود. اتحادیه اروپا به روشنی بر اساس این سند کار خواهد کرد و چهار محور اصلی جامعیت (به این معنی که نمی‌توان تنها بخشی از حقوق بشر را در نظر گرفت)، همکاری متقابل، رویکرد انتقادی و سازندگی را در نظر دارد. در سال‌های آینده راهبرد اتحادیه اروپا به صورت منسجم بر این اساس خواهد بود و باید به روی این سند کار جدی‌تری از سوی فعالان حقوق بشر ایرانی و رسانه‌ها صورت گیرد. در این مدت رابطه با نمایندگان مجلس کشورهای اروپایی و نمایندگان آنها در پارلمان اروپا می‌تواند کمک خوبی به پیشبرد مساله حقوق بشر در ایران داشته باشد.
من به طور مشخص خطاب به مخاطبان رسانه شما، کیهان لندن، در بریتانیا می‌گویم که امروز دو شهروند ایرانی- بریتانیایی در زندان‌های جمهوری اسلامی هستند و تاکید ویژه بر حقوق آنها ضرورت دارد. امیدوارم شهروندان بریتانیایی و ایرانی- بریتانیایی هرچه بیشتر به روی این مساله تمرکز کنند.
