کامیار بهرنگ- تاریخ‌نگاری در ایران در بسیاری از برش‌های تاریخی با محدودیت‌ها و البته جزم اندیشی نیز روبروست.
در همه‌ی کشورهایی که آزادی تحقیق و پژوهش و بررسی وجود ندارد، دستگاه قدرت تلاش می‌کند تاریخ را آن‌گونه که خود می‌پسندد بازگو کند. ایران نیز از این آسیب بی‌نصیب نبوده است به اضافه اینکه در برخی موارد تعصب شخصی و گروهی نویسندگان نسبت به رویدادهای تاریخی و حتی رقابت‌های آنها سبب شده است که آنچه روی داده بی‌طرفانه به نسل‌های بعدی منتقل نشود.
از سوی دیگر عدم دسترسی مستقیم به اسناد تاریخی و محدودیت‌هایی که در این زمینه اعمال می‌شود، مشکل دیگری بر سر راه پژوهش در تاریخ و تاریخ‌نگاری است.
در مورد موضوعاتی که حساسیت‌های مذهبی و اجتماعی وجود دارد این کار دو چندان مشکل‌تر می‌شود از جمله در مورد نهضت باب و دیانت بهائی. در مورد بابی‌ها و بهائیان جدا از تمام حساسیت‌های مذهبی، تاریخ‌نگاری سمت و سوی سیاسی نیز گرفته و برخی به جای تدوین تاریخ به ردیه‌نگاری پرداختند. اگرچه این کار با هدف حذف بهائیان از تاریخ ایران انجام می‌شود ولی فراتر از نادیده گرفتن آنها، تحریف آشکار در تاریخ معاصر ایران است.
در عین حال، بسیاری از کتاب‌هایی که در زمینه تاریخ بابی‌ها و بهائیان ایران نوشته شده عمدتا شامل مضامین دینی و مذهبی است و کمتر شاهد یک روایت تاریخی بوده‌ایم. این در حالیست که هر بخشی از واقعیات و رویدادهای تاریخ ایران به همه‌ی ایرانیان مربوط می‌شود. کتاب «از طهران تا عکا» بیانگر بخشی از تاریخ معاصر ایرانیان است. کتابی که با تلاش دکتر فریدون وهمن و عباس امانت تهیه شده و شامل بخشی از اسناد دوران قاجار پیرامون بابیان و بهائیان است.
پیش از این کتاب‌های دیگری همچون «اسناد بهائیان» نوشته تورج امینی، «بهائیان ایران» نوشته دومینیک پرویز بروکشا و سینا فاضل، «مدارس فراموش شده» نوشته سلی شاهوار و «صد و شصت سال مبارزه با آئین بهائی» نوشته فریدون وهمن نیز منتشر شده است. کتاب «از طهران تا عکا» تازه‌ترین پژوهش تاریخی در این زمینه است.
دکتر وهمن در حاشیه بیستمین نشست سالانه «انجمن ادب و هنر ایران» در لندن این کتاب را معرفی و در مصاحبه‌ای با کیهان لندن به جنبه‌های گوناگون این کتاب اشاره نمود.
دکتر وهمن درباره انتشار این کتاب و تاریخ‌نگاری منصفانه به کیهان لندن گفت: «نه تنها تاریخ‌نگاری در زمینه بابی‌ها و بهائیان بلکه کل تاریخ‌نگاری ایران مخدوش است. به قول هما ناطق (با اینکه خودش هم اشتباهات تاریخی داشته است) اما تاریخ ایران را باید از نو نوشت. در تاریخ ایران دزدی‌ها و تقلب‌های بسیاری شده است. شما به «ناسخ التواریخ» که از اولین مجموعه‌هایی‌ست که در آن به موضوع بابی‌ها و بهائیان اشاره می‌شود نگاه کنید. دکتر نادر سعیدی در مورد این کتاب تحقیقی انجام داده که نشان می‌دهد در این مجموعه تا چه حدی تحریف تاریخی انجام شده است. این تاریخ را باید با توجه به اسناد و مدارک بازسازی کنیم تا در مورد اقداماتی که پیش از این اتفاق افتاده یک جریان سالم تاریخ‌نگاری را شاهد باشیم. نمونه دیگر، دکتر فریدون آدمیت بود که دست کم در مورد بهائیان بسیار غرض‌ورزی کرد، شما به این موضوع توجه داشته باشید که من در اسناد دانشگاه ییل به سندی برخوردم که دست‌خط اوست. به این معنی او تمام این سندها یا بخش بزرگی از آنها را مشاهده کرده اما هیچ ذکری از آنها در کتاب خود نمی‌کند».
