احمد رأفت – ورود نیروهای ایرانی و تحت حمایت حکومت تهران به شهر حلب، بار دیگر نقش جمهوری اسلامی در جنگ داخلی سوریه را در رسانه‌های جهانی برجسته ساخت.
جمهوری اسلامی از ابتدای این بحران، زمانی که هنوز به جنگ داخلی تبدیل نشده بود، به کمک رژیم بشار اسد آمد. حمایت جمهوری اسلامی که در ابتدا به اعزام مشاورین و کمک‌های مالی خلاصه می‌شد، در مرحله بعدی، یعنی پس از آغار جتگ داخلی، به حضور نظامی انجامید. در این سال‌ها نه‌تنها اعضای سپاه و ارتش تحت لوای «مدافعان حرم» راهی سوریه شدند، بلکه جمهوری اسلامی گروه‌های مختلف شیعه را از دیگر کشورها چون لبنان، عراق، افغانستان، پاکستان، یمن و اخیرا هند نیز روانه سوریه کرده است.
حسین سلامی جانشین فرمانده سپاه، حضور جمهوری اسلامی در سوریه را در چهار سطح توضیح می‌دهد: راهبردی، که هدف آن بازسازی ارتش سوریه و تشکیل دفاع ملی برپایه بسیج است؛ عملیاتی، با هدف مشاوره به ارتش سوریه و نیروهای دفاع ملی؛ فنی، که تامین تجهیزات و تسلیحاتی است؛ و تاکتیکی، به منظور تقویت حضور منطقه‌ای ایران.
اهمیت سوریه برای جمهوری اسلامی ایران در حدی است، که مهدی طائب آن را مهم‌تر از استان خوزستان خواند. مهدی طائب چندی پیش گفته بود: «اگر دشمن به ما حمله کند و بخواهد سوریه یا خوزستان را بگیرد، اولویت ما حفظ سوریه است، چون اگر سوریه را از دست بدهیم، تهران را هم نمی‌توانیم حفظ کنیم».
تا کنون ۳۹ سازمان که با حمایت نظامی، تسلیحاتی و مالی جمهوری اسلامی در جنگ سوریه حضور پیدا کردند از سوی مخالفان بشار اسد شناسایی شده‌اند. هماهنگی این نیروها به عهده قرارگاه «امام حسین» است. فرماندهی این قرارگاه از بدو تاسیس تا اکتبر سال گذشته میلادی به عهده حسین همدانی بود. حسین همدانی ۷ اکتبر سال ۲۰۱۵ در حلب کشته شد. حسین همدانی مهم‌ترین مقام سپاه پاسداران است که تا کنون در جنگ سوریه کشته شده است.
بعد از حسین همدانی، فرماندهی این قرارگاه بر عهده غلام‌حسین غیب‌پرور گذاشته شد. البته غلام‌حسین غیب‌پرور اخیرا از سوی علی خامنه‌ای به ریاست سازمان بسیج منصوب شده و تا کنون فرمانده جدیدی برای قرارگاه «امام حسین» تعیین نشده است. اطلاعات در مورد این قرارگاه، فرماندهی آن و فعالیت‌هایش به ندرت در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کند.
چندی پیش سرهنگ محمد اسکندری گفته بود که سپاه تا کنون « ۴۲ تیپ و ۱۳۸ گردان که ۱۳۰ هزار نفر را در بر می‌گیرد» را برای جنگ با مخالفان اسد تجهیز کرده است. محمد علی جعفری، فرمانده سپاه نیز شمار نیروهای ایرانی و تحت حمایت ایران در سوریه را حدود ۲۰۰ هزار اعلام می‌کند. البته مشخص نیست این رقم شامل چه گروه‌هایی می‌شود. احتمالا این عده برخی از نیروهای مردمی هوادار بشار اسد را که ایران در تعلیم و تجهیز آنها نقش داشته را نیز در بر می‌گیرد. منابع مختلف نیروهایی را که از ایران یا با حمایت نظامی و مالی جمهوری اسلامی راهی سوریه شده‌اند بین ۱۸ تا ۱۰۰ هزار نفر تخمین می‌زنند. آوی دیشتر رئیس کمیته دفاع و خارجی مجلس اسرائیل، نیروهای تحت فرماندهی سپاه قدس را ۲۵ هزار نفر اعلام می‌کند. خبرگزاری ترک آناتولی صحبت از ۱۸ هزار نفر می‌کند که در سوریه با سازماندهی حکومت ایران حضور دارند. برخی منابع آمریکایی حدس می‌زنند که بین ۸۰ تا ۱۰۰ هزار شیعه در سوریه تحت فرماندهی سپاه پاسداران در کنار بشار اسد به جنگ با مخالفان رژیم سوریه مشغولند.
