احمد رأفت (+عکس) موزه بریتانیا در لندن میزبان نمایشگاهی با عنوان «عشق و ازدواج ایرانی است». از این نمایشگاه که با همکاری لادن اکبر‌نیا برگزار شده می‌توان تا ۲۰ نوامبر بازدید کرد.
این نمایشگاه بخشی از سالن ۳۴ موزه بریتانیا را به خود اختصاص داده است. لادن اکبر‌نیا، مسئول مجموعه اسلامی موزه بریتانیا و کارشناس هنرهای قرون وسطایئی ایران و آسیای مرکزی، در معرفی این نمایشگاه گفت: «ایده آن از مجموعه‌ای از ۴۰۰ قباله ازدواج گرفته شده است، اگرچه هدف بررسی این قباله‌ها از نظر حقوقی نیست، بلکه منظور نشان دادن جنبه‌های هنری و زیبائی خطاطی این قباله‌ها است». ورودی نمایشگاه با بیتی از جامی به زبان فارسی، و البته با ترجمه انگلیسی، تزیین شده است:
دل بی عشق، تن بی جان است
جان از او زنده جاویدان است
قباله ازدواج سنگی با خط میخی
قدیمی‌ترین قباله ازدواجی که در این نمایشگاه ارائه داده می‌شود متعلق به ۳۵۰۰ سال پیش است و کتیبه‌ای سنگی است به خط میخی. این کتیبه سنگی نشان از این دارد که حتی در گذشته‌ای بسیار دور و در دوران باستان و قبل از ظهور ادیان ابراهیمی، در فلات ایران برای ازدواج قوانین و شرط و شروطی وجود داشته است.
در این اثر بسیار با ارزش تاریخی، حتی به طلاق هم اشاره شده است. مرد متعهد می‌شود که در صورت جدایی مبلغی را به همسرش پرداخت کند. برای زن هم حق طلاق منظور شده است، ولی در صورتی که تصمیم به جدایی بگیرد ازشهر اخراج می‌شود. این چنین برمی‌آید که نه تنها در سال‌های اخیر بلکه در گذشته دور هم زنان از حق برابر برخوردار نبودند.
قباله دیگری که جلب توجه می‌کند به زبان عبری است. این قباله سند ازدواج یک زوج یهودی است. رنگ‌هایی که در نقش و نگارهای این قباله مورد استفاده قرار گرفته، از جمله سبز و قرمز، نماد خوشبختی و باروری هستند. در ابتدای ورود به نمایشگاه لباس ترمه‌ی یک عروس یهودی توجه بیننده را به خود جلب می‌کند.
قباله ازدواج، اثری هنری
در گذشته، به ویژه در زمان قاجار، قباله‌های ازدواج خاتواده‌های ثروتمند کار خطاطان و مینیاتوریست‌های هنرمند زمان بود. قباله‌هایی که قاب می‌شدند و بیش از آنکه مدرکی حقوقی باشند، از آنها برای تزیین خانه استفاده می‌شد. یکی از این قباله‌های بسیار زیبا که به دوران مظفر‌الدین شاه بر‌می‌گردد، سند ازدواج معصومه خانم و آقا علی اکبر است. سند ازدواج زیبای دیگر، قباله بی‌بی سلطان مریم خانم با حاج علی‌اصغر صاحب‌تاج یزدی است. این قباله هم مربوط به دوران قاجار است.
در قباله ازدواج شهربانو با محمدحسین آقا، در زمان فتحعلی شاه قاجار، بر مهریه‌ای به مبلغ ۱۵۰ تومان نقره تبریزی و خانه‌ای در باغ همایون توافق شده که نشان از تعلق عروس و داماد به خانواده‌ای ثروتمند دارد.
آقا محمد صراف هم برای همسرش فاطمه سلطان، دختر صراف دیگری در دوران ناصر‌الدین شاه، مهریه‌ای ۱۲۰ تومانی و خانه‌ای در دروازه جدید عباس تعیین کرده است. صرافی‌ها در آن دوران نقش بانک‌ها را ایفا می‌کردند و صرافان بدون شک از اعیان بودند.
یادی از عشاق معروف
البته بر دیوار‌های این نمایشگاه تنها قباله‌های ازدواج دیده نمی‌شوند. مینیاتوری بسیار ظریف یادی از لیلی و مجنون یا قیس و لیلی می‌کنند. دو شخصیتی، شاید واقعی و بلکه‌هم تخیلی، که خالق آن جمال‌الدین الیاس بن یوسف بن زکی بو موید، یا حکیم نظامی گنجوی است. داستان لیلی و مجنون یکی از پنج منظومه موسوم به «خمسه» یا «پنج گنج» است. داستان دیگری از این منظومه ۲۸۹۰۰ بیتی، صحبت از دو عاشق دیگر، خسرو و شیرین می‌کند. مخزن‌الاسرار، هفت‌پیکر و اسکندرنامه هم سه داستان دیگر این منظومه هستند.
یوسف و زلیخا هم با مینیاتور دیگری در این نمایشگاه حضور دارند. مثنوی یوسف و زلیخا یکی از هفت منظومه ۲۳۶۴۰ بیتی نور‌الدین عبد‌الرحمن بن احمد بن محمد است که با نام جامی و لقب خاتم‌الشعرا شهرت دارد. گفته می‌شود که جامی این منظومه را به سبک خسرو و شیرین نظامی و ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی سروده است.
یکی دیگر از مینیاتور‌های بسیار زیبای دیگری که می‌توان در این نمایشگاه دید، مربوط به عشق ملکه صبا و حضرت سلیمان است. داستانی که در تورات (وصایای عهد عتیق) آمده در قرآن نیز به آن اشاره می‌شود.
این مینیاتور لحظه‌ای را به تصویر می‌کشد که بلقیس یا ملکه صبا دعوت سلیمان را برای سفر به ملک او و ازدواج با وی دریافت می‌کند.
لباس عروس و داماد
لباس عروس یهودی تنها لباسی نیست که در این نمایشگاه می‌توان دید. از دیگر لباس‌های بسیار زیبای این مجموعه می‌توان به کت عروس خانمی در اصفهان اشاره کرد. کتی از مخمل با زردوزی و ترمه که بدون شک به عروسی از خانواده‌ای ثروتمند تعلق داشته است.
کلاهی بسیار زیبا از خطه ترکمن‌ها نیز یکی دیگر از آثار بسیار زیباست. این کلاه را شب ازدواج بر سر عروس می‌گذاشتند تا کسی او را چشم نزند.
آینه بر سر سفره عقد هم از سنت‌های بسیار قدیمی است. در ازدواج‌های ترکمن این آینه را با کیف بسیار زیبایی بر سر سفره می‌آوردند.
از همه جالب‌تر لباس‌های کوچک و مینیاتوری است که در این نمایشگاه دیده می‌شود.
حدس زده می‌شود که نمونه‌هایی از لباس عروسی مردانه و زنانه باشند که خیاط به مشتریان‌اش ارائه می‌داد تا بین آنها یکی را انتخاب کنند. اگر به‌زبان امروزی بخواهیم بگوییم نوعی «کاتالوگ» برای انتخاب لباس شبی مهم در زندگی یک زوج.
