احمد رأفت – گروهی از پژوهشگران دانشگاه واشنگتن در سان لوئیس آمریکا اعلام کردند که خون مصنوعی به صورت پودر را در آزمایشگاه ساخته‌اند.
این خون که مرحله آزمایش بر موش را با موفقیت پشت سر گذاشته، پس از پایان آزمایش روی دیگر حیوانات بزرگ‌تر، می‌توان از آن استفاده کرد. این پودر خون اگر مراحل مختلف آزمایشی را با موفقیت پشت سر بگذارد، می‌تواند مشکل رساندن خون را در شرایط اضطراری مثل زلزله یا جنگ که امکان انتقال خون وجود ندارد برطرف کرده و جان هزازان نفر را نجات دهد.
نتیجه کار پژوهشگران آمریکایی در اولین روز ۵۸امین کنگره سالانه جامعه خون‌شناسی آمریکا عرضه شد. آلن دوکتور، که مدیریت گروه پژوهش آمریکایی را عهده‌دار است در معرفی این پروژه که بدان نام «اریترومر» داده‌اند گفت: «گلبول‌های قرمز این خون مصنوعی که در آزمایشگاه تولید کردیم می‌توانند به صورت پودر به آسانی به هر نقطه‌ای انتقال داده شوند، بدون اینکه به شرایط ویژه‌ای که انتقال خون طبیعی احتیاج دارد محتاج باشند، و آنگاه در محل با اضافه کردن آب آماده استفاده است».
پودر خون با کمی آب قابل تزریق است
یکی دیگر از پژوهشگران همین تیم به شوخی به روزنامه‌نگاران می‌گوید: «مثل نسکافه خواهد بود که با افزودن آب داغ تبدیل به قهوه می‌شود. این پودری که ما در آزمایشگاه به دست آوردیم نیز با اضافه کردن آب قابل تزریق است».
گلبول‌های سرخی که برای ساختن این خون مصنوعی به کار گرفته شده‌اند، از مواد پروتئینی هموگلوبین انسانی تهیه شده‌اند. این گلبول‌های مصنوعی اگرچه کمی کوچک‌تر از گلبول‌های طبیعی هستند، ولی قادر به انتقال اکسیژن‌اند. پژوهشگران سان لوئیس حدس می‌زنند که اگر مشکلی پیش نیاید، حداکثر ده سال دیگر محصول کار آنها روانه بازار خواهد شد.
سال‌ها تلاش برای تولید خون مصنوعی
تفکر و تلاش برای ساختن خون مصنوعی قرن‌ها پیش آغاز شده است. برای اولین بار در سال ۱۶۱۶ میلادی پزشکی به نام ویلیام هاروی به لزوم دستیابی به خون آزمایشگاهی یا خون مصنوعی اشاره کرد. در آن زمان علم پزشکی حتی به فن‌آوری انتقال یا تزریق خون هم دست نیافته بود. اولین بار در سال ۱۶۶۷ خون انسانی به انسان دیگری با موفقیت منتقل شد. چند سال بعد تلاش کردند از شیر حیوانی به عنوان جانشین خون استفاده کنند، که البته تجربه موفقی نبود.
تجربه بعدی، تولید معجونی با استفاده از مواد نمکی بود. این معجون که روی قورباغه‌ها آزمایش شد، توانست این جانور را برای مدتی زنده نگاه دارد، ولی بعد معلوم شد که نمی‌تواند جانشین مناسبی برای خون باشد. تنها تجربه گذشته که تا حدی موفق بود، به سال ۱۸۸۳ میلادی باز می‌گردد. این خون مصنوعی که با نام «رینگر» از آن یاد می‌شود با استفاده از سدیم، پتاسیم و نمک‌های موجود در گچ ساخته شد، ولی قابلیت انتقال اکسیژن آن بسیار پایین و البته رنگ آن هم سفید بود.
خصوصیات خون مصنوعی
خون مصنوعی بر پایه آخرین تجربه‌های پزشکی باید چند قابلیت داشته باشد. اول از همه باید با ارگانیسم بدن انسان سازگاری داشته باشد. به‌زبان دیگر در مخلوط شدن با خون طبیعی که در بدن وجود دارد ایجاد مشکل نکند. خصوصیت دوم قدرت انتقال اکسیژن است، که یکی از وظایف اصلی خون در بدن جانداران است. خصوصیت سوم قابلیت ذخیره و نگهداری است. باید مثل خون طبیعی قابلیت ذخیره شدن البته در شرایط ویژه را داشته باشد.
باید یادآوری کرد که پودر خون پژوهشگران دانشگاه سان لوئیس تنها طرح در این زمینه نیست. در کشورهای مختلف پروژه‌های دانشگاهی دیگری برای تهیه خون مصنوعی در دست انجام هستند. مرکزی وابسته به دانشگاه ادینبورگ در اسکاتلند نیز اعلام کرده است که در سال آینده نتیجه پژوهش‌هایش در زمینه تهیه خون مصنوعی را اعلام خواهد کرد. این پروژه اخیرا حمایت ۵ میلیون پوندی «ولکام تراست» را برای به‌پایان رساندن این پروژه نیز دریافت کرده است. یک گروه دانشگاهی متشکل از پژوهشگران آمریکایی دانشگاه سان دیگو و پژوهشگران ایتالیایی دانشگاه میلان هم از چند سال پیش درگیر پروژه دیگری با عنوان علمی MP40X هستند. هدف این پروژه ساختن خونی مصنوعی برای معالجه بیمارانی است که با مشکل انتقال اکسیژن توسط خون مواجه هستند.
دکتر میکله سامیا که در دانشگاه میلان هماهنگی این پروژه را عهده دار است، در اشاره به خصوصیت ویژه خون مصنوعی که سرگرم آزمایش آن هستند، به کیهان لندن می‌گوید: «تفاوت پروژه ما با طرح‌های مشابه در این است که ما خونی که تنها برای مبارزه با کم‌خونی باشد را در دستور کار خود قرار نداده‌ایم، بلکه خونی که ما روی آن کار می‌کنیم از توان معالجه برخی از بیماری‌های خونی نیز برخوردار خواهد بود». در دانشگاه شهر کلوج در رومانی نیز پژوهشگران در همین زمینه فعالیت دارند. البته این طرح در مراحل مقدماتی است و هنوز از چگونکی آن اطلاعات زیادی در دست نیست.