«مدافعان حرم» یا گردان «ابوالفضل العباس»
هسته اول گروه‌هایی که «مدافعان حرم» خوانده می‌شوند با نام گردان «ابوالفضل العباس» و به فرماندهی عبدالامیر الربیعی تشکیل شد. این گروه نه در جمهوری اسلامی بلکه در نجف بر مبنای فتوای شیخ قاسم‌الطائی شکل گرفت. گروه‌های عراقی «الیوم الموعود» وابسته به گروه مقتدی صدر و «عصائب اهل الحق» به رهبری شیخ قیس الخزعلی، اولین تشکیل دهنده‌ی گردان «ابوالفضل العباس» هستند. فرمانده کنونی این گردان یک شیعه عراقی به نام حسین ابو‌عجیب است.
سپاه قدس
بسیاری سپاه قدس را نیروی پنجم سپاه پاسداران در کنار نیروهای زمینی، هوایی، دریایی و بسیج می‌دانند. تاسیس سپاه قدس به دوران جنگ ۸ ساله با عراق باز می‌گردد. این گروه با آغاز درگیری‌ها ابتدا در عراق و بعد در سوریه توانست قدرت کنونی را به دست آورد. تصاویر فرمانده سپاه قدس، قاسم سلیمانی که بلافاصله پس از ورود نیروهای هوادار بشار اسد در حلب قدم می‌زند، نشان از نقش مهم سپاه قدس در جنگ سوریه دارد.
کشته شدن بسیاری از فرماندهان میانی سپاه در سوریه، نفی ادعاهای مقامات جمهوری اسلامی است که صحبت از حضور مشاوران نظامی ایران در سوریه می‌کنند.
حزب‌الله لبنان
حزب‌الله لبنان رسما در جنگ سوریه حضور دارد. حسن نصر‌الله، رهبر حزب‌الله تا کنون بار‌ها صحبت از شرکت جنگجویان خود در جنگ داخلی سوریه کرده است. البته حسن نصر‌الله در چندین مورد هم اشاره کرده است که کلیه هزینه‌های حزب‌الله توسط جمهوری اسلامی ایران تامین می‌شود. حزب‌الله که گمان می‌رود ده هزار نفر از افرادش را به سوریه اعزام کرده، به نوعی وظیفه هماهنگی فعالیت‌های برخی نیروهای شیعه عراقی چون «کتائب حزب‌الله» و «عصائب اهل الحق»، حاضر در جنگ سوریه را نیز عهده‌دار است. حزب‌الله لبنان در عمل به عنوان بازوی سپاه قدس در کشور‌های عربی عمل می‌کند و تا کنون به خواست جمهوری اسلامی تشکیلاتی مشابه را در سوریه، عراق، پاکستان، یمن، فلسطین و تونس راه‌اندازی کرده است.
حزب‌الله سوریه
حزب‌الله سوریه در ماه آوریل ۲۰۱۴ میلادی اعلام موجودیت کرد. این گروه شیعیان سوری هوادار رژیم بشار اسد را در بر می‌گیرد. شبه نظامیان حزب‌الله سوریه که توسط لبنانی‌ها آموزش دیده‌اند بین ۱۵ تا ۲۰ هزار نفر تخمین زده می‌شوند. این گروه رسما توسط سپاه قدس مسلح شده است.
سپاه بدر
سپاه بدر که شاخه نظامی «مجلس اعلای اسلامی عراق» است در سال ۱۹۸۰ میلادی در ایران توسط محمد باقر حکیم، رهبر وقت این گروه سیاسی عراقی تاسیس شد. سپاه بدر که در جنگ ایران و عراق هم حضور داشت، از سال ۲۰۱۳ در سوریه نیز حضور دارد. فرماندهی سپاه بدر در حال حاضر با هادی عامری است. هادی عامری که از نزدیکان سردار قاسم سلیمانی است در دولت قبلی عراق مدتی نیز مسئولیت وزارت حمل و نقل را عهده‌دار بود. جالب توجه است که فرماندهی سپاه بدر در پادگان «اشرف» است که تا سال ۲۰۱۴ مقر نظامی سازمان مجاهدین خلق ایران بود.