دکتر وهمن در مورد این اسناد اضافه کرد: «این اسناد توسط استاد قاسم غنی جمع‌آوری شده و توسط پسرشان (سیروس غنی) به دانشگاه ییل داده شده است. این اسناد شامل عهدنامه‌های نظامی زمان فتحعلی شاه تا نامه‌های خصوصی ناصرالدین شاه و امیرکبیر و بسیاری اسناد دیگر است که تعداد آنها به هزار سند می‌رسد. در میان اینها تعدادی از این سندها شامل موضوع بابی‌های و بهائیان می‌شود. ما تصمیم گرفتیم که ابتدا همین اسناد را به صورت مجلد در آوریم و به زودی سایر سندها زیر نظر هیات مدیره‌ای در دانشگاه ییل که بنده هم عضو آن هستم به صورت آنلاین منتشر خواهد شد. تمام این سندها در سه نوبت سفر اینجانب به دانشگاه ییل به صورت نوشته و دیجیتال آماده شده است».
این استاد تاریخ دانشگاه همچنین در مورد نقش محققان و نویسندگان غیر بهائی در این مسیر تاکید می‌کند که «ما نیازمند یک تحول بزرگ در جامعه ایران هستیم. این جامعه نزدیک به ۱۷۰ سال است که توسط این نگاه که اینها ضاله و نجس هستند، نوکر و جاسوس خارجی هستند و تحریفات مشابه بمباران می‌شود. بیرون کشیدن این موهومات و دروغ‌ها از ذهن جامعه یک تربیت اجتماعی می‌خواهد. جامعه بهائی خود باید فرهنگ‌سازی کند و این مسیر را اصلاح کند. نویسندگان ما و به طور مشخص نویسندگان مسلمان و استادان دانشگاه که امروز بیرون از ایران هستند و آزادی بیشتری دارند، دهان به گفتن تاریخ باز کنند. آنها باید با صدای بلند سرکوب جامعه بهائیان را محکوم کنند و از حقوق انسانی و شهروندی آنها دفاع کنند و برای فضای منصفانه‌ای جهت بررسی تاریخ و تغییر افکار عمومی مردم قدمی مهم بردارند».
«از طهران تا عکا» کتابی‌ست که می‌تواند برای بسیاری از پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ ایران سندی ارزشمند به شمار رود. این کتاب نه تنها به ارائه تمامی سندها اقدام کرده بلکه با توضیحات و پی‌نوشت‌های دکتر فریدون وهمن امکان مطابقت تاریخی این اسناد با وقایع تاریخی را فراهم آورده است. عنوان این کتاب با اینکه مسیر تبعید شارع دیانت بهائی را نشان می‌دهد اما یک سفر تاریخی در آن زمان نیز هست.
کتاب در هفت فصل که شامل اسناد مربوط به تبعید و اقامت بابیان در بغداد، اقامت بابیان در استانبول، اقامت بابیان در ادرنه، لوح سلطان خطاب به ناصرالدین شاه، اسناد مربوط به بازرگانان بهائی ایرانی و کارپرداز ایران در مصر، هفت نامه منسوب به بهاء‌الله خطاب به کنت دو گوبینو (در دوره حضور وی در عکا) و اسناد مربوط به ناصرالدین شاه و بابی‌ها و بهائیان است.
این کتاب در ۵۵۰ صفحه با جلد محکم منتشر شده و همچنین شامل عکس‌های رنگی از ۷۱ سند دوره قاجار است.فروش این کتاب در اروپا توسط نشر باران www.baran.se در سوید و در آمریکا و کانادا از طریق وب‌سایت شرکت کتاب [email protected] صورت می‌گیرد.
* معرفی کتاب «از طهران تا عکا» در کیهان لندن