لشکر فاطمیون
لشکر فاطمیون را شیعیان افغان، به ویژه از طایفه‌ی هزاره‌ها تشکیل می‌دهند. ظاهرا این گروه را عده‌ای از افغان‌های ساکن سوریه تاسیس کردند، ولی در حقیقت توسط سپاه پاسداران و در شهر مشهد بنیانگذاری شده است و رسما بخشی از سپاه قدس به حساب می‌آید. در ابتدا افغان‌های مهاجر در ایران در ازای حقوق ماهانه دو میلیون تومان پس از گذراندن دوره تعلیماتی از پایگاه‌های سپاه به سوریه اعزام می‌شدند، ولی در یک سال گذشته در افغانستان نیز افرادی برای اعزام به سوریه به استخدام این لشکر درآمده‌اند. مقامات سپاه به افغان‌های اعزامی وعده‌ی اجازه اقامت دائمی در ایران در خاتمه ماموریت می‌دهند، ولی تا کنون هیچ کدام از افغان‌هایی که زنده بازگشتند، موفق به دریافت اقامت دائم نشده‌اند. در سه سال گذشته بنا بر آماری که رسانه‌های کابل منتشر کرده‌اند بیش از ۳۰۰ افغان از لشکر فاطمیون در سوریه کشته شده‌اند.
دفتر آیت‌الله محقق کابلی رهبر شیعیان افغان در ایران، با فتوایی «حضور افغان‌ها در جنگ سوریه را اگر برای دفاع از مقدسات شیعه باشد»، مجاز اعلام کرده است. یکی از افغان‌هایی که توسط «ارتش آزاد سوریه» دستگیر شده است در ویدیویی می‌گوید او به اتهام قاچاق مواد مخدر در زندان بود و چون به عنوان داوطلب برای شرکت در فاطمیون ثبت نام کرد، بدون محاکمه او را از زندان آزاد کرده و به سوریه فرستادند. اولین فرمانده فاطمیون، علیرضا توسلی بود که در ماه مارس سال ۲۰۱۵ در لاذقیه کشته شد. مرتضی عطایی، جانشین علیرضا توسلی نیز در ماه سپتامبر گذشته در لاذقیه در جریان یک درگیری کشته شد.
لشکر زینبیون
زینبیون گروه دیگری است که توسط سپاه قدس تاسیس شده و شیعیان پاکستانی و افغان‌های مهاجر در این کشور را در بر می‌گیرد. نظفه‌ی اصلی این گروه را شیعیان پاکستانی ایالت خبیر پخنتونخوا تشکیل می‌دهند. قبل از تشکیل لشکر زینبیون، شیعیان پاکستانی در گردانی از لشکر فاطمیون حضور داشتند. این لشکر، در ابتدا وظیفه دفاع از حرم «زینب کبری» را عهده‌دار بود، ولی از ۶ ماه پیش در حلب و درگیری‌های آن نیز حضور دارد. فرماندهی زینبیون با یک شیعه پاکستانی است که با نام «کربلا» شهرت دارد و تا کنون چندین باز نیز به سختی زخمی شده است، ولی هر بار پس از گذراندن مدتی در بیمارستان بقیه‌الله تهران، به سوریه بازگشته است.
البته گروه‌های عراقی دیگری نیز در جنگ سوریه در جبهه هواداران رژیم بشار اسد و تحت حمایت جمهوری اسلامی حضور دارند. از میان این گروه‌ها می‌توان به «لواء ذوالفقار» به فرماندهی فاضل صبحی معروف به ابو هاجر، «سرایا الخراسانی» به فرماندهی سید علی الیاسری، «کتائب حزب‌الله» به فرماندهی رحمان الجزائری، «کتایب امام علی» به فرماندهی علی موسوی که در ماه مارس گذشته در تکریت کشته شد، «کتائب سید الشهدا» به فرماندهی ابو الا الولائی، «حرکه النجباء» به فرماندهی شیخ اکرم الکعبی را نام برد. فرمانده قبلی «حرکه النجباء»، ابو عیسی اقلیم چندی پیش در حمله هلی‌کوپترهای اسرائیلی همراه با جهاد مغنیه، از فرماندهان سپاه، در قنیطره کشته شد.
